Wikiversity

Ne konfuzu ĉi tiun artikolon kun humoro.

Humuro estas komika esprimmaniero, vekanta gajon kaj ridemon. Ofte ĝi baziĝas sur ironio, sur ŝajna seriozeco ĉe absurdaĵoj, sur kontrasto inter laŭdaj kaj mallaŭdaj esprimoj; preskaŭ ĉiam ĝi efikas per surprizo. Humuron utiligas satiroj, anekdotoj, komedioj, amuzaj libroj kaj filmoj, ŝercoj. Humuro povas esti akre sarkasma, sed ne noce malica.

La vorto devenas el la latina "humor" (= humido), ĉar la antikvuloj kredis, ke la korpaj sukoj kaŭzas agrablan kaj malagrablan staton de la menso, do bonan kaj malbonan humoron.

Konataj estas la humuro de Mark Twain, la nigra humuro de Jonathan Swift, la angla humuro, la humuro de la gabrovanoj, slapstiko, ktp.

Atentu: En moderna Esperanto humuro kaj humoro estas apartaj nocioj - kontraste al la unuaj jardekoj de la lingvo kiam humoro reprezentis ambaŭ nociojn.

La vorto "humuro" venas de la latina vorto humorem, kiu signifas likvo. De la latina, la vorto estis tradukita en la francan kiel humeur, vorto kiu difinas korpaj fluidojn laŭ la teorio de Hipokrato de Humorismo (La kvar humoroj kiuj estas distingaj korpofluaĵoj en persono). Laŭ tiu teorio, atribui strangajn kondutojn al fluidaj malekvilibroj kondukis al alia enkarniĝo de la vorto, donante al ĝi specialan signifon - la vorto humuro estis uzata por priskribi kondutojn, kiuj devias de la akceptita normo. Homoj, kiuj tiel kondutis, estis konsiderataj strangaj kaj ilia konduto provokis la ridon ĉe la homoj. Aliaj, volante provoki ridon, imitis tiajn kondutojn. Tiuj, kiuj tiel kondutis, estis nomitaj humuristoj, kaj tiel oni determinis, ke tiuj, kiuj povas provoki ridon, havas senson de humuro.

Ne ekzistas preciza dato por la apero de humuro en homa kulturo, sed la plej frua trovaĵo skribita estas kolekto de anekdotoj kiu datiĝas al la periodo de 550 a.K. En antikva Grekio, viroj komencis sekvi elstarajn figurojn sur la strato aŭ en publikaj institucioj kaj imiti siajn agojn en ironia maniero. Platono, Aristotelo kaj Pitagoro provis limigi la malĝentilan, amasan ridon, favore al kultura ironio. En la greka teatro, humuro akiris sian propran ĝenron, komedio.

Laŭ romia juro, estis malpermesite direkti ironion al Patricioj, tial Cicerono estis singarda kun siaj ŝercoj, kiuj estis mildaj, sed Plaŭto estis pli vulgara en sia humuro kaj malpli rafinita. La graveco de humuro en tiu tempo estas konstatita per la fakto ke Cicerono elamasigis parton de sia libro pri la teorio de parolado, De Oratore, por klarigi la enecajn avantaĝojn de integrigado de humuro en paroladojn.

En la procezo de kompreno de humura situacio, estas bezono de kunordigita kaj perfekta agado inter milionoj da nervaj ĉeloj en onia cerbo. Helpe de la sentoj ni perceptas la situacion, en la kazo de parola situacio ni transdonas ĝin al la centro de lingvokompreno. En la maldekstra fruntlobo efektiviĝas analizo de la ŝerco, de tie estas ligo al la dekstra lobo de la cerbo, kie la punkto estas rivelita, post tio okazas pliaj procezoj, kiuj transdonas la mesaĝon al la centro de emocioj en la limba sistemo, estas sekrecio de substancoj, kiuj kaŭzas plezuron, kaj la motora parto de la cerbo donas instrukciojn al la vizaĝaj muskoloj por kuntiri same kiel al la muskoloj de la brusto kaj abdomeno. Nur rezulte aperas la reago, kutime rido aŭ rideto.

La reago al humuro estas varia kaj dependas de la sperto de la humuro - spriteco kreas mensan sperton, gajeco evoluigas emocian sperton kaj produktas ridon kiu ebligas fiziologian sperton. La reago varias laŭ la eksteraj cirkonstancoj, laŭ la edukado-kulturo de la reaganto kaj laŭ tio, kio estas akceptata en sia socio. Iuj reagas al ŝerco per tondra rido, aliaj per malpeza rido kaj iuj kontentiĝas per rideto, sed ankaŭ estas pokervizaĝaj homoj, kiuj malhelpas, ke la ĉirkaŭantoj sciu, kiom multe la ŝerco ridigis ilin.

