LIMSwiki

La palabra dreito ten mais dun sentido:

• sistema de normas de cunduta ampuosto por un cunjunto de anstituiçones para rigular las relaçones sociales: l que ls juristas cháman de dreito oujetibo, a que ls leigos se refíren quando dízen "l dreito proíbe la poligamie". Neste sentido, ye armano a la eideia de "orde jurídica". Este sentido de la palabra puode tener outros sentidos:
  • cumo l sistema ou cunjunto de normas jurídicas de un paíç ou jurdiçon ("l dreito pertués"); ó
  • cumo l cunjunto de normas jurídicas dun cierto ramo de l dreito ("l dreito penal", "l dreito de la família").
• faculdade cuncedida a ua pessona para poner la orde jurídica a fabor de sous antresses: l que ls juristas cháman de 'dreitos sujetibos' , a que ls leigos se refíren quando dízen "you tengo l dreito de falar l que you quejir" ó "el tenie dreito a aqueilhas tierras".
• ramo de las ciéncias sociales que studa l sistema de normas que rigúlan las relaçones sociales: l que ls juristas cháman de ciéncia de l dreito, a que ls leigos se refíren quando dízen "you perciso de studar dreito comercial para cunseguir un bun amprego".

Anque l dreito yá miles de anhos que eisista nas sociadades houmanas i tenga ua streita relaçon cula cibelizaçon (questuma-se dezir que "adonde stá la sociadade, eilhi stá l dreito"), hai ua grande çcuçon antre ls filósofos de l dreito a respeito de l sou cunceito i de sue natureza. Mas, qualesquiera que eilhes séian, l dreito ye eissencial a la bida an sociadade, al definir dreitos i oubrigaçones antre las pessonas i al resolber ls cunflitos de antresse. Ls sous eifeitos subre l die a die de las pessonas ban zde ua simples biaige de carro de praça até la compra dun eimoble, zde ua eileiçon persidencial até l castigo dun crime, antre outros eisemplos.

L dreito questuma ser debedido an ramos, cumo l dreito cebil, dreito penal, dreito comercial, dreito custitucional, dreito admenistratibo i outros, cada un destes repunsable por rigular las relaçones antrepessonales an sociadade. L Dreito Melitar, por eisemplo, ye un de l ramos mais antigos de l Dreito.

Ne l mundo, cada Stado ten un dreito própio desse paíç, i nesse sentido se fala an "dreito brasileiro", dreito pertués", "dreito chino" i outros. Ls "dreitos nacionales" questúman ser ajuntados puls juristas an grandes grupos: ls percipales son l grupo de ls dreitos de ourige romano-germánica (cun assento ne l antigo dreito romano; l dreito pertués i l dreito brasileiro fázen parte deste grupo) i l grupo de l dreitos de ourige anglo-saxónica (Common Law, cumo l anglés i l amaricano), anque tamien haba grupos de dreitos cun base relegiosa, antre outras (ber Dreito cumparado). Hai tamien dreitos supranacionales, cumo l dreito de la Ounion Ouropeia. L dreito anternacional rigula las relaçones antre Stados.

La palabra "dreito" ben de l lhatin dicretus, a, um, "que sigue regras stablecidas antes ó un cierto preceito", de l particípio passado de l berbo dirigere.

Para outros outores, la palabra faç refréncia a la diusa romana de la justícia, Justitia, que siguraba an sues manos ua baláncia cun fiél. Dezie-se que habie justícia quando l fiél staba abselutamente perpendicular an relaçon a la tierra: de retum.

Las lhénguas románicas oucidentales cumpárten la mesma ourige pa la palabra "dreito": diritto, an eitaliano, derecho, an spanhol, droit, an francés, dret, an catalon, drech, an ocitano. Las palabras right, an anglés, i Recht, an alman, ténen ourige germánica (riht), de l indo-ouropeu *reg-to- "mobido an lhinha reta".^[1] L termo indo-ouropeu ye l'ourige de l latin retus, a, um (ber arriba) i de l griego ὀρεκτός.

