Statistical Genetics Wiki

101-102 : Premiera Guèrra de Dàcia de Trajan probablament entraïnada per lo besonh de l'emperaire de legitimar son poder. Permetèt ai Romans d'ocupar la màger part dau sud de Dàcia (→ 105).
102 : retirada e mòrt dau generau chinés Ban Chao qu'aviá capitat de restaurar lei protectorats imperiaus en Asia Centrala lòng de la Rota de la Seda. Pasmens, lo govèrn chinés li trobèt ges de successor eficaç e son òbra s'afondrèt rapidament.
v. 105 : mòrt dau rèi part Pacorus II que foguèt remplaçat per Vologés III. Pasmens, aqueu darrier aguèt de dificultats per estabilizar son poder (→ 109).
105-106 : mòrt de l'emperaire chinés Han Hedi. Foguèt remplaçat per un enfant, Han Shangdi, e dins lei fachs, lo poder foguèt exercit per l'emperatritz Deng Sui. Après quauquei mes, Han Shangdi moriguèt e foguèt remplaçat per un autre enfant, Han Andi.
105-106 : Segonda Guèrra de Dàcia entraïnada per d'atacas dei tropas dau rèi Decebal còntra lei garnisons romans ocupant lo territòri conquist en 102. La repòsta de Trajan foguèt fòrça violenta amb la mobilizacion d'aperaquí 200 000 òmes. Dàcia foguèt totalament destrucha e annexada dins l'Empèri.
106 : en parallèl de la guèrra de Dàcia, lei legions romanas annexèron divèrsei territòris lòng de la frontiera siriana e palestiniana. Rescontrèron ges de resisténcia car lei zònas ocupadas èran ja de protectorats romans.
109 : secession d'Osroes I^èr dins l'Empèri Part. Pacorus II mau capitèt de lo vencre mai resistiguèt a seis atacas.
113 : en Armenia, lo rèi part Osroes I^èr installèt son fraire sus lo tròne sensa consultar lei Romans, çò qu'èra una rompedura grèva de l'acòrdi negociat per Neron en 63 (→ 114).

114-117 : après la crisi diplomatica de 113 a prepaus d'Armenia, Trajan reagiguèt en començant una guèrra novèla còntra l'Empèri Part afeblit per la secession de 109. Après plusors victòrias (pilhatge de Ctesifont), annexèt Armenia e Mesopotamia donant a l'Empèri Roman son extension maximala.
117 : mòrt de Trajan durant la campanha còntra lei Parts. Foguèt remplaçat per Adrian que jutjèt lei conquistas recentas impossiblas de defendre. Ordonèt donc son abandon e comencèt de discutir amb lei Parts per restablir la patz.
118 : en Dàcia, guèrra defensiva victoriosa dei Romans còntra una invasion menada per lei Roxolans. En parallèl, Adrian condamnèt a mòrt divèrsei rivaus gràcias au Senat e annulèt leis arreirats d'impòsts per legitimar son poder e aumentar sa popularitat.
122 : començament de la construccion de la muralha d'Adrian au nòrd de la partida romana de Britània.
123 : restabliment de la patz entre Romans e Parts. Armenia demorèt dins l'esfèra d'influéncia de Roma e lei Romans annexèron divèrsei territòris frontaliers destinats a melhorar sei defensas. Pasmens, l'Empèri Part èra gaire demenit per sa desfacha (→ 161).
125 : en China, decès de l'emperaire Han Andi. Sa succession foguèt marcada per de còps d'Estat. Aquela instabilitat durèt fins a l'accession de Han Shundi au tròne.
129 : mòrt d'Osroes I^èr que foguèt remplaçat per Mitridates IV. La scission intèrna de l'Empèri Part contunièt (→ 140).
131 : edicte perpetuau de Salvius Iulianus que codifiquèt e modernizèt lo drech roman per lei foncionaris e lei jutges. En parallèl, una importanta reforma administrativa permetèt a l'emperaire de nominar dirèctament lei foncionaris subaltèrnes dei províncias. Aquò marquèt un melhorament important dau foncionament de l'administracion imperiala.
132-135 : en Judèa, revòuta de Bar Kokhbà après la decision de l'emperaire Adrian de bastir un temple dedicat a Jupitèr sus lei roïnas dau Temple de Jerusalèm destruch en 70 apC. Ben organizats, leis insurgents menats per Simon bar Kokhbà organizèron una defensa fòrça eficaça que necessitèt la mobilizacion de 8 a 12 legions. Segon lei cronicaires romans, la repression foguèt fòrça violenta e entraïnèt la mòrt de 580 000 personas e la destruccion de 50 vilas e de 985 vilatges.
135 : illustrant la perseguida de l'afebliment de la dinastia Han, leis eunucs nomats senhors d'un territòri foguèron desenant autorizats de lo cedir a seis enfants adoptius.
138 : mòrt de l'emperaire Adrian. Son rèine marquèt un cambiament major dins l'estrategia romana que passèt d'una posicion ofensiva amb de conquistas recurrentas a una actitud defensiva caracterizada per l'organizacion generalizada de frontieras fortificadas (limes). Foguèt remplaçat per Antonin lo Piós. Aqueu decès entraïnèt d'atacas de part de plusors enemics tradicionaus de l'Empèri (Parts, Escites...) e de trèbols en Dàcia. Pasmens, la situacion foguèt aisament restablida.
139-142 : en Britània, guèrra romana còntra lei tribüs cèltas dau nòrd per ocupar un territòri entre la muralha d'Adrian e leis estuaris de Clyde e Forth. Aquò permetèt de melhorar lei defensas de la mitat romana de l'illa (→ 154).
140 : mòrt de Mitridates IV. Aquò sembla de marcar la fin dau periòde de division de l'Empèri Part començat en 109.
141 : ambaissada dau rèi d'Ibèria Farasmananes III per negociar amb Roma d'accions comunas còntra leis incursions deis Alans.
143-144 : revòuta en Dàcia que foguèt aisament reprimida per lei Romans (→ 155).
143-146 : periòde novèu d'instabilitat après la mòrt de l'emperaire Han Shundi. Plusors aristocratas assaièron de prendre lo poder en nomant d'emperaires enfants. La situacion s'estabilizèt amb l'installacion au poder de Han Huandi sota la regéncia de sa maire e dau prince Liang Ji (→ 159).
146 : acabament d'importanteis operacions de construccion de fortificacions dins la region dei Camps Decumates, region importanta per la defensa romana au nòrd deis Aups entre lei vaus de Ren e de Danubi.
147 : crisi economica probabla au sen de l'Empèri Roman car Antonin lo Piós foguèt obligat d'acordar una remesa d'impòsts e d'annular totei leis arreirats.
147 : dins l'Empèri Part, mòrt dau rèi Vologés III que foguèt remplaçat per Vologés IV, fiu probable de Mitridates IV.

