LIMSwiki

Modìfica conligaménti
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ
A bandêa de l'Àostria
A poxiçión de l'Àostria in sciâ càrta giögràfica
Càrta fìxica de l'Àostria

L'Àostria (in zenéize Òustria ascì[1], Österreich in tedésco, prononçiòu [ˈøːstɐʁaɪç]), conosciûa ofiçialménte cómme Repùbrica d'Àostria (Republik Österreich in tedésco, prononçiòu [ʁepuˈbliːk ˈʔøːstɐʁaɪç]), a l'é 'n pàize de l'Eoröpa centrâle sénsa sbòcco in sciô mâ.

Giögrafîa

L'Àostria a l'é 'na naçión scitoâ inta pàrte sùd de l'Eoröpa centrâle, formâ da 'na federaçión de nêuve stâti ciamæ Länder. A confìnn-a co-a Germanîa a nòrd-òvest, co-a Repùbrica Cêca a nòrd, co-a Slovàchia a nòrd-èst, con l'Ungherîa a levànte, con Slovénia e Itàlia a sùd e con Svìsera e Liechtenstein a ponénte. A l'à 'n'àrea de 83.879 km2 (e 'na popolaçión de ciù ò mêno 9 milioìn de persónn-e.

A capitâle de l'Àostria, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Viénna; e âtre çitæ ciù inportànti són Graz, Linz, Salzburg e Innsbruck.

Stöia

L'Àostria a s'é formâ a partî da-i rèsti da màrca ungheréize e de quélla de l'èst a-a fìn do prìmmo milénio. In prinçìpio a l'êa 'n margraviâto do Ducâto de Bavêa ma, da-o 1156, a l'é stæta elevâ a-o ràngo de Ducâto do Sâcro Inpêro Romàn, pe pöi pasâ into 1453 a quéllo de Arçiducâto ascì. Into sécolo XVI, con Viénna ch'a l'êa diventâ a capitâle aministratîva de l'inpêro, l'Àostria a s'é trasformâ into céntro da monarchîa asbùrgica. Aprêuvo a-o desfâse do Sâcro Inpêro Romàn inte l'ànno 1806, l'Àostria a l'à creòu 'n pròpio inpêro, o quæ o l'êa 'na grànde poténsa e o ménbro dominànte da confederaçión germànica. A batòsta patîa inta goæra aostro-prusciànn-a do 1866 a l'à però portòu a-a fìn da confederaçión e a-a trasformaçión de l'inpêro in quéllo de Àostria-Ungherîa l'ànno dòppo.

Con l'amasaménto de l'Arçidùcca Françésco Ferdinàndo inte l'ànno 1914, l'inpeatô Françésco Giöxèppe o l'à diciaròu goæra a-a Sèrbia, portàndo a-o sccéuppo da Prìmma Goæra Mondiâle. A batòsta de l'inpêro in quéllo conflìtto e a sò sucesîva chéita àn dónca portòu a-a proclamaçión da repùbrica de l'Àostria tedésca inte l'ànno 1918 e, into 1919, da Prìmma Repùbrica Aostrìaca. Co-o perîodo tra e dôe goære di sentiménti anti-parlamentâri àn portòu, into 1934, a-a formaçión da ditatûa de l'Engelbert Dollfuss. 'N ànno prìmma do sccéuppo da Segónda Goæra Mondiâle, l'Àostria a l'é stæta anéssa a-a Germanîa nazìsta, diventàndo 'na sò sudivixón aministratîva. Co-a sò liberaçión inte l'ànno 1945 e depoî 'n çèrto perîodo de òcupaçión da pàrte di Aleæ, a naçión a l'é diventâ tórna indipendénte, diciaràndo a sò neotralitæ perpétoa into 1955.

Economîa e polìtica

L'Àostria a l'é 'na repùbrica parlamentâre democràtica co-in prescidénte, elezûo da-a popolaçión, cómme càppo de stâto e 'n cançelê cómme càppo do govèrno. A naçión a l'é unn-a de ciù rìcche do móndo pe PIL pro capite e unn-a de quélle co-a ciù âta qualitæ de vìtta, a-o 18° pòsto inta clasìfica globâle de l'Ìndice de Svilùppo Umâno into 2020.

L'Àostria a l'é 'n ménbro de Naçioìn Unîe da-o 1955[2] e de l'Unión Eoropêa da-o 1995[3]. A l'é a sêde de l'OSCE e de l'OPEC e un di fondatoî de l'OECD e de l'Interpol[4]. A l'é intrâ inte l'Àrea Schengen into 1995[5] e a l'à adotòu l'éoro scìnn-a da-a sò introduçión[6].

Nòtte

  1. (LIJIT) TIG - Austria, in sce zeneize.net. URL consultòu o 12 arvî 2022.
  2. Jelavich, 1987, p. 267
  3. (EN) Austria, in sce cia.gov. URL consultòu o 12 arvî 2022.
  4. (EN) Austria About, OECD. URL consultòu o 12 arvî 2022.
  5. (EN) Austria Joins Schengen, in sce migration.ucdavis.edu, Màzzo 1995. URL consultòu o 12 arvî 2022.
  6. (EN) Austria and the euro, European Commission. URL consultòu o 12 arvî 2022.

Bibliografîa

Âtri progètti

Colegaménti estèrni

Contròllo de outoritæVIAF (EN148842731 · ISNI (EN0000 0001 2265 1953 · LCCN (ENn79040121 · GND (DE4043271-3 · BNF (FRcb152383744 (data) · BNE (ESXX450936 (data) · NLA (EN35011052 · NDL (ENJA00568970 · WorldCat Identities (ENn79-040121