Wikiversity

Ovo je članak o godini 1843.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1810-e  1820-e  1830-e  – 1840-e –  1850-e  1860-e  1870-e
Godine:	1840 1841 1842 – 1843 – 1844 1845 1846

1843. po kalendarima

Gregorijanski	1843. (MDCCCXLIII)
Ab urbe condita	2596.
Islamski	1258–1259.
Iranski	1221–1222.
Hebrejski	5603–5604.
Bizantski	7351–7352.
Koptski	1559–1560.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1898–1899.
• Shaka Samvat	1765–1766.
• Kali Yuga	4944–4945.
Kineski
• Kontinualno	4479–4480.
• 60 godina	Yin Voda Zec (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11843.
p • r •
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1843. (MDCCCXLIII) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u petak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

• 1. 1. - Prvi i poslednji izbor za kneza (hospodara) Vlaške: Gheorghe Bibescu (do 1848).
• 2. 1. - Praizvedba Wagnerove opere "Leteći Holanđanin" u Drezdenu.
• 3. 1. - U Kini izašao "Ilustrovani traktat o pomorskim kraljevinama", prvo značajno kinesko delo o Zapadu.
• 3. 1. - Praizvedba Donizettijeve opere "Don Pasquale" u Parizu.
• 11. 1. - Po traženju bana Hallera i nakon žalbe carigradske Porte na ilirsku agitaciju među bosanskim katolicima, kralj Ferdinand zabranjuje ilirsko ime - Gajeve "Ilirske novine" postaju "Narodne novine" a Ilirska stranka Narodna; uvedena stroga cenzura štampe koju vrši profesor Mátsik^[1].
• 13. 1. - Osmanske snage ušle nakon opsade u ranije poluautonomni irački grad Karbala, stradalo nekoliko hiljada stanovnika.
• januar - Počinje feljtonsko objavljivanje Dickensovog Martina Chuzzlewita (do jula 1844).
• januar - Knez Adam Jerzy Czartoryski sastavio memorandum Conseils sur la conduite à suivre par la Serbie, viziju unutrašnje i spoljne politike Kneževine Srbije^[2] (→ Načertanije iz sledeće godine).
• januar? - Porta pristala preduzeti mere za poboljšanje položaja raje u današnjoj južnoj Srbiji (nakon ustanka iz 1841. mnogo hajdučije u Zaplanju i prokupačkom kraju)^[3].
• 20. 1. - Honório Hermeto Carneiro Leão faktički postaje prvi premijer Brazilskog Carstva.

• 23. 1. - Jacob Christoph Rad dobio austrijski patent za presu kojom se proizvode kocke šećera.

• 3. 2. - Tokom Urugvajskog građanskog rata počinje Velika opsada Montevidea (do 1851); grad brani i Giuseppe Garibaldi sa Italijanskom legijom.
• 8. 2. - U zemljotresu razoren grad Pointe-à-Pitre na Guadeloupei.
• 25. 2. - Pod pritiskom kapetana Pauleta, kralj Kamehameha III stavio Kraljevinu Havaji pod britansku vlast ("Privremena predaja Havajskih ili Sandwichkih ostrva") - poništeno 31. jula.

• 7. 3. - Velika kometa 1843. dostiže najveći sjaj, vidljiva je i danju, ali bolje sa južne hemisfere.
• 8. 3. - Danska vlada obnovila skupštinu Althing na Islandu kao konsultativno telo (prvi sastanak 1845).
• 16. 3. - Osnovan Petrópolis u Brazilu.
• 21. 3. - Prošao prvi termin smaka sveta koji je objavio William Miller (→ Millerizam).
• 23. 3. - Paul-Émile Botta otkrio ruševine Dur Sharrukina (Korzabad).
• 24. 3. - Bitka kod Hyderabada je britanska pobeda nad talpurskim emirima koja im donosi Sindh.
• 25. 3. - Otvoren Thames Tunnel, delo Marca Isambarda Brunela, prvi tunel ispod plovne reke.