v. 150 : en Teotihuacan, acabament de la construccion de la Piramida dau Soleu. Aquò constituís lo començament d'un periòde de tres sègles que marca l'apogèu de la ciutat mesoamericana.
152 : restauracion dei fortificacions de Tràcia per faciar la menaça deis incursions nomadas.
154-155 : dins lo nòrd de Britània, revòuta dei Brigantins còntra la preséncia romana dins lei tèrras bassas d'Escòcia. Vencuda gràcias a l'arribada de renfòrç, entraïnèt la restauracion dei fortificacions localas.
155 : revòuta novèla en Dàcia per de rasons desconegudas.
v. 156 : creacion de la confederacion dei Xianbei. Aquò entraïnèt la formacion d'un important estat nomada capable de menaçar China.
159 : còp d'Estat organizat per l'emperaire Han Huandi per reprendre lo poder a Liang Ji. Pasmens, Han Huandi passèt rapidament sota l'influéncia deis eunucs de la cort laissant ansin la corrupcion se desvolopar sensa limit (→ 166).

161 : mòrt de l'emperaire Antonin lo Piós que foguèt remplaçat per lei coemperaires Marc Aurèli e Lucius Verus. Pasmens, la mòrt precòça dau segond (169) laissèt rapidament lo premier a la tèsta de l'Empèri Roman.
161-166 : assaiant d'aprofichar la mòrt d'Antonin lo Piós, lo rèi part Vologés IV ataquèt Armenia. Pasmens, en 162-164, subiguèt plusors desfachas e sa capitala, Ctesifont, foguèt pilhada per lei legionaris en 165-166. Deguèt finalament acceptar de restituir Armenia e de perdre divèrsei territòris frontaliers.

165-190 : grèva epidemia (probablament la variòla) que tuèt de milions d'abitants dins l'Empèri Roman (5-15 milions de victimas).
166 : en China, revòuta d'estudiants còntra la corrupcion de l'administracion. Dins aquò, lo movement foguèt reprimit.

