LIMSwiki

A diplomacia^[1] é a arte de conducir as relacións internacionais ou os negocios estranxeiros dun determinado Estado ou outro suxeito de dereito internacional. Xeralmente é emprendida por medio de diplomáticos de carreira e implica asuntos de guerra e paz, comercio exterior, promoción cultural, coordinación de organizacións internacionais e outros. Convén distinguir entre diplomacia e política exterior - aquela é unha dimensión desta última. A política exterior é definida en última análise pola autoridade de goberno dun Estado ou pola alta autoridade política dun suxeito de dereito internacional; así a diplomacia pode ser entendida como unha ferramenta dedicada a planear e executar a política exterior, por medio de diplomáticos. As relacións diplomáticas son definidas no plan do dereito internacional pola Convención de Viena sobre Relacións Diplomáticas (CVRD), de 1961.

Figuradamente, ou de forma coloquial, chámase diplomacia ao uso da delicadeza ou os bos modos, ou, tamén, astucia para tratar calquera negocio.

Considéranse funcións tradicionais da diplomacia as tarefas de negociar, informar e representar.

A tarefa de negociar consiste en manter relacións co obxectivo de concluír un acordo. O diplomático negocia en nome e por conta do Estado que representa, co propósito de defender os intereses deste. En canto ao número de partes, a negociación pode ser bilateral ou multilateral. A negociación bilateral dáse entre dous partes. A multilateral envolve máis de dúas partes e adoita ocorrer no ámbito de conferencias ou de organizacións internacionais.

A tarefa de informar defínese como o deber e a prerrogativa do diplomático no sentido de decatarse por todos os medios lícitos das condicións existentes e da evolución dos acontecementos dun determinado Estado e informar a este respecto ao Goberno do Estado que representa. En xeral, esta función é desempeñada por diplomáticos acreditados ante o goberno do Estado sobre do cal informan.

A función de representar inclúe a tarefa de facer patente a presenza do Estado representado en eventos internacionais ou estranxeiros (no argot diplomático, "mostrar a bandeira"). Inclúe, tamén, en certos casos, o recibimento de poderes do Estado representado para, en nome e por conta deste último, practicar actos de interese daquel Estado.

Modernamente, adoítase incluír entre as funcións da diplomacia as de promover o comercio exterior ("promoción comercial") e a imaxe do Estado representado ("diplomacia pública").

O dereito internacional recoñece aos Estados a facultade de exercer protección diplomática sobre os intereses das súas nacións. Así, dentro dos límites do dereito internacional, unha misión diplomática pode defender os intereses dunha empresa ou dun individuo do seu país.

O Estado mantén relacións diplomáticas por intermedio de órganos especializados. Tales órganos adoitan organizarse ao redor dun Ministerio de Asuntos Exteriores (ou outros nomes: Ministerio de Relacións Exteriores, Ministerio de Negocios Estranxeiros, Departamento de Relacións Exteriores, Departamento de Estado, Secretaría de Relacións Exteriores etc.) e contar cun cadro de profesionais que representan o Estado ante outros gobernos, o chamado "servizo diplomático".

Á beira da diplomacia profesional, os Estados tamén botan man de misións temporais ao exterior ("diplomacia ad hoc") para desempeñar determinada función (negociar un tratado, por exemplo). Este tipo de misión pode involucrar a outros órganos do Estado, como os Ministerios de Comercio, Facenda, Agricultura, Defensa etc.

O dereito internacional recoñece ao Primeiro Ministro un papel na diplomacia, podendo mesmo negociar e asinar tratados sen necesidade de plenos poderes, da mesma forma que o Ministro do Exterior. Compete ao Xefe de Estado, ademais, a prerrogativa de ratificar os tratados en nome do seu país. Ao longo do século XX, xurdiu a chamada "diplomacia presidencial", froito da maior facilidade de comunicación entre os países e da vantaxe natural que representa a toma de decisión ao máis alto nivel.

O termo "diplomacia parlamentaria" foi creado en 1955 por Dean Rusk para designar as negociacións multilaterais que ocorren no ámbito da ONU e foi posteriormente estendido ás demais organizacións internacionais. A diplomacia parlamentaria distínguese por levarse a cabo no seo de organizacións internacionais, seguir regras de procedemento e contar con debate permanente (asemellándose, polo tanto, ao que ocorre cos parlamentos nacionais). Máis recentemente, atópanse tamén referencias á diplomacia parlamentaria como sendo dirixida polos membros dos parlamentos nacionais.

A Misión diplomática está constituída por un grupo de operarios dun Estado ("Estado acreditante") ou organización internacional, presentes no territorio doutro Estado ("Estado acreditado"), cuxo obxectivo é representar o Estado acreditante ante o Estado acreditado. En termos prácticos, adoita ser unha Misión permanente dun Estado localizada na capital doutro Estado.

Denomínase "diplomático" o funcionario pertencente ao servizo diplomático dun Estado; "Misión diplomática", un grupo de diplomáticos de mesma nacionalidade acreditados perante un Estado estranxeiro. O conxunto de diplomáticos de todas as nacionalidades presentes no territorio dun determinado Estado denomínase "corpo diplomático". O corpo diplomático acreditado nunha determinada capital adoita ter un "decano" (o embaixador que leva máis tempo naquela capital; nalgúns lugares, a posición é reservada ao nuncio apostólico), con función de portavoz dos intereses do conxunto dos diplomáticos estranxeiros.

