LIMSwiki

Tyn artikel je ô planeće. Dej pozōr tyż: inksze artikle uo tym mjańe.

Merkury

Zdjyńće Merkurygo zuůnaczůne bez sůnda Mariner 10.
Uodkryće
Uodkrywca	starożytne Babilůńczyki
Data uoddykńyńćo	Znůny we starożytnośći
Strzedńe uoddalyńy uod Słůńca	57 909 176 km 0,38709893 j.a.
Uobwůd uorbity	0,360×1012m 2,406 j.a.
Mimostrzůd	0,20563069
Peryheljům	46 001 272 km 0,30749951  j.a.
Apheljům	69 817 079 km 0,46669835  j.a.
Rok gwjozdowy	87,96935 dńi (0,240847 rokůw)
Synodyczny uokres uobjygu	115,88 d[1]
Strzedńo wartkość uorbitalno	47,87 km/s[1]
Maks. wartkość uorbitalno	58,98 km/s
Miń. wartkość uorbitalno	38,86 km/s
Nachylyńy uorbity wzglyndym ekliptyki	7,00487° (3,38° wzglyndem růwńika słůnycznygo])
kśynżyce	brak
Charakterystyka fizyczno
Szyrzka růwńikowo	4879,4 km (0,383 Źymje)
Plac	7,5×107 km² (0,147 Źymje)
Uobjyntość	6,1×1010 km³ (0,056 Źymje)
Masa	3,3302×1023 kg
Gynstość	5,427 g/cm³
grawitacyjny szwůng na růwńiku	3,701 m/s2 (0,376 g)
Gibkość ućeczki	4,3 km/s
Gibkość wynikajůnco ze zwyrtńyńo	10,892 km/h (na růwńiku)
Uokres zwyrtńyńćo	58d 15h 26m
Deklinacyjo	61,45°
Nachyleńy růwńika wzglyndym płaszczyzny uorbity	0,027°[2]
Albedo	0,10 - 0,12
strzedńo temp.: Dźeń	623K 350 (°C)
strzedńo temp.: Noc	73K (-200°C)
Temp. powjyrzchńe*	min. strzed. maks. 100 K 442,5 K 700 K
Skłod atmosfery[1]
Ciśńyńe atmosferyczne	10−12 h Pa
Tlyn	42,0%
Sůd	29,0%
Wodůr	22,0%
Hel	6,0%
Potas	0,5%
inksze: argon, Dwutlynek wůngla, woda, azot, ksenon, krypton, neon	0,5%

Merkury – to je pjyrszo podug uodlygośći uod Słůńca planeta we Słůnecznym Ukłodźe. Tak kej Wynus, Źymja a Mars je to planeta skalisto, nojmyńszo podle masy a wjelgośći ze planet Słůnecznygo Ukłodu. Merkury je jydnům ze pjyńću planet, kere do śe uobejdrzić gołymi ślypjůma. Ńy je ajnfachowo do uobserwacyje, skuli tygo co kej planeta wewnyntrzno lo źymskigo uobserwatora je dycki kole Słůńca. Merkury je widoczny ino przed wschodym abo po zachodźe Słůńca.

Plac rozlygowańo Merkurygo je fest podany na plac Mjeśůnczka: je sam kupa kraterůw, ńy mo atmosfery a kśynżyca. Temperatura powjyrzchńi waho śe uod −183 °C do 427 °C. Merkury mo sroge żylazowe jůndro kere dowo magnetyczne pole lajchtsze uod pola Źymje.^[3]. Wjelgość jůndra powoduje, aże Merkury mo jydnům ze najwjynkszych gynstośći ze planet Słůnecznygo Ukłodu^[4] (kapka wjynkszo mo Źymja).

Pjyrsze udokůmyntowane uobserwacyje Merkurygo sům ze pjyrszygo tyśůnclećo p. Chr. Do IV stolećo p. Chr. grecke gwjoźdźorze uważały, co sům dwa ćoła ńybjeske: pjyrsze widźalne ino przed wschodym Słůńco (mjanowali je Apollo), druge widźalne ino po zachodźe Słůńco (mjanowali je Hermes)^[5]. Bez gibki ruch planety Rzymjany mjanowali jům Merkury. Astrůnůmiczny zimbol planety to stylizowano wersyjo kaducyjusza Hermesa^[6].

We porůwnańu ze inkszymi planetůma Ůkładu Słůnecznygo, uo Merkurym wjymy ino kapka. Skuli problymůw natury techńicznyj, zbadały go ino dwje sůndy. Pjyrszo - Mariner 10 - zmajstrowoła we lotach 1974-75 karty 45% powjyrzchńe. Ńyskorzi, sůnda Messenger 14 styczńa 2008 zmajstrowoła kolejne 30% powjyrzchńe planety. Messenger bůł kole Merkurego zaś 6 paźdźerńika 2008 a trzeći roz 29 wrześńa 2009. Wuůnaczas bůło sfotografowane 98% placu planety, nale przi felernym śwjetle. We marcu 2011 sůnda wlozła na uorbita coby zbajstlować cołko karta planety. 30 kwjetńa 2015 Messenger zakończůł swojo misyjo^[7].