LIMSwiki
Moldova (ruminsha: Moldova), Moldova Respublikası (ruminsha: Republica Moldova) - Evropanıń qubla-shıǵıs bólimindegi mámleket. Ukraina hám Ruminiya menen shegaralas. Maydanı 33 846 km². Xalqı 3,557,600 adam (2014). Jáhánde xalqı boyınsha 118-orındı hám aymaǵı boyınsha 135-orındı iyeleydi. Paytaxtı - Kisinyov qalası. Basqarıw jaǵınan 40 rayon, 21 qala hám 48 qalashaǵa bólinedi. Mámleketlik tili - moldavansha Moldova Konstituciyasına qaray; konstituciyalıq sudınıń sheshimine qaray - ruminsha.
Mámleketlik basqarıw principi
Moldova - respublika. 1994-jıl 29-iyulda qabıl etilgen konstituciya ámel etedi. Mámleket baslıǵı - parlament tárepinen saylanatuǵın prezident (2000-jıldan V. Voronin). Nızam shıǵarıwshı joqarı organı - bir palatalı parlament (Jıynalıs), atqarıwshı organı - húkimet (ministrler keńesi).
Tábiyatı
Moldova Shıǵıs Evropa tegisliginiń qubla-batıs bóleginde jaylasqan. Jer maydanı qırlı tegislik, dárya oypatlıqları hám jarlıqlar bar. Oraylıq bóliminde Kodru qırları jaylasqan. Eń biyik noqatı 429,5 m. Dnestrdiń oń jaǵasın Dnestr boyı qırları (biyikligi 250-300 m, eń biyik noqatı 347 m) iyelegen. Arqa Moldova tegisligi (250-300 m), Qubla Moldova tegisligi bar. Háktas, gips, shiyshe qumı, maydalanǵan tas, sonıń menen birge, neft hám gaz kánleri tabılǵan. Íqlımı - ortasha kontinental. Qısı qısqa, jıllı, qar az jawadı, jazı uzaq hám jıllı. Iyuldıń ortasha temperaturası - arqasında 19,5° hám qublasında 22°; eń joqarı temperatura 41°; yanvardıń ortasha temperaturası arqasında -5° hám qublasında -3°; eń tómen temperatura -36°. Jılına arqasında 560 mm, qubla-batısta 370 mm, qırlarda 500-560 mm, tegisliklerde 400-450 mm jawın jawadı. Dáryaları Qara teńizge quyıladı. Eń úlken dáryaları - Dnestr (aǵısları - Reut, Bik, Botna), Prut (aǵısları - Chugur, Kamenka, Larga, Lapushna, Sarata). Topıraqları - tiykarınan, qaratopıraq (75%), qońır hám kúlreń orman topıraǵı (10%); dárya qayırlarında - allyuvial otlaqlı topıraqlar. Aymaǵınıń kópshiligi sahra hám orman sahra regionında jaylasqan bolıp, kóp bólimi awdarılıp, egin egiledi. Mámleket maydanınıń 9% in iyelegen ormanlarda emen, shumtal, grab, qara qayın, joka ósedi. Selew, betaga sıyaqlı sahra ósimlikleri azayıp ketken. Haywanlardan ormanda yelik, jalǵızaq, qasqır, túlki, porsıq, almaxan, aqtıshqan jasaydı. Qustıń 260 qa jaqın túri (sofitorǵay, mayna, qara torǵay, qarshıǵa, úki, bódene hám basqalar) ushıraydı. "Kodru", "Gredina Turchaske", "Yagorlik", "Playul Faguluy", "Prudil de Jos" sıyaqlı qorıqxanalar dúzilgen.
| Evropadaǵı mámleketler |
|---|
|
|