• april - Eta Carinae je privremeno druga najsvetlija noćna zvezda.
• 22. 4. - Hrvatski sabor u Zagrebu odgođen za dva dana zbog dolaska mnogo seljačkog plemstva, mađaronskih saveznika; izabrani poslanici za Ugarski sabor s uputom da brane hrvatska prava i da se služe samo latinskim jezikom^[1].
• proljeće - Pošto je Mehmed Husrev-paša počeo sakupljati mladiće za nizam i tražiti predaju oružja, dolazi do muslimanske pobune u Bosanskoj krajini (vezir će biti smjenjen).

• 2. 5. - Ivan Kukuljević Sakcinski održao u Saboru prvi zastupnički govor na hrvatskom jeziku, za kojeg traži da se uvede kao "diplomatički" u Hrvatskoj i Slavoniji (saborski, uredovni i nastavni) umjesto latinskog - pozdravljeno ali se smatra preuranjenim^[4].
• 4. 5. - Proglašena britanska Kolonija Natal - anektirana burska Republika Natalija (traje do 1910).
• 14. 5. - Sazvan Ugarski sabor u Požunu (1843-44). Hrvatski zastupnici ne žele govoriti na mađarskom a patrijarh Rajačić će održati besedu u kojoj se žali na to što se pravoslavci ne uzimaju u državnu službu, kojima tako ostaje samo logor (tj. vojska) ili manastir^[5].
• 22. 5. - "Velika migracija": prva veliki konvoj kola (wagon train) kreće Oregonskom stazom prema britansko-američkoj Zemlji Oregon. Ove godine nastaje i Kalifornijska staza.
• 23. 5. - Čile uzeo u posjed Magellanov tjesnac.

• 17. 6. - Afera Wairau, sukob Maora i britanskih naseljenika na novozelandskom Južnom ostrvu.
• 20. 6. - Mađarizacija: zaključak na Ugarskom saboru da se ubuduće govori drže na mađarskom - hrvatski predstavnici, Ožegović i Klobučarić, napustili sabornicu. Sabor kasnije odlučuje da jedino mađarski može biti službeni i nastavni u Ugarskoj i Hrvatskoj, a od 1853. i u Hrvatskoj će mađarski biti uslov za činovnike i svećenike^[4].
• 26. 6. - Ratifikacija Nankinškog ugovora između Kine i Velike Britanije - trgovina i Hong Kong.
• 27. 6. (15. 6. po j.k., Vidovdan) - Skupština u Topčideru, započeta 4/16. 6., ponovo izabrala kneza Aleksandra Karađorđevića - ponovni izbor je zahtevala Rusija, koja za utehu dobija ostavku Tome Vučića Perišića i Avrama Petronijevića.
  • Nakon Vučića, unutrašnje poslove preuzima Ilija Garašanin (do 1852).

• jul - U Skoplju počinje Albanski ustanak (1843-44), poznat i kao ustanak Derviša Care. Protiv njih će ratovati Omer-paša Latas^[6]. Najviše stradaju područja vranjske, kumanovske, gnjilanske i skopske kaze^[7].
• 29. 7. - Pokušaj sastanka Njegoša sa Turcima Ali-paše Rizvanbegovića, nepoverenje dovodi do sukoba - Pokolj na Bašinoj Vodi^[8], sumnjalo se da Ali-paša hoće ubiti Njegoša, Crnogorci ubili deo turskih poslanika^[9] (i inače se ne poštuje ugovor od prošlog septembra)^[10].
• 30. 7. - Suočen s pobunom, regent Španije Baldomero Espartero napušta zemlju.

• avgust? - Albanci napali jedno crnogorsko pogranično selo^[10].
• 9. 8. (28. 7. po j.k.) - Skupština u Kragujevcu nerado daje pristanak za udaljavanje Vučića i Petronijevića iz Srbije.
• 19. 8. - Berlinska opera stradala u požaru.

