Wikiversity

Diwar-benn ar c'hentañ bouda istorel lenn ar pennad Siddhārtha Gautama

An titl Bouda (sañskriteg बुद्धा buddha - gourel pe direizh, buddhā er furm wregel - « dihun », anv-gwan-verb-gouzañv eus ar wrizienn verb budh-, « dihuniñ »)^[1], a vez roet er voudaegezh d'un den en deus tizhet an dihun, dre e furnez (prajñā) peurgetket, da lâret eo en deus tizhet an nirvāna (hervez an hīnayāna), pe trehontet an daouelezh samsara/nirvana (hervez ar Mahāyāna). Gallout a reer ober anv anezhañ gant anvioù-gwan all : « gwenvidik » (भगवत् bhagavat), « an hini en deus trec'het » (जिन Jina), « Deuet evel-henn » (तथागत Tathāgata)^[2].

E-touez kalz Boudaed, an hini ar muiañ anavezet a chom diazezer ar voudaegezh, Siddhārtha Gautama, pimpatrom ar « Bouda glan ha disi » (सम्यक्सम्बुद्धा samyaksambuddhā).

Bouda zo ivez unan eus enkorfadurioù Vichnou e mojennoù an Hindoued. Anadiñ a ra er c'hKali Yuga.

Adalek an deroù e ra anv an testennoù pāli eus tri hent da heuliañ da dizhout an dihun^[3]:

• śrāvakabuddha (sañskriteg ; pāli sāvaka-buddha), eo ar "selaouer", en hini en deus tizhet an nirvana a-drugarez da gelennadur ur bouda. Graet e vez arhat anezhañ ha ne vez ket sellet outañ atav evel ur bouda.
• pratyekabuddha (sañskriteg, pāli pacekka-buddha), bouddha digenvez, eo an hini en deus kavet an hent e-unan, met n'en deus ket ar varregezh da zieubiñ boudoù all.
• samyaksambuddha (sañskriteg, pāli sammāmsam-buddha), bouddha glan ha disi,eo an hini en deus tizhet an "dihun glan ha peurvat" (samyaksambodhi) drezañ e-unan hag a zo gouest da gelenn an dharma. Da dizhout an dihun-se e ranker heuliañ hent bodhisattva.

Ar seurt diwezhañ-se an hini a vez anv anezhañ pa gomzer eus bouda. Ar bouda istorel eo an hini illurañ, Shakyamuni, met samyaksambuddha all zo anavezet hag azaouezet.

Goude e nirvāna e vez dieubet un bouda eus an holl liammoù (samyojana), met gallout a ra c'hoazh bezañ tizhet gant ur c'hleñved pe ampoezonet. Daoust d'e gorf da gaout 32 merk diforc'hus ez eo graet eus peder elfenn hag e c'hell mervel eta. Koulskoude e ra anv testennoù zo eus peuzdic'hloazusted ar bouda peurvat, disoc'h a zeu eus ar fed m'en deus dilezet e garma fall, oc'h aberzhiñ e-doug buhezioù niverus lodennoù eus e gorf, pe e vuhez, peurgetket. Ar gloaz roet gant Devadatta da Shākyamuni zo displeget evel sin un nemorant bihan a garma fall.

Ar voudaegezh kozh pe Boudaegezh theravāda a gelenn e vez heuliet hent ar bodhisattva gant un nebeud tud hepken. E penn an hent-se e vez tizhet dihun peurvat ha glan ar samyaksambouddha a ro an tu da lakaat « rod an dharma da dreiñ » ha da skignañ ar gelennadurezh vat dre ar bed. Graet o deus ar mennad da vevañ kalz buhezioù a-raok dirak ur bouda eus an amzer dremenet. Cheñch a ra munudoù esped Bodhisattva hervez ar skolioù boudaegezh. Deskrivañ a ra ar Buddhavamsa tri zennad pe kalpa kent diraez ar vuhez ma teu ar bodhisattva da vezañ bouda. Ur wezh tizhet an nirvāna, ar bouda (evel an arhat) a vev e vuhez diwezhañ. Ar marv a verk ar steuziadur klok (parinirvana).

Adalek an deroù e anavezas ar voudaegezh, ouzhpenn bouda hon oadvezh, meur a vouda o deus bevet en amzer dremenet. Menegiñ a ra an Digha Nikaya hag ar Samyutta Nikaya 6 anezhe, testennoù all 24, ar Buddhavamsa 27 ; an Apadana en Khuddaka-Nikaya a ya betek 35. Evit pezh a sell ar Voudaed da zont, Maitreya, disklêriet e oa e zonedigezh gant Gautama e-unan, eo an hini nemetañ anavezet er reol pāli, mes testennoù skrivet goude evel an Dasabodhisattuppattikatha hag an Dasabodhisattaddesa a gont 9 anezhe, ha 7 anezhe zo meneget gant o lec'h annez : Metteyya (Maitreya), Rama, Pasena, Vibhuti zo o vevañ er baradoz Tusita, Subhuuti, Nalagiri, Parileyya zo o chom er baradoz Tavatimsa^[4].

Hervez ar voudaegezh mahāyāna ha vajrayāna e c'hall pep hini sevel an dezv da zont da vezañ bodhisattva hag e c'haller anavezout natur bouddha (tathāgatagarbha) en holl voudoù santidik. Ar bouda n'eo ket ken an hini a dizh an nirvāna, met kentoc'h an hini en deus trehontet an daouelezh samsara/nirvāna. En tu all da se o deus ar voudaed tri neuz anvet an trikāya :

• Ar « c'horf treuzfurmadur », nirmāṇakāya, ar c'horf den a dreuz an istor, an hini nemetañ gwelet gant an dud ;
• Ar « c'horf plijadurezh », sambhogakāya, santet gant bodhisattvaed zo ;
• Ar « c'horf dharma » klok, dharmakāya, frouezh ar furnez peurvoutañ, naoutur ar bouda, goulloder (śūnyatā) ma vez neullet an daouelezhioù.

1. ↑ The Sanskrit Heritage Dictionary gant Gérard Huet
2. ↑ Anvioù niverus Bouda (e saozneg)
3. ↑ An Displegoù ( SA.i.20; AA.i.65) a veneg pevar anezhe : Suta Buddhā pe Bahussuta Buddhā : an holl dud a heuilh ar voudaegezh ; Catusacca Buddhā : arhat ; Pacceka Buddhā (bouda digenvez) ha Sabaññu-Buddhā (bouda a gelenn), an eil re o deus pleustret ar vertuzioù (pāramitā) e-doug kalz muioc'h a vuhezioù evit ar re gentañ. Sellet ouzh Ar ger bouda er reol pali (saozneg)
4. ↑ Edward Conze, Thirty Years of Buddhist Studies: Selected Essays by Edward Conze [Oxford: Bruno Cassirer, 1967], p. 38