166-180 : en Germania, guèrras entre Roma e divèrsei pòbles germanics menats per lei Marcomans. Per empedir la formacion de reiaumes barbars poderós lòng de sa frontiera septentrionala, lei Romans ataquèron e destruguèron lei confederacions germanicas localas. De mai, lei Marcomans deguèron pagar un tribut anuau.
168 : mòrt de l'emperaire chinés Han Huandi. Foguèt remplaçat per l'emperaire enfant Han Lingdi. La cort chinesa se devesiguèt rapidament entre diferentei faccions. De combats veguèron lo succès deis eunucs a la tèsta de l'administracion. Fòrça corromputs, mantenguèron aisament l'emperaire en fòra de la gestion de l'Estat (→ 184).
175 : temptativa d'usurpacion dau generau Avidius Cassius que se proclamèt emperaire après una rumor a prepaus de la mòrt de Marc Aurèli.
180 : mòrt de l'emperaire Marc Aurèli que foguèt remplaçat per son fiu Commòde.
180 : en China, començament d'una grèva crisi economica. Entraïnèt rapidament una tiera d'insureccions popularas qu'accelerèron lo declin de la dinastia Han (→ 184).
181 : mòrt de Tanshihuai, fondator de la confederacion xianbei. Son fiu lo remplacèt mai divèrsei clans refusèron aquela succession ereditària.
182 : descubèrta d'un complòt visant a eliminar Commòde. Implicava una partida important de l'elèit roman (familha imperiala, senators, cap de la garda pretoriana... etc.). Entraïnèt una repression saunosa e l'instauracion d'un regim imperiau autoritari.

184-185 : en China, revòuta de la sècta dei Turbants Jaunes còntra la corrupcion dau govèrn imperiau. Lo movement foguèt reprimit per l'armada e permetèt l'ascension de plusors generaus coma Yuan Shao, Cao Cao e Sun Jian. Pasmens, de pòchis de resisténcia contunièron de se batre fins a 205.
189 : mòrt de l'emperaire Han Lingdi. Gaire preocupat per leis afaires dau país, laissèt l'Estat dins un estat preocupant e sa disparicion entraïnèt un novèu periòde d'instabilitat fins a l'establiment de Han Xiandi en 190. Dins aquò, lo sobeiran aviá gaire de poders e èra plaçat sota l'influéncia de senhors de guèrra.
v. 190-191 : temptativa d'usurpacion d'Osroes II dins l'Empèri Part. En parallèl, mòrt de Vologés IV que foguèt remplaçat per Vologés V. Aqueu darrier reprimiguèt l'insureccion.
192 : assassinat de Commòde. Sa mòrt entraïnèt una crisi de succession que foguèt reglada lo 1^èr de junh de 193 amb la presa dau poder per Septimi Sever.
193-194 : guèrra civila dins l'Empèri Roman entre Septimi Sever e Pescennius Niger (sostengut per lei Parts). S'acabèt per la victòria de l'emperaire (→ 197).
195-202 : après lo sostèn part a l'armada de Pescennius Niger, Septimi Sever comencèt una guèrra novèla entre Romans e Parts. Lei premiers prenguèron pauc a pauc l'avantatge e ocupèron Nisibe (195) e Ctesifont (197).
195-197 : dins l'Empèri Roman, temptativa d'usurpacion dau poder menada per lo generau Clodius Albinus. Basat en Britània, desbarquèt en Gàllia onte foguèt vencut. Se suicidiguèt laissant definitivament lo poder a Septimi Sever.
196 : en China, còp de fòrça de plusors generaus que prenguèron lo poder. Dins lei fachs, Cao Cao s'impausèt coma lo cap de l'Empèri fins a sa mòrt en 220.

105 : segon la tradicion, descubèrta dau papier per lo ministre chinés Cai Lun. Pasmens, l'arqueologia modèrna contesta uei largament aquela version. D'efiech, lei Chinés dau sègle II avC avián ja lo mestritge de la fabricacion dau papier.
132 : acabament de la construccion dau premier sismograf per lo sabent e òme d'estat chinés Zhang Heng^[1]. Se compausava d'una urna de bronze contenent un pendul. Lo movement dau pendul engendrat per un tèrratrem permetiá de detectar sa direccion (→ 138).
138 : premiera deteccion d'un tèrratrem per l'aparelh dau sabent Zhang Heng (→ 132).

Entre 150 e 200 : periòde probable de publicacion de l’Almagest, una importanta sintèsi dei conoissenças grècoromanas en matematicas e en astronomia redigida per Ptolemèu (v. 100-168). Son autor i prepausèt una teoria geocentrica de l'Univèrs e divèrsei metòdes de calcul deis orbitas e deis eclipsis. Lo trabalh aguèt un succès important e demorèt la referéncia en Euròpa e en Orient Mejan fins a la « revolucion coperniciana ».
v. 179 : publicacion dau libre Lei Nòu Capítols sus l'art matematic, compilacion dei conoissenças dei matematicians chinés dau periòde. Prepausava un apròchi dei matematicas centrat sus la recèrca de metòdes generaus per resòuvre lei problemas ò certaneis equacions linearas.
185 : observacion de la supernova SN 185 per leis astronòms chinés.

• Empèri Han.
• Empèri Part.
• Empèri Roman.

• (fr) Bernard Rémy, Antonin le Pieux, le siècle d'or de Rome 138-161, Fayard, 2005.

1. ↑ (en) Joseph Needham, Science and Civilisation in China, vol. 4, Cambridge University Press, 1962, p. 484.