• 6. 9.? - Osmanska vojska organizovana u pet armija, npr. Prva je u Carigradu, a Treća je zadužena za Rumeliju i ima sedište u Monastiru (Bitolju)^[11].
• 14. 9. - Na Kalemegdanu pročitan kneževski berat, čime je okončano pitanje izbora kneza Srbije.
• 15. 9. (3. 9. po j.k.) - Revolucija 3. septembra u Grčkoj: vojska i narod protiv apsolutističke vladavine kralja Ota, koji pristaje dati ustav. Andreas Metaksas postaje prvi predsednik vlade.
• septembar? - Fra Ivan Franjo Jukić šalje pismo Iliji Garašaninu (Poljaci utiču na bosanske franjevce, nastoje ih vezati za Srbiju)^[12].
• septembar - Prvi broj The Economist-a.
• 28 - 29. 9. (16 - 17. 9. po j.k.) - Hercegovački Turci napadali Crnogorce kod Grahova; s druge strane Crnogorce napao novi skadarski paša Osman-paša Skopljak sa Albancima i zauzeo ostrva Lesendro, Vranjina i Grmožur^[10][13].

• 1. 10. - Izlazi prvi broj News of the World (traje do 2011).
• 3. 10. - Potpisan Humenski ugovor, dopuna Nankinškom - ekstrateritorijalnost i status najpovlašćenije nacije Britaniji.
• 12. 10. - Kraljevo rješenje dozvoljava poslanicima da na Ugarskom saboru govore bilo latinski bilo mađarski^[4].
• 15. 10. - Rajnska železnica (Rheinische Eisenbahn-Gesellschaft) otvorila sekciju do belgijske granice, čime je nastala veza Keln-Antverpen i prva međunarodna železnička linija.
• 16. 10. - Pod pseudonimom Johannes de silentio, Søren Kierkegaard objavljuje filozofsko delo "Strah i trepet".
• oktobar - U Srbiju stigao František Zach, koji će imati uticaja na politiku Srbije (Načertanije)^[14].
• 27. 10. (15. 10. po j.k.) - Ustrojenije poštanskog zavedenija - u Srbiji uspostavljena državna pošta (→ Pošta Srbije).

• 8. 11. - Španski Kortes proglašava 13-godišnju Izabelu II punoletnom.
• 11. 11. - Objavljene "Nove bajke" Hansa Christiana Andersena, među kojima i "Ružno pače".
• novembar - U austrijskom Kotoru potpisan mirovni ugovor između Crne Gore i Hercegovine - Grahovo će Turcima plaćati harač i rentu za korišćenje zemljišta^[9].
• novembar - Albanski ustanici zauzeli Gostivar.
• 28. 11. - Velika Britanija i Francuska zvanično priznale nezavisnost Kraljevine Havaji.

• 1. 12. - Hrvatski poslanici onemogućeni govoriti na latinskom u Ugarskom saboru^[4].
• 19. 12. - Izašla Dickensova novela A Christmas Carol. Ove godine su poslate i prve komercijalno proizvedene božićne čestitke.

• Bosanski vezir zabranjuje pristup biskupu fra Rafi Barišiću u Bosnu (u toku je spor između bosanskih i hercegovačkih katolika)^[15].
• Početak turizma u Opatiji nakon izgradnje ceste prema Rijeci.
• Dragojla Jarnević se popela na Okić (Plešivica) s južne, strmije strane.
• 1843-48 - U Beogradu izlazi časopis "Podunavka", urednik Miloš Popović.
• Mnogi đaci iz Karlovačke i Novosadske gimnazije prelaze u luteranske gimnazije u Ugarskoj radi učenja mađarskog jezika, neophodnog za državnu službu; sarađuju sa Slovacima u odupiranju mađarizaciji^[16].
• U bugarskom gradu Elena otvorena prva škola sa razredima, nazvana Daskalolivnica.
• Društveni otoci postali francuski protektorat.
• Sanusi se nastanio u Kirenaici, osnovao zaviju u Beidi.
• Nauka i tehnika
  • James Prescott Joule izneo mehanički ekvivalent toplote.
  • Otkriveni elementi erbijum i terbijum (Carl Gustaf Mosander).
  • Ada Lovelace prevela Menabreine beleške o Babbageovoj Analitičkoj mašini, uključujući algoritam za izračunavanje Bernoullijevih brojeva, što se smatra prvim kompjuterskim programom.
  • Richard March Hoe izmislio rotacionu štamparsku presu.
  • William Rowan Hamilton opisao kvaternione.

