Statistical Genetics Wiki

Baca ogé pedaran Wikikamus ngeunaan kecap

C

Alfabét Latin dasar
	Aa	Bb	Cc	Dd
Ee	Ff	Gg	Hh	Ii	Jj
Kk	Ll	Mm	Nn	Oo	Pp
Qq	Rr	Ss	Tt	Uu	Vv
	Ww	Xx	Yy	Zz

C nyaéta hurup katilu dina alfabét Latin. Dina basa Indonésia, hurup ieu disebut ce sedengkeun dina basa Inggris disebut cee, dibaca [siː].^[1] Dina basa Latin, hurup ieu melambang foném /k/, konsonan letup wiati-wiati tukang teu bersuara, sedengkeun dina basa Indonésia sarta Malayu hurup ieu melambangkan foném /tʃ/, konsonan gesek pascarongga-gigi teu bersuara.

Proto-Semitik gaml →	Fénisia gimel →	Yunani Kuna gama →	Yunani Modérn gama →	Étruska C →	Latin Kuna C →	Latin Modérn C

‹C› sarta ‹G› asalna ti hurup anu sarua. Bangsa Semit menamakannya gimel (Arab: jim). Lambangna diadaptasi ti hiéroglif Mesir anu ngawangun umban iteuk, anu meureun mangrupa harti ti ngaran gimel éta sorangan. Kamungkinan séjénna nyaéta lambang éta ngagambarkeun unta, anu dina rungkun basa Semit disebut gamal.

Dina Basa Étruska, konsonan letup (éksplosif) henteu miboga penyuaraan kontrastif, jadi hurup Yunani Γ (Gamma) diadaptasi ka dina alfabét Étruska pikeun ngawakilan foném /k/. Ogé dina Alfabét Yunani Kulon, mulanya Gamma nyokot wangun dina alfabet Étruska Mimiti, saterusna dina Étruska Klasik. Saterusna dina basa Latin hurup éta nyokot wangun C dina alfabét Latin klasik. Hurup Latin Mimiti ngagunakeun C pikeun konsonan /k/ sarta /ɡ/, tapi salila abad katilu SM, hiji hurup anu dirobah, geus diwanohkeun minangka lambang sada /ɡ/, sarta C sorangan ditetepkeun pikeun melambangkan sada /k/. Pamakéan hurup C (sarta variasinya nyaéta G) ngagantikeun lolobana pamakéan K sarta Q. Ku alatan éta, dina mangsa kuna sarta satutasna, G geus dipikawanoh sarimbag sacara fonétik jeung Gamma, sarta C sarua jeung Kappa, dina alih aksara kecap-kecap Yunani ka dina éjahan Latin, kawas dina kecap KA∆MOΣ, KYPOΣ, ΦΩkiΣ, dina surat-surat Romawi ditulis CADMVS, CYRVS, PHOCIS.

Aksara séjén miboga hurup-hurup jiga jeung wangun C tapi henteu sarua dina pamakéan sarta asal mulanya, hususna hurup Sirilik Es, anu asalna ti hiji wangun hurup Yunani sigma, dipikawanoh minangka "lunar sigma" alatan bentukna nyarupaan bulan sabit.

Sabot alfabét Romawi diwanohkeun di Britania Raya, C ngan melambangkan sada /k/ sarta peunteun hurup ieu dibéla dina kecap serapan sakumna basa Keltik kapuloan: dina basa Welsh, Irlandia, sarta Gaélik, C melambangkan sada /k/. Penulisan basa Inggris Kuna atawa "Anglo-saxon" anu dipelajari ti bangsa Kélt, saéstuna ti Irlandia; mangka ti éta C dina basa Inggris Kuna ogé dina mulanya melambangkan /k/; kecap dina basa Inggris modérn kawas kin, break, broken, thick, sarta seek, kabéhanana asalna ti basa Inggris Kuna anu ditulis jeung C: cyn, brecan, brocen, Þicc, sarta séoc. Tapi salila période basa Inggris Kuna, /k/ saméméh vokal hareup (/e/ sarta /i/) ngalaman palatalisasi, robah jadi sada [tʃ] dina abad kasapuluh, sanajan C masih dipaké, kawas dina kecap cir(i)ce, wrecc(e)a. Samentara éta di daratan benua Éropa, parobahan fonétik sarupa ogé lumangsung (contona dina basa Italia).