An lhatin clássico, ampregaba-se l termo IVS (screbido tamien ius ó jus), que oureginalmente querie dezir "fórmula relegiosa"^[2] i que por deribaçon de sentido bieno a ser ousado puls antigos romanos cul sentido eiquibalente als modernos "dreito oujetibo" (ius st norma agendi) i "dreito sujetibo" (ius st facultas agendi). Cunsante alguns studiosos, l termo ius tenerie a ber cun iussum, partecípio passado de l berbo iuvere, que quier dezir "mandar", "ourdenar", de la raiç sánscrita ju, "lhigar". Mais tarde, inda na era romana, la palabra diretum (ber arriba) passou a ser mais ousada pa chamar l dreito. Cumo yá se biu, diretum ben de l berbo dirigere que ten ourige an regere, "regir", "gobernar", adonde ls termos lhatinos rex, regula i outros.^[3]

L lhatin clássico ius dou an mirandés las palabras "justo", "justícia", "jurídico", "juiç" i muitos outras.

La bida an sociadade i las relaciones antre pessonas eisígen regras de cunduta que deceplínen la anteracion antre las pessonas cul oujetibo de alcançar l bien quemun, la paç i la ourganizaçon sociales. Essas regras, chamadas normas éticas ó de cunduta, puoden ser de natureza moral, relegiosa i jurídica. La norma de l dreito, chamada "norma jurídica", ye defrente de las outras, mas, por tener a ber cula cunduta sterna de l andebíduo, eisigindo-le que faga ó deixe de fazer algo, oujetibamente, i atrebuindo-le repunsablidades, dreitos i oubrigaçones. Acumpare-se culas normas morales i relegiosas, deregidas percipalmente a la antençon anterna, al porcesso psicológico.

Outra caratelística que çtingue la norma jurídica ye la eisistença dua sançon oubrigatória pa l causo de l sou ancumprimiento, ampuosta por ua outoridade custituída pula sociadade ourganizada, anquanto que la sançon aplicada pul ancumprimento de la regra moral nun ye ourganizada, sendo, al cuntrário, stablecida por toda la sociadade

Antoce, nin toda la norma de cunduta ye jurídica. La sociadade dá-le la porteçon mássima de l dreito solo a alguns balores que eilha cuida eissenciales i que ls juristas cháman de "l mínimo ético".

L dreito custitui, assi, un cunjunto de normas de cunduta stablecidas para rigular las relaçones sociales i garantidas pula anterbençon de l poder público (quier dezir, la sançon que la outoridade central - ne l mundo moderno, l Stado - ampon). Ye antoce de la natureza de la norma de dreito la eisistença dua amanaça pul sou nun cumprimento (sançon) i la sue amposiçon por ua outoridade pública (modernamente, l Stado) cul oujetibo de atender al antresse giral (l bien quemun, la paç i la ourganizaçon sociales). Mas hai juristas que nun cuncórdan cula amportança dada a la sançon para splicar la natureza de la norma jurídica.

Las normas jurídicas ténen por oujetibo criar dreitos i oubrigaçones pa las pessonas, séian eilhas pessonas naturales, ou séian pessonas jurídicas^[4]. Esto nun quier dezir que l dreito nun rigule las cousas i ls animales, por eisemplo, mas faç esso cul perpósito de defender dreitos ó gerir oubrigaçones para pessonas, inda que, modernamente, l antresse defendido puoda ser l de toda ua coletibidade ó, até mesmo, de la houmanidade an abstrato.

Ber artigos percipales: Positibismo jurídico, Dreito natural.

Dá-se l nome de "dreito positibo" al cunjunto de normas an bigor ditadas i ampuostas por un Stado nun cierto território. Ye antoce un cunceito mui próssimo als de orde jurídica i de dreito oujetibo. L dreito positibo, gerido por un Stado, ye própio desse Stado i baria cunsante las cundiçones sociales dua cierta era.