Ridado influas la homan korpon kemie kaj fiziologie. Ĝi helpas redukti sangopremon, liberigante en la sangajn substancojn kiel: endorfinoj kaj neŭropeptidoj, kiuj igas onin senti pli bone. Ridado ankaŭ disvolvas spiradon kaj kapacito de la pulmojn.

Humuro kaj ridado ludas gravan rolon en konservado de mensa kaj fizika sano. Tiu ĉi kompreno ne estas nova kaj diraĵoj kiel: "rido bonas por la sano" atestos pri tio, sed en la moderna tempo ankaŭ scienca esplorado aldoniĝis por plifortigi la intuician percepton. En moderna medicino, humuro estas uzata por plifortigi pacientojn kaj trakti depresion. Medicina klaŭnado estas kreskanta fenomeno en la ĉefaj hospitaloj de la okcidenta mondo. La hinda Doktoro Madan Kataria fondis Mondan Tagon de Ridado (ekde 1998, la unua dimanĉo de majo) kaj la movadon "Rida Jogo".

Dum la 17-a jarcento, en Britio, estis socie akcepteble ridi koste de mensaj aŭ korpe handikapuloj. En la 18-a jarcento, sekvante la influon de humanismo, la sinteno ŝanĝiĝis kaj humuro estis limigita, kontraste al ironio, satiro kaj sarkasmo, al ridi pri socie akcepteblaj temoj. Homo kun sento de humuro estas konsiderata tiu kiu posedas bonaj kvalitoj, sed kutime necesas ke ŝi aŭ li ŝercu je sia propra kosto.

La humuro, kiu amuzas kaj amuzas multajn, povas esti tre ofenda al individuoj kaj eĉ grupoj. Estas konataj ŝercoj, kiuj atribuas malestimajn kvalitojn al homoj de malsamaj nacioj, kiel: stulteco, avareco, malvirteco kaj pli. Ankaŭ humuraĵoj kiuj mokas specifan homon, precipe konatan personecon, dum fokuso pri liaj trajtoj, realaj aŭ imagitaj, povas kaŭzi al li tre gravajn mensajn vundojn. Se tiu tipo de parodio estas absorbita en la publiko la sekvoj por la publika kariero de tiu persono povus esti gravaj.

Humuro estis utiligita kiel ofensiva armilo fare de anoj de malsamaj ideologioj, kontraŭ la rivalaj ideologioj. En Nazia Germanio, bildstrioj estis uzitaj manipule por ofendi kaj demonigi la judojn. Kun la malapero de la nazia reĝimo, ĉi tiu tekniko ne malaperis kaj simila stilo estis uzata fare de karikaturistoj kontraŭ ideologiaj kontraŭuloj dum la malvarma milito.

De socia vidpunkto, humuro estas tre efika rimedo por malkonstrui streĉitecojn kaj krei malstreĉan etoson. Humuro permesas al homo pli facile akcepti agojn, eventojn kaj vortojn, kiuj povas vundi lin. Humura reago povas preni la pikon de la insulta aŭ incitema adreso de alia persono. Humuro povas forigi barojn inter homoj kaj igi la etoson agrabla. Unu el la profesioj indikitaj, interalie, por tiu celo estas la bufono (tipo de kortega pajaco). Humuristoj havas similan rolon en popolara kulturo.

Ekzistas multaj malsamaj specoj de humuro, kiuj estas ĉefe mezuritaj per la grado de sofistikeco kaj rafinado de la surprizo kaj la grado de lerteco de la prezentisto (la komikulo, la rakontanto, la aktoro, la klaŭno, la petolisto, ktp.) prezentante la humuron.

Baza speco de vida humuro estas la slapstiko, kiu inkluzivas viglan movadon aŭ fizikan agadon kiu surprizas la spektanton. Plej ofte, la grado de humuro en slapstiko dependas de la grandeco de la interspaco inter atendoj kaj ilia realigo. Konata slapstiko situacio estas glito sur banana ŝelo. La grado de amuziĝo travivita de tiuj, kiuj rigardas homon glitkurantan sur banano, kutime dependas de la intenseco de la surprizo. Glitkurado estas pli distra kiam la glitkurantoj estas honora Sinjorino, ŝika Sinjorino aŭ la moŝta estro, kiuj neatendite glitkuras sur ĝi, kompare kun situacio kie la glitkuranto estas iu nekonata homo.

En multaj kazoj, la sento de bonfarto en spektado de slapstiko kaj ĉi tiuj simplaj specoj de humuro estas plifortigita kiam la spektanto atendas esti surprizita kaj iliaj atendoj estas plenumitaj. La humuro en tiaj okazoj ne estas kompleksa kaj foje preskaŭ neekzistanta, kaj ĝi ĉefe transformiĝas en daŭran senton de bonfarto. Tial ĉi tia simpla humuro estas pli ŝatata de infanoj, kiuj pli profitas de la simpla bonsento kaj de klara sperto distingi inter "mi" kaj "alia".

