LIMSwiki

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'nen Daag is d'n tied dae de aerd nuuedig haet veur 'ne ganse kieër ómme aerdas haer te drejje ten opzichte van e referentiepuntj. Aafhenkelik van 't referentiepuntj sprèk me van 'ne zóndaag (ten opzichte vanne zón), 'ne maonsdaag (ten opzichte vanne maon) of 'ne siderischen daag (ten opzichte vanne sterre). Sómtieds wuuertj mitte term daag slechs d'n tied tösse zónsopgank en zónsóngergank gemèndj, get det ouch waal specifiek wuuertj aangeduudj es daagdoer. 'n Get nejkäöriger aandujing is etmaal. 'n Etmaal doertj 24 oer, begintj óm middernach en bevatj alle veer de daagdeiler: nach, mörge, middig en aovendj. d'n Daag of 't etmaal wuuertj neet gebroek es tiedseinheid binnen 't SI-stèlsel: hie gebroek men inplaats de sekónd.

In hieël specialistische tekste wuuertj sómtieds ouch de van 't Aadgrieks aafgeleidje term nychthemeron gebroek veur 'n ganse drejjing ómme aerdas haer.

'nen Daag wuuertj volges 't SI-stèlsel in 't algemein geliekgestèldj aan 86.400 sekónd. 't Internationaal bureau van gewichten en maote (BIPM) haet de sekónd gedefinieerd es d'n doer van 9.192.631.770 periodes vanne straoling die euvereinkump mitten euvergank tösse de twieë hyperfein energieniveaus vanne gróndjtoestandj van 't cesium-133 atoom. De lingdje vannen daag is op gróndj hievan geliek aan 794.243.384.928.000 van zón periodes.

Aafhenkelik vanne positieve of negatieve sjrikkelsekónd kan 'nen daag ein sekónd langer of kórter doere. Sjrikkelsekónde waere van teveuren aangekónjig dore International Earth Rotation and Reference Systems Service. Die waeren ummer ingeveug aan 't ènj van 'n maondj, op 30 juni of 31 december.

De snelheid womitte aerd ómme as haer drejtj is neet kónstantj, meh neump euver 't algemein hieël lanksem aaf es gevolg vanne getiejewirking van zowaal de maon es de zón. d'n Daag wuuertj dus ummer langer enne toenaam bedruueg óngevieër 1,7 millisekónd de ieëf (e gemiddeldje det is beraekendj op gróndj vanne litste 2700 jaor). Warve (sedimentläögskes die inne loup van ei jaor gevörmp waere) wiezen aan det zoea 620 miljoen jaor trögk 'n etmaal slechs 21,9 oer doerdje.

Daonaeve wusjeltj de drejjingssnelheid vanne aerd sómtieds van daag toet daag mitte massaverdeiling - krumpe de oceanen of de dampkrink get in door aafkeuling, den geitj de aerd get snelder drejjen es gevolg vanne wèt van behaad van impulsmoment. Zón versjille zeen mit modern tiedmaetmetodes good waornumbaar. Veure klok geliek te laote loupe mitte middelbare zóndaag mót aventoe 'n sjrikkelsekónd ingelas waere (zuuch hiebaove).