Ls filósofos griegos fúrun ls purmeiros a defender ua çtinçon antre l dreito positibo, fundado na lei puosta puls homes, i l dreito natural, que tenerie an to parte la mesma eificácia i nun dependerie de la oupenion de ls homes para ser eifetibo.^[5] L dreito romano tamien acolhiu la çtinçon, contraponendo l ius civile (puosto puls cidadanos dun lhugar i solo a estes aplicable) al ius gentium, defenido cumo l dreito puosto pula rezon natural, ouserbado antre todos ls pobos i de cuntenido eimutable, l que corresponde a la defeniçon de dreito natural.^[6] Na Eidade Média, ls juristas dezien que la natureza ó Dius éran l fundamiento de l dreito natural, i San Tomás de Aquino, antre outros, dezie que las normas de dreito positibo benirien de l dreito natural.^[7]

Anque l cunceito de dreito natural apareça na Grécia antiga i seia tratado puls juristas romanos, la sue amportança pa l dreito moderno ben de l mobimiento racionalista jurídico de l seclo XVIII, que cuncebie la rezon cumo base de l dreito i defendie la eisistença dun dreito natural (por eisemplo, ls dreitos fundamentales de l home) porriba de l dreito positibo. Este dreito natural serie bálido i oubrigatório por el mesmo.^[8] Defendido puls eiluministas, l dreito natural repersentou, storicamente, ua forma de lhibartaçon an relaçon a la orde jurídica ampuosta pulas outoridades de las monarquies abselutistas. Culas Reboluçones Lhibarales, capitaneadas pula Reboluçon Francesa (1789), ampeçou-se un porcesso de codeficaçon ourientado pula rezon, apuntada, naqueilha altura, cumo base de l dreito natural.

La codificaçon de normas tenidas cumo eimutables i eiternas - centro de la teorie de l dreito natural - fui an parte repunsable pul aparecimiento dua nuoba teorie i prática de l dreito que daba primazie al dreito positibo i buscaba dar andependéncia a la ciéncia de l dreito, an relaçon a outras ciéncias sociales. Aparece assi l juspositibismo.

Ls que defénden la eisistença de l dreito natural i l stúdan cháman-se "jusnaturalistas". Cuntrapónen-se a estes ls "juspositibistas" , que solo reconhécen la eisistença de l dreito positibo. Antoce nun acéitan la tese de la eisistença dun dreito eiterno, eimutable i giral para todos ls pobos, dezindo que dreito ye solo l que ye ampuosto pula outoridade.

Ne l seclo XX, aparecírun corrientes de pensamiento jurídico que quieren resumir ls puntos de bista jusnaturalista i juspositibista. De qualquiera forma, la çtinço perdiu parte de sue fuorça apuis de la ancorporaçon de ls dreitos i lhibardades fundamentales al dreito positibo (an giral, nas custituiçones modernas) i cula cunsolidaçon de l Stado moderno i l sou monopólio subre la porduçon jurídica.

Las normas de dreito son criadas, demudadas i stintas por meio de ciertos tipos de atos, chamados puls juristas de fuontes de dreito.

Storicamente, la purmeira manifestaçon de l dreito ye ancuntrada ne l questume, quier dezir ne l hábito de las pessonas ouserbáren de modo repetido ciertos usos, cumbertidos an regras de cunduta. Cul tiempo, ls grupos sociales passórun a dar l poder a un xefe ó uorgano coletibo de ditar i amponer las regras de cunduta, l que fizo cun que l dreito passasse a ser un quemando, ua lei ampuosta pula fuorça i, zde cierto momento, fixada por scrito.^[9] An maior ó menor grau, dambas las fuontes - l questume i la lei - cumbíben ne l dreito moderno, a la par de outras amportantes formas de porduçon de las normas jurídicas, cumo la jurisprudéncia.

Tradecionalmente, cunsidéran-se fuontes de l dreito las seguintes:

• la lei: antendida cumo l cunjunto de testos eiditados pula outoridade superior (an giral, l poder legislatibo ó la Admenistraçon pública), puostos por scrito i cunsante procedimientos speciales. Questúman-se ancluir eiqui ls rigulamientos admenistratibos.
• l questume: regra nun scrita que se forma pula repetiçon dun cumportamiento i pula eideia giral de que esse cumportamiento ye oubrigatório (esto ye, custitui ua norma de l dreito) i neçairo.
• la jurisprudéncia: cunjunto de anterpretaçones de las normas de l dreito sacadas pul poder Judiciário.
• ls percípios girales de dreito: son ls percípios más generales de ética social, dreito natural ó axiologie jurídica, deduzidos pula rezon houmana, assentes na natureza racional i lhibre de l home i que custitúen l fundamiento de todo l sistema jurídico.
• la doutrina: la oupenion de ls juristas subre ua matéria cuncreta de l dreito.