Dina basa Latin Rahayat, /k/ dipalatalisasi jadi [tʃ] di Italia sarta Dalmatia; di Perancis sarta semenanjung Ibéria, sadana jadi [ts]. Sanajan kitu C masih dipaké saméméh vokal hareup (E, I) jeung peunteun sada anu béda. Saterusna, foném /kʷ/ dina basa Latin (ditulis minangka qv) henteu terbibirkan ku kituna jadi sada /k/, hartosna basa-basa Roman ngandung sada /k/ saméméh vokal hareup. Di gigireun / sabeulah éta, basa Normandia ngagunakeun hurup Yunani K ku kituna sada /k/ bisa dilambangkan ku K atawa C, anu saterusna bisa melambangkan sada /k/ atawa /ts/ gumantung naha mendahului vokal hareup atawa henteu. Kaidah ngagunakeun C sarta K dilarapkeun dina penulisan basa Inggris sanggeus penaklukan Normandia, ngabalukarkeun pengejaan balik kecap-kecap Inggris Kuna. Samentara éjahan kecap candel, clif, corn, crop, cú, dina basa Inggris Kuna masih lestari, Cent, cæ´ (cé´), cyng, brece, séoce, ayeuna (tanpa parobahan sada) dieja Kent, keȝ, kyng, breke, sarta seoke; komo saterusna cniht (knight) dirobah jadi kniht sarta þic (thick) dirobah thik atawa thikk. Éjahan cw dina Inggris Kuna teragntikan ku qu ti basa Perancis ku kituna kecap cwén sarta cwic jadi queen sarta quick.

Sada [tʃ] anu mangrupa palatalisasi sada /k/ Inggris Kuna geus ngembang, ogé mecenghul dina basa Perancis, utamana kawas aturan /k/ saméméh ‹a› dina basa Latin. Dina basa Perancis sada éta ditulis Ch, kawas dina kecap champ (ti basa Latin camp-um) sarta pengejaan ieu diwanohkeun ka dina basa Inggris. Dina Injil Hatton, ditulis kira-kira taun1160, ditulis dina Matius i-iii, child, chyld, riche, mychel, pikeun kecap cild, rice, mycel, ti vérsi Inggris Kuna anu dicutat. Dina hal ieu, C dina basa Inggris Kuna tergantikan ku K, Qu, Ch, tapi sajaba ti éta, C jeung peunteun sada kakara nyaéta /ts/ lolobana datang ti kecap-kecap Perancis kawas processiun, emperice, grace, sarta disubtitusikan pikeun éjahan Ts dina sawatara kecap-kecap Inggris Kuna, kawas miltse, bletsien, sarta milce, blecien dina basa Inggris Pertengahan.

Dina ahir abad ke-13 di Perancis sarta Inggris, sada (konsonan gésék) /ts/ henteu tergésékkan ku kituna jadi sada /s/ (desis); sarta saprak éta C melambangkan sada /s/ saméméh vokal hareup, boh sacara étimologis, kawas dina lance, cent, boh (teu saluyu kalayan étimologi) pikeun nyingkahan ambigu alatan pamakéan "étimologis" S pikeun sada /z/, kawas dina kecap ace, mice, once, pence, defence. Mangka pikeun némbongkeun étimologi, éjahan basa Inggris leuwih milih penulisan advise, devise, batan advize, devize, samentara advice, device, dice, ice, mice, twice, sarta séjén-séjén henteu mencerminkan étimologi; conto saterusna nyaéta hence, pence, defence, sarta sajabana, anu henteu ngandung kaperluan étimologis ka hurup C. Generasi saméméhna ogé nulis sence pikeun kecap sense. Mangka ti éta, di mangsa kiwari rungkun basa Roman sarta basa Inggris mibanda ciri umum anu diwarisi ti basa Latin Rahayat, nyaéta C anu mibanda peunteun sada "teuas" ([k]) sarta "lembut" (biasana konsonan afrikat atawa frikatif) gumantung vokal anu nuturkeunana.

Dina ortogafi basa Inggris, Perancis, Spanyol sarta Portugis, C nandakeun peunteun "lembut" saméméh E atawa I, sarta sajaba ti éta melambangkan peunteun "teuas" ti sada /k/. Kawas sawatara hal séjénna anu teu saluyu jeung éjahan basa Inggris, aya ogé sawatara pengecualian: "soccer" sarta "Celt" nyaéta kecap-kecap anu ngandung sada /k/.

