LIMSwiki

Ans 1980

Sègles	sègle xix - sègle xx - sègle xxi
Decennis	1950 - 1960 - 1970 - 1980 - 1990 - 2000 - 2010

1983-1985 : succession de crisis en Sodan amb la represa de la guèrra civila (1983), una famina grèva (1984) e d'esmogudas popularas. Minat per aquelei problemas, Gaafar Nimeiry foguèt obligat de laissar lo poder ai militars (6 d'abriu). Lo generau Siwar al-Dahab venguèt lo novèu cap de l'estat. Mantenguèt la natura autoritària dau regime mai prometeguèt l'organizacion d'eleccions liuras per 1986.
1985 : en Bangladèsh, 10 000 mòrts après lo passatge d'un ciclòn tropicau.

1985 : en Colómbia, erupcion dau volcan Nevado del Ruiz que causèt la destruccion de la vila d'Armero pendent la nuech dau 13 au 14 de novembre. Entre 21 000 e 25 000 personas foguèron tuats per una colada de fanga. En causa de la manca de preparacion per faciar una catastròfa, lei secors manquèron d'eficacitat e lei subrevivents deguèron tanben faire fàcia a d'epidemias e a de pilhatges. Dins aquò, permetèt de facilitar lei campanhas de comunicacion ulterioras sus la menaça representada per lei volcans au sen dei govèrns e dei populacions (→ 1991)^[1].
1985 : violent tèrratrem (magnitud de 8,0) dins la Ciutat de Mexic. Entraïnèt de destruccions importantas e la mòrt d'au mens 9 500 abitants.

1985 : conegut dempuei lo començament dau sègle, lo « trauc » dau jaç d'ozòn estratosferic au dessús de l'Antartic venguèt un subjècte d'estudi per la comunautat scientifica. D'efiech, son aumentacion importanta entraïnèt una alèrta demandant l'enebiment dei gas CFC a l'origina de la disparicion de l'ozòn. Lo 22 de març, plusors estats adoptèron ansin la Convencion de Viena sus la proteccion dau jaç d'ozòn per melhorar la cooperacion entre elei afin de demenir lei riscs de destruccion d'aqueu jaç. Lo tèxte èra pas constrenhent mai prevesiá de discussions ulterioras que permetèron d'enebir lei gas CFC (→ 1987).
1987 : dos ans après la signatura de la Convencion de Viena sus la proteccion dau jaç d'ozòn (→ 1985), plusors estats signèron lo Protocòl de Montreal per enebir l'utilizacion dei gas CFC a partir de 2009 (franc de quauqueis usatges limitats en medecina). Aqueu tèxte foguèt pauc a pauc ratificat per totei leis estats de la planeta.
1987 : intrada en servici dau premier sosmarin nuclear lançaire d'engenhs chinés.
1987 : en Iraq, l'intrada de tropas iranianas en Curdistan a proximitat de Sulaymaniyya entraïnèt una intensificacion de la repression anticurda menada per leis autoritats de Bagdad. En particular, Saddam Hussein autorizèt l'utilizacion d'armas quimicas còntra lei populacions civilas en revòuta. Dins lo Golf, Iran assaièt d'internacionalizar lo conflicte en atacant de naviris marchands per obtenir la fin dau sostèn internacionau a Iraq. Aquò entraïnèt una repòsta viva deis Estats Units que placèron divèrsei naviris sota sa proteccion e mandèron de naviris militars dins la region. Una tiera de combats navaus s'acabèron per de desfachas iranianas que perdiguèron plusors naviris leugiers.

1983 : premiera aparicion dau metòde HAZOP, una tecnica d'identificacion dei riscs industriaus desvolopada per l'industria quimica, dins la literatura tecnica^[2].

1985 : desvolopament de la premiera version dau sistèma operatiu Windows per la companhiá estatsunidenca Microsoft. Aqueu sistèma foguèt integrada sus seis ordinators per IBM en 1987 e es vengut lo sistèma d'esplecha pus escampat dins lo mond (90% en 2008).
1985 : presentacion dau premier ecran tactil per la companhiá estatsunidenca Zenith.
1986 : premier vaccin còntra lo paludisme. Pasmens, lo projècte s'acabèt per una revirada car aviá ges d'efiech còntra Plasmodium falciparum.

1987 : dins lo Grand Nívol de Magellan, explosion de la supernova SN 1987A que foguèt la premiera supernova visibla a uelh nus dempuei 1604. Foguèt fòrça estudiada per leis astronóms que collectèron d'importantei donadas sus lo fenomèn. En particular, l'estela a l'origina de l'explosion, una supergiganta blava, foguèt una suspresa car aqueu tipe d'estèla èra alora pas supausada èsser capable d'entraïnar una supernova.
1987 : aumentacion sobda de la luminositat de l'asteroïde Quiron. En 1988, l'explicacion dau fenomèn foguèt trobada amb la descubèrta d'una coa cometària. Aquò menèt a la creacion d'una classa novèla d'asteroïde : lei centaures.
1989 : durant lo passatge de Voyager 2 a proximitat de Triton, lo satellit principau de Neptun, premiera observacion d'una activitat criovolcanica. Dins leis annadas seguentas, aqueu fenomèn foguèt identificat a la superficia d'autreis objèctes fregs dau Sistèma Solar.

1. ↑ En particular, après aquela catastròfa, lei volcanològs francés Maurice e Katia Krafft realizèron de films de prevencion sus lei perilhs volcanics.
2. ↑ (en) Trevor A. Kletz, HAZOP & HAZAN. Notes on the Identification and Assessment of Hazards (2nd ed.), Rugby, IChemE, 1983.