Outra scuola bei na buntade (andebidual, dun grupo ó de la coletebidade cumo un todo) l eilemiento eissencial de la teorie de las fuontes de l dreito. Este critério reconhece, a la par de las fuontes tradecionales, todos ls outros atos jurídicos lato sensu cumo fuontes de dreito: un negócio jurídico, ua senténcia i la buntade unilateral, por eisemplo.^[10] Mas outros studiosos cunsidéran-las ua simples decorréncia de las fuontes tradecionales.

Cada dreito nacional dá-le amportança mais ou menos grande a cada ua de las fuontes. Cumo regra giral, ls países de tradiçon romano-germánica cunsidéran la lei cumo la percipal fuonte de l dreito, deixando a las outras l papel de fuontes secundárias, se nun houbir norma na lei. Yá ls países de sistema de Common Law dan-le mais amportança a la jurisprudéncia (ber Dreito cumparado).

La tradicional dicotomie de l dreito an dreito público i dreito pribado ben de ls antigos romanos^[11] Trata-se dua çtinçon que ben até als dies de hoije, a las bezes pouco clara, an special na raia antre ls dous grupos.

Hai bários critérios para defrençar regras de dreito público i de dreito pribado. Ls trés más difundidos son:

• critério de l antresse: l antresse público ye mais amportante que l antresse pribado;
• critério de la culidade de ls sujeitos: anterbençon de l Stado ó de outros entes públicos na relaçon jurídica; i
• critério de la posiçon de ls sujeitos: se l Stado stá an pie de ente soberano, cun ius amperii, ó se stá an posiçon eigual para eigual culs outros sujeitos de la relaçon jurídica.

Cumo regra giral, anténden-se cumo pertencentes al dreito público las normas que rigúlan las relaçones an que l Stado eiserce la soberanie, amperium, an que l andebíduo ye un súdito. Por outro lhado, quando l Stado stá de eigual para eigual cul andebíduo (por eisemplo, ne l causo de ampresas statales) , l assunto poderá ser ser tratado pul dreito pribado. Perténcen al dreito público ramos cumo l dreito custitucional, l dreito admenistratibo, l dreito penal i l dreito porcessual.

Yá l dreito pribado nun ten solo a ber culs antresses andebiduales, mas anclui tamien la porteçon de balores caros a la sociadade i de antresse coletibo, cumo l família. Pertenécen al dreito pribado ramos cumo l dreito cebil i l dreito comercial.

L dreito pribado assenta ne l percípio de la outonomie de la buntade, quier dezir, las pessonas ténen l poder de stabelecer antre eilhas las normas que deseáren. Yá l dreito público sígue percípio diberso, l de la legalidade strita, pul qual l Stado solo puode fazer l que stá perbisto an lei. La outonomie de la buntade tamien stá sujeita al percípio de la legalidade, mas an mais pequeinho grau - an dreito pribado, todo l que nun ye proibido ye premitido.

Alguns ramos de l dreito son cunsidrados mistos, por eilhi haber la defesa de antresses públicos i pribados, cumo l dreito de l trabalho.

L dreito debide-se an ramos de grande dibersidade. La relaçon a seguir nun ye cumpleta:

Dreito Admenistratibo Dreito de la Aeronáutica Dreito de l Ambiente Dreito de las Augas Dreito Bancário Dreito Canónico Dreito Cebil Dreito de la Família Dreito de las Oubrigaçones Dreito de las Sucessones Dreito de las Cousas Dreito Eimobliário Dreito de l Cunsemidor Dreito de l nino i de l moço Dreito Custitucional Dreito de l Stado Dreito Çportibo Dreito Eiquenómico Dreito Eileitoral Dreito Comercial Dreito Sociatário Dreito Marítimo Dreito Financeiro Dreito Fiscal Dreito Tributário Dreitos Houmanos Dreito de la Anformática