• 
  "Kraljevina Ilirija i Ugarsko primorje" (113.39 MB)
• 
  Evropska Turska (J. & C. Walker)
• 
  Bosna
• 
  Srbija

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1843.

• 15. 1. - Louis Léger, slavista († 1923)
• 21. 1. - Émile Levassor, pionir automobilizma († 1897)
• 24. 1. - Josip Stadler, vrhbosanski nadbiskup († 1918)
• 29. 1. - William McKinley, američki političar i predsjednik († 1901)
• 22. 2. - Rudolf Montecuccoli, austrougarski admiral († 1922)
• 22. 2. - Milutin Garašanin, srpski političar († 1898)
• 28. 2. - Đorđe Simić, srpski političar i diplomata († 1921)
• 24. 3. - Petko Karavelov, bugarski političar († 1903)
• 25. 4. - Princess Alice of the United Kingdom, treće dete kraljice Viktorije, tašta cara Nikolaja II († 1878)
• 27. 4. - Nikanor Ružičić, episkop niški († 1916)
• 21. 5. - Charles Albert Gobat, švicarski političar, nobelovac († 1914)
• 29. 5. - Ivan Banjavčić, hrvatski političar i dobrotvor († 1913)
• 3. 6. - Frederik VIII, kralj Danske († 1912)
• 9. 6. - Bertha von Suttner, austrijska književnica i pacifista, nobelovka († 1914)
• 15. 6. - Edvard Grieg, kompozitor († 1907)
• 16. 6. - Adolf Waldinger, slikar i crtač († 1904)
• 2. 7. - Milan Makanec, hrvatski političar († 1883)
• 7. 7. - Camillo Golgi, fiziolog, nobelovac († 1926)
• 17. 8. - Mariano Rampolla del Tindaro, kardinal († 1913)
• 1. 10. - Tadija Smičiklas, povjesničar († 1914)
• 13. 10. - Otto Lueger, inženjer, izdavač Leksikona tehnologije († 1911)
• 18. 10. - Josip Eugen Tomić, književnik († 1906)
• 20. 10. - Kosta Trifković, književnik († 1875)
• 11. 12. - Robert Koch, lekar, mikrobiolog, nobelovac († 1910)
• ? - Adam Bogosavljević, srpski političar († 1880)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1843.

• 11. 1. - Francis Scott Key, pesnik američke himne (* 1779)
• 17. 2. - Eustahija Arsić, prva srpska (moderna) spisateljica (* 1776)
• 13. 4. - Georgije Bakalović, srpski slikar (* 1786)
• 14. 5. - Ljubica Obrenović, srpska kneginja (* 1785 ili '88)
• 28. 5. - Noah Webster, leksikograf (* 1758)
• 7. 6. - Friedrich Hölderlin, pesnik (* 1770)
• 22. 6. - Georgije Hranislav, bački episkop (* 1775)
• 2. 7. - Samuel Hahnemann, osnivač homeopatije (* 1755)
• avgust - Sequoyah, pronalazač čirokijevskog silabara (* ca. 1770)
• 19. 9. - Gaspard-Gustave Coriolis, matematičar, fizičar (* 1792)
• 12. 12. - Willem I, bivši nizozemski kralj (* 1772)
• 19. 12. - Vlaho Stulić (Stulli), dubrovački pisac (* 1768)

• Radnja Matavuljeve pripovetke "Pilipenda".

Literatura

• Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
  • Peta knjiga prvi tom (V-1)
  • Peta knjiga drugi tom (V-2)
• Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.