Pelafalan peunteun "lembut" berbéda-béda nurutkeun basa. Dina ortografi basa Inggris, Perancis, Portugis, sarta Spanyol di Amérika Latin sarta Spanyol Kidul, peunteun sada C lembut nyaéta /s/. Dina basa Spanyol anu diomongkeun di Spanyol Kalér sarta Tengah, peunteun sada C lembut nyaéta konsonan desis huntu teu bersuara (/θ/). Dina basa Italia sarta Romania, peunteun C lembut nyaéta [tʃ], konsonan gesek pascarongga-gigi teu bersuara, kawas pelafalan C dina basa Indonésia.

Dina basa séjén C dipaké dina peunteun anu béda, kawas: Dalam bahasa lain C digunakan dalam nilai yang berbéda, seperti:

• [ð]* dina Basa Fiji
• [ʕ]* dina Basa Somalia
• [ǀ]* dina Basa Xhosa sarta Zulu
• [dʒ]* dina Basa Turki, Kurdish, Tatar, sarta Azéri
• [tʃ]* dina Basa Indonésia, Malayu, Volapük sarta sawatara basa di Afrika kawas basa Hausa, Fula, sarta Manding
• [ʃ]* dina sawatara basa di Afrika, contona Yoruba Benin
• [ts]* dina sakumna basa rungkun Slavia anu ngagunakeun alfabét Latin, kitu ogé Albania, Éspéranto, Hongaria, Ido, sarta Interlingua
• [tsʰ] dina Romanisasi Tionghoa
• Hurup kasebut ogé dipaké pikeun mengalihaksarakan hurup Sirilik Ц dina wangun Latin alfabét basa Sérbia, Makédonia, sarta kadangkala Ukraina (reujeung dwihuruf Ts).

Aya sawatara dwihuruf umum anu menyertakan C, utamana Ch, anu dina sawatara basa, kawas basa Jerman, laér leuwih sawajarna batan C anu sorangan. Dina basa Inggris, Ch utamana melambangkan /tʃ/, tapi bisa ogé dilafalkan /k/ atawa /ʃ/; sawatara dialek Inggris ogé ngandung sada /x/ dina kosakata, kawas loch anu konsonan pamungkasna diomongkeun sawatara penutur basa Inggris minangka /k/. Ch ogé mibanda peunteun béda dina basa séjénna, antara séjén:

• [x]* dina basa Slavia Kulon (conto: basa Polandia, Céko sarta Slowakia)
• [k]*, atawa [x]* dina basa Jerman
• [x]* atawa [χ]* dina basa Walanda
• [ʃ]* dina basa Perancis sarta Portugis
• [k]* dina bahasa Interlingua sarta Italia
• [tʂʰ]* dina bahasa Mandarin

Ck, jeung peunteun sada /k/, remen ogé ditulis sanggeus vokal pondok dina rungkun basa Jermanik kawas Inggris, Jerman sarta Swedia (tapi sawatara basa Jermanik séjénna condong milih Kk, contona basa Walanda sarta Norwégia). Dwihuruf Cz kapanggih dina basa Polandia sarta Cs dina basa Hongaria, duanana melambangkan sada tʃ/. Dina basa Inggris Kuna, Italia, sarta sawatara basa anu sabaraya jeung Italia, Sc melambangkan /ʃ/ (kumaha ogé, dina basa Italia sarta anu sabaraya, hal ieu ngan lumangsung saméméh vokal hareup, lamun sajaba ti éta mangka dwihuruf kasebut melambangkan /sk/).

Minangka lambang fonétik, hurup C leutik nyaéta hurup dina Alfabét Fonétik Internasional anu ngawakilan sada konsonan letup wiati-wiati teu bersuara, sedengkeun hurup C badag dina X-SAMPA nyaéta simbol sada konsonan desis wiati-wiati teu bersuara.

Répréséntasi alternatif hurup C

Alfabét fonétik NATO		Kode Morsé
Charlie		–·–·
Bendera isyarat	Semafor	Basa isyarat	Braille

• ¢ (sén)
• Ç (cedilla)
• Ĉ (C circumflex)
• Č (C caron)
• Ć (C acute)
• C Sirilik
• Ċ (C titik di atas)
• Ƈ
• ʗ
• Ḉ
• ₡
• ₢
• ℂ
• ℃ (derajat Célsius)
• ℭ
• Ⅽ