Dreito Anternacional Dreito quemunitário Dreito de la Ounion Ouropeia Dreito Anternacional Penal Dreito Anternacional Pribado Dreito Judiciário Dreito de Eisecuçon Penal Dreito de Eisecuçon Cebil Dreito de Eisecuçon Fiscal Dreito Melitar Dreito Penal Dreito Porcessual Teorie Giral de l Porcesso Dreito Porcessual Cebil Dreito Porcessual Penal Dreito Porcessual de l Trabalho Dreito de la Porpiadade Anteletual Dreito de Outor Dreito de l Registro i Notariado Dreito Sanitário Dreito de ls Siguros Dreito de la Sigurança Social Dreito de l Trabalho Dreito Ourbanístico Dreito de l Balores Mobliários

La stória de l dreito stá lhigada al zambolbimiento de las ceblizaçones. L dreito de l antigo Eigito, que ben de pul menos 3000 a.C., tenie ua cumpilaçon de leis cebiles, probablemiente debedida an duoze lhibros, que assentaba ne l cunceito de Ma'at i se caratelizaba pula tradiçon, pula retórica, pula eigualdade social i pula amparcialidade. Arrimado a 1760 a.C., l rei Hamurábi detreminou que l dreito babilónio fusse codeficado i screbido an piedra pa que l pobo podisse bé-lo ne l mercado: l chamado Código de Hamurábi. Neste causo, tal cumo l dreito eigício, poucas fuontes subrebibírun i muito se perdiu cul tiempo. La anfluença destes eisemplos jurídicos antigos nas ceblizaçones de apuis fui, antoce, pequeinha. L mais antigo cunjunto de leis inda amportante pa ls modernos sistemas de dreito ye probablemente la Torá de l Bielho Teçtamiento. An forma de amperatibos morales, cumo ls dieç Mandamientos, cuntén recomendaçones pa ua buona sociadade. La antiga cidade-Stado griega de Atenas fui la purmeira sociadade assente na lharga ancluson de ls sous cidadanos, nun cuntando culas mulhieres i ls scrabos. Anque Atenas nun tenga zambolbido ua ciéncia jurídica nin tubisse ua palabra pa l cunceito abstrato de "dreito", l antigo dreito griego cuntenie grandes einobaçones custitucionales ne l zambolbimento de la democracie.

L dreito romano, mui anfluenciado puls ansinamientos griegos, custitui la puonte antre las antigas spriéncias de l dreito i l mundo jurídico moderno. L dreito romano fui codeficado por orde de l Amperador Justiniano I, l que resultou ne l Corpus Iuris Ciblis. L coincimiento de l dreito romano perdiu-se na Ouropa Oucidental durante la Eidade Média, mas fui outra beç çcubierto a partir de l seclo XI, quando juristas mediabales, apuis coincidos cumo "glosadores", ampeçórun a studar ls testos jurídicos romanos i a ousar ls sous cunceitos. Na Anglaterra mediabal, ls juízes reales ampeçórun a zambolber un cunjunto de precedentes que benerie a tornar-se la Common Law. Tamien se formou na Ouropa la Lex Mercatoria, que premitie als mercadores comerciar cun base an práticas padronizadas. La Lex Mercatoria, precursora de l dreito comercial moderno, assentaba na lhibardade de cuntratar i na alienablidade de la propiadade. Quando l nacionalismo creciu ne ls seclos XVIII i XIX, la Lex Mercatoria fui ancorporada ne l dreito anterno de ls países de l cuntinente an sous respetibos códigos cebiles. L Código de Napoleon i l Código Cebil Alman tornórun-se las leis cebiles más coincidas i anfluentes.

La Índia i la China antigas tenien tradiçones çtintas an matéria de dreito, cun scuolas jurídicas storicamente andependientes. L Arthashastra, de arrimado a 400 la.C., i l Manusmriti, de 100, éran tratados anfluentes na Índia, cunsultados an questiones jurídicas. La filosofie central de Manu, toleráncia i pluralismo, spalhou-se pul sudeste de la Ásia. Esta tradiçon hinduísta, a la par cul dreito muçulmano, fui arrepassada pula Common Law quando la Índia se tornou parte de l Ampério Británico. La Malásia, Brunei, Cingapura i Hong Kong tamien l adotórun. La tradiçon jurídica de l leste de la Ásia ten ua mistura special antre l relegioso i l secular. L Japon fui l purmeiro paíç de la ária a modernizar l sou sistema jurídico cunsante l eisemplo oucidental, al amportar partes de ls códigos cebiles francés i alman. De l mesmo modo, l dreito chino tradecional fui modernizado cunsante l padron oucidental ne ls anhos finales de l.ª dinastie Qing, na forma de seis códigos de dreito pribado assentes ne l modelo japonés de l dreito Alman. L dreito de la República Popular de la China sufriu fuorte anfluença de l dreito socialista sobiético, que le dá ua amportança eissenial al dreito admenistratibo i dando pouca amportança al dreito pribado. Hoije, antretanto, la China ten pormobido reformas na sue orde jurídica, al menos ne l que ten a ber culs dreitos eiquenómicos, cumo ne l causo de l nuobo código de cuntratos de 1999.

