LIMSwiki

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Andorra (Principat d'Andorra) is e lendsje in de Pyreneeë, op de grens vaan Fraankriek en Spanje. Hoofstad is Andorra la Vella. 't Land is welvarend es toeristecentrum en belastingparadies.

Andorra is ingedeild in zeve gemeintes/parochies (paroquias). 't Zien:

• Andorra la Vella
• Canillo
• Encamp
• Escaldes-Engordany
• La Massana
• Ordino
• Sant Julià de Lòria

Catalaans is de taol vaan de echte Andorreze en de einege officieel taol. De bevolking sprik 'n euvergaanksdialek tösse Noord-Catalaans en Centraol Catalaans. Veur 1993 waor ouch 't Frans es officieel taol in gebruuk; me huurt 't nog ummer väöl spreke. Veural in de hoofstad weurt ouch Spaons, Portugees en Ingels gesproke.

Volges de traditie kinde Sjarel de Groete 'ne charter touw aon de Andorreze es apprèciëring veur hun verzèt tege de More. Lienhier vaan 't territorium woort de plaotseleke graof vaan Urgell en later de bisjop vaan 't bisdom Urgell. In de laten èlfden iew staok e conflik tösse de bisjop en ziene naober Fraankriek op euver Andorra.

In 1278 woort 't conflik opgelos door 't teikene vaan e tractaot tot 't soevereinsjap vaan Andorra tösse de Franse graaf vaan Foix en de Catalaanse bisjop vaan Urgell verdeild zouw weure. Zoe kaom 't klein prinsdom aon zie territorium en ziene politieke vörm. Later kaom de titel aon de keuninge vaan Navarra en keuning Hendrik IV van Frankriek bestumde in 1607 tot de bisjop vaan Urgell en de Franse keuning co-prinse vaan Andorra waore.

Vaan 1812 tot 1814 bezat 't Frans Keizerriek gans Catalonië en verdeilde 't in veer departeminte. Andorra kaom in 't departemint vaan de Segre te ligke.

Vaan 8 augustus tot 9 oktober 1933 bezatte de Franse Andorra vaanwege sociaal oonrös bij verkezinge. Op 6 juli 1934 reep de Andorrese regering de Rus Boris Skossyrev oet tot keuning. Evels woort heer ach daog later door de Spaonse Guardia Civil gearresteerd en nao Portugal verbanne. Vaan juli 1936 tot de Fransen euvergaaf in juni 1940 waor e Frans detachemint in Andorra gelegerd veur invleuje vaan Francisco Franco boete de deur te hawwe. Op 25 september 1939 teikende Andorra de vrei mèt Duitsland, umtot 't land bij de Vree vaan Versailles sömpelweeg vergete waor. In d'n Twieden Wereldoorlog bleef 't neutraal.

Vaanwege zien isolatie is Andorra boete de hoofstroum vaan de Europese historie gebleve, mèt wieneg ban mèt aander len es Frankriek en Spanje. Recent höbbe zien bleujende toeristenindustrie en nui massamedia 't land oet zien isolatie gehaold. In 1993 woort 't land gróndeg gemoderniseerd. Heibij woort 't land definitief oonaofhenkelek: de functie vaan de prinse woort ceremonieel en e gekoze parlemint mèt politieke partije woort geïnstalleerd.