Pli sofistikaj specoj de humuro, kiel ekzemple ironio, parodio, sarkasmo aŭ satiro estas kutime bazitaj sur pli larĝa konateco kun la socia kaj kultura fono. La ĝuo de la humuro en parodioj, ekzemple, postulas ampleksan konon ne nur kun la objekto de la parodio, sed ankaŭ kun sia socia kaj kultura statuso. Kiam ne ekzistas tia konateco, la bezonata komika breĉo ne estas kreita kaj la humuro kutime ne amuzas.

Unika speco de humuro estas neintencita humuro. Tio estas, io kiu ne estis intencita esti humura, sed ridigas homojn. Tipa ekzemplo de tio estas filmoj kiuj ne estis kreitaj kiel humuraj filmoj, sed la kvalito de ilia ekzekuto kaj farado estas tiel malbona ke ili provokas ridon de moko kaj ridindeco.

Precipe altnivela speco de humuro estas tiu, kiu kreas humuron el nia atendo de humuro. Tiel, ekzemple, komikulo kiel Andy Kaufman bazis signifan parton de sia humuro kontraŭi la atendon de siaj spektantoj pri humuro per ekstreme serioza konduto, anstataŭo de tio kio estas atenda. La ĉefa parto de la plezurspektantoj derivas de tiu speco de humuro estas bazita sur ilia scio ke la prezentisto estas komikulo kaj de tio la supozo ke li "ne intencas tion serioze" kio permesas ke amuzo estu derivita de la situacio. Kiam ĉi tiu supozo ne ekzistas, la humuro en la situacio malaperas plejofte.

Alia altnivela speco de humuro estas tio kio uzas la absurdon. La bando Monty Python, ekzemple, uzis absurdan humuron en skeĉo kiu traktis bandojn de maljunulinoj ĵetantaj sian hentajon al publiko. La humuro en la skeĉo baziĝis sur la surpriza (sed logika, se oni aplikas la regulojn de la absurdo) konvertiĝo de "adoleskantoj" al "maljunuloj" kvazaŭ ili estus interŝanĝeblaj aĝgrupoj. Se la skeĉo temis ekzemple pri bandoj de junuloj, neniu el la en ĝi prezentitaj situacioj estus amuza.

Memhumuro estas tiu en kiu la persono, kiu diras ĝin, ŝercas pri si mem por la amuziĝo de la spektantaro.

Oni nomas 'nigra humuro' tian humuron, kiu baziĝas sur normale neridindaj faktoj aŭ situacioj, kiel morto, malsano, senlaboreco, labora ekspluatado, misfortuno ktp. Se ĝi ne malrespektas kruele aliajn personojn (kiel en la okazo de rasismaj aŭ maĉismaj ŝercoj), nigra humuro povas esti eĉ tre bona maniero psike sin defendi kontraŭ deprimiĝo, depresio kaj eventuale ankaŭ sinmortigo.

Ekzemple, en la kebekia filmo "La barbaraj invadoj", de Denys Arcand, la ĉefrolulo, malsana je kancero, kuŝante sur la lito de hospitala skanilo diras al sia filo:

"Sur skanon kristnaske, en tombon paske" (france: "Noël au scanner, Pâques au cimetière")

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Superrealisma humuro.

Superrealisma humuro (ankaŭ konata kiel absurda humuro), aŭ surrealisma komedio, estas formo de humuro antaŭvidita pri diskutitaj malobservoj de kaŭzaj rezonadoj, produktante eventojn kaj kondutojn, kiuj evidente estas neleĝaj. Konstruoj de superreala humuro inklinas impliki bizarrajn apudmetojn, ne-sekvencojn, neraciajn aŭ absurdajn situaciojn kaj esprimojn de sensencaĵoj.

La humuro ŝprucas de subversio de atendoj de la spektantaro, tiel ke amuzo estas bazita en neantaŭvidebleco, aparta de logika analizo de la situacio. La humuro derivita ricevas sian alvokon pro la fakto, ke la situacio priskribita estas tiel ridinda aŭ neprobabla. La ĝenro havas radikojn en superrealismo en artoj.

• Juste pour rire (Montrealo)
• Humurino (Odeso)

humoro, spritaĵo, rido, ŝerco, ironio, satiro, moko, parodio, karikaturo, ciniko

• Esperanto-humuro
• ŝercotago (1-a de aprilo)
• nigra humuro
• klaŭno
• komikulo
• anekdoto
• bildliteraturo
• Mastro Jano

• http://humurino.retejo.info/ Arkivigite je 2013-04-14 per la retarkivo Wayback Machine
• http://hjem.get2net.dk/mathias/humorist.htm Arkivigite je 2006-07-02 per la retarkivo Wayback Machine
• http://hjem.get2net.dk/jegu/Filosofi.htm Arkivigite je 2007-03-10 per la retarkivo Wayback Machine
• http://www.humorlinks.com
• http://www.eeggs.com
• http://www.packmass.com