La sociadade mediabal tenie ua dibersidade de agrupamentos sociales, cada un cun ua orde jurídica própia, local. Na alta Eidade Média, l dreito nun era criado pul Stado (que inda nun eisistie an sentido moderno), mas pula sociadade cebil, por meio de l questume jurídico, que ben a ser un tipo de cunsenso manifestado pul pobo quanto a ua cierta cunduta social, ó até mesmo cul recurso a la eiquidade. Cula formaçon de l Stado moderno, este cuncentrou todos ls poderes de la sociadade, cumo l de criar l dreito cun sclusibidade (seia diretamente, por meio de la lei, seia pul recoincimento i cuntrolo de las outras fuontes de dreito). Bobbio chama este porcesso de monopolizaçon de la perduçon jurídica por parte de l Stado.^[12]

Apuis de la Eidade Moderna, antoce, ls cunceitos de dreito i de Stado cunfúnden-se, pus se este redadeiro ye stabelecido i rigulado pul dreito (cumo pessona jurídica de dreito público), l purmeiro passa a ser ditado i ampuosto pul Stado. A la cunsolidaçon de l Stado moderno correspunde l debagaroso fortalecimiento de l dreito positibo (puosto pul Stado), contra l chamado dreito natural.

• Scuola de Biena: diç que l Stado ye la personificaçon de la Orde Jurídica.
• Scuola Almanha: supremacie de l Stado subre l Dreito.
• Scuola de l Dreito Natural: surgiu antre ls seclos XVII i XVIII, i diç que l Dreito ye natural al ser houmano, algo einato i ounibersal.
• Scuola Stórica de Savigny: apersenta ua bison stórica de l Dreito.
• Teorie de l Dreito Debino: segundo la qual, las leis houmanas son de anspiraçon debina.

Hai que defrençar dous tipos básicos de sistemas jurídicos, dues "famílias de dreitos": l dreito anglo-saxónico ó "common-law" — quier dezir, ls sistemas jurídicos própios de Anglaterra, de ls Stados Ounidos i de las outras ex-quelónias anglesas — i l dreito cuntinental ó romano-germánico, l "civil law", própio de ls países ouropeus cuntinentales i de las sues ex-quelónias. Todos ls sistemas jurídicos de países de lhéngua oufecial pertuesa pertenécen a la família romano-germánica.

Na "common-law", l juiç julga subretodo cun assento an decisones anteriores de ls própios tribunales, ls chamados precedentes, que son binculatibos. La legislaçon ye pouca. Ne ls sistemas cuntinentales, la percipal fuonte de l dreito ye la lei, la legislaçon feita puls parlamientos i gobiernos. Las decisones de ls tribunales superiores nun bincúlan pa causos feturos. Mas hai eiceçones, las chamadas "súmulas binculantes" brasileiras i ls "assentos" pertueses son desso eisemplo.

Studo filosófico ó social de l dreito.

• Teorie Giral de l Dreito
• Filosofie de l Dreito
• Stória de l Dreito
• Sociologie de l Dreito
• Antropologie de l Dreito
• Heirmenéutica Jurídica
• Dreito Cumparado
• Law and Eiconomics
• Dreito i Lhiteratura
• Dreito i Moral
• Critical Legal Studies

Modelo:Portal-dreito

• Dreitos difusos, coletibos, andebiduales i houmogéneos
• Ourganizaçon Judiciária
• Abogado
• TB Dreito
• Jurisprudéncia