Os xefes de misións diplomáticas poden ser de tres clases (CVRD, art. 14):

• Embaixador: nivel máis elevado dunha Misión diplomática. As Embaixadas establecidas por Santa Sé chámanse Nunciaturas Apostólicas e son gobernadas por nuncios.
• ministros (ou internuncios, no caso da Santa Sé).
• Encargados de negocios

Na práctica, actualmente as Misións diplomáticas son mandadas por embaixadores. A maioría das Misións doutro nivel foron elevadas á categoría de embaixada logo da segunda guerra mundial.

Convén non confundir o titular dunha Encarregatura de Negocios (o encargado de negocios) - nivel de representación diplomática hoxe extremadamente raro - coa función temporal de Encargado de Negocios ad interim (ou a.i.), correspondente ao diplomático que asume a autoridade provisional dunha Misión diplomática na ausencia do titular (o embaixador).

En xeral, as Misións diplomáticas no exterior repórtanse a e reciben instrucións do respectivo Ministerio do Exterior (ou dos Negocios Estranxeiros).

Defínese o dereito de legación como a facultade de enviar (dereito de legación activo) e recibir (pasivo) axentes diplomáticos. Resulta da soberanía do Estado no seu aspecto externo (é dicir, o non-recoñecemento de autoridade superior a el mesmo). En consecuencia, soamente gozan deste dereito os Estados soberanos —os semi-soberanos só o fan con autorización do Estado ao cal están vinculados.

O dereito de legación deriva do principio da igualdade xurídica dos Estados e está regulado polo principio do consentimento mutuo.

Modernamente, este dereito tamén foi exercido polas organizacións internacionais.

A facultade de practicar a diplomacia é un dos elementos definidores do Estado, razón pola cal aquela foi exercida desde a formación das primeiras cidades-Estado, hai milenios. Na Antigüidade e na Idade Media, os diplomáticos eran case sempre enviados só para negociacións específicas, retornando coa súa conclusión. A historia rexistra como primeiros axentes diplomáticos permanentes os apocrisiarios, representantes do Papa e doutros patriarcas católicos ante o Imperio bizantino. Tamén exercían as súas funcións de modo permanente os procuratores in Romanam Curiam, representantes dos soberanos europeos xunto ao Papa en Roma. Con estas dúas institucións (apocrisiarios e procuratores) xurdiron os primeiros conceptos do que viría ser a diplomacia moderna, como as instrucións, as credenciais e as inmunidades.

A orixe da diplomacia moderna pode ser atopada nos Estados da Italia Setentrional, no comezo do Renacemento, co establecemento das primeiras Misións diplomáticas no século XIII. A primeira Misión diplomática permanente foi establecida por Milán en 1446 xunto ao goberno de Florencia. No norte de Italia xurdiron algunhas das tradicións da diplomacia, como a presentación de credenciais dos embaixadores estranxeiros ao Xefe de Estado.

De entre as grandes potencias europeas, España foi a primeira en manter un representante permanente no exterior - na corte inglesa, a partir de 1487. A finais do século XVI, o establecemento de Misións permanentes xa se fixera frecuente en Europa.

A Paz de Westfalia (1648), ao instituír o sistema do equilibrio europeo, consolidou a necesidade das Misións diplomáticas permanentes, por medio das cales os Estados europeos buscaban crear ou preservar alianzas.

Como os embaixadores eran, como regra xeral, membros da nobreza ou políticos con pouca experiencia en relacións exteriores, creouse unha crecente base de diplomáticos profesionais nas Misións no exterior. Na mesma época, comezaban a ser estruturados os Ministerios do Exterior nas principais capitais europeas.

Coa presenza permanente de enviados diplomáticos nas capitais europeas, xurdiron conceptos como o de precedencia, que organizaba os xefes de Misión estranxeiros en orde de importancia. As regras a ese respecto variaban de país en país e eran a miúdo confusas, distinguindo entre representantes de monarquías e repúblicas, ou conforme a relixión oficial do Estado acreditante. O Congreso de Viena de 1815 creou un sistema de precedencia diplomática, pero o tema continuou a ser fonte de discordancia ata o século XX, cando o tema foi regulado definitivamente, polo artigo 16 da CVRD.

A primeira embaixada enviada por un Estado europeo ao Oriente foi a de Inglaterra xunto ao emperador mogol (mughal), en 1615. As tradicións diplomáticas fóra de Europa diferían en moito das europeas, especialmente no que se refire aos grandes imperios como o Otomán ou o chinés, que se consideraban superiores aos outros Estados. Por fin, a expansión europea nos séculos XVIII e XIX levou consigo a práctica diplomática daquel continente, facéndoa universal.

A inmunidade diplomática é unha forma de inmunidade legal e unha política entre gobernos que asegura ás Misións diplomáticas inviolabilidade, e aos diplomáticos salvoconduto, exención fiscal e outras prestacións públicas (como servizo militar obrigatorio), así como de xurisdición civil e penal e de execución.

A noción de privilexios e inmunidades para diplomáticos estranxeiros existe desde a Antigüidade —os embaixadores romanos eran considerados sacros e a súa violación constituía un motivo para guerra xusta. Na Idade Media, como as relacións internacionais dábanse entre Xefes de Estado, ofender un embaixador significaba ofender o Xefe de Estado que o enviou, o que xustificaba as precaucións da inmunidade.

A primeira teoría articulada que busca xustificar a necesidade de privilexios e inmunidades para diplomáticos foi a da extraterritorialidade, detallada por Hugo Grotius no século XVII, segundo a cal unha ficción xurídica faría da Embaixada unha parte do territorio do Estado acreditante. Actualmente, a extraterritorialidade foi abandonada en favor da teoría do interese da función, segundo a cal a finalidade dos privilexios e inmunidades non é beneficiar individuos, senón garantir o eficaz desempeño das funcións das Misións diplomáticas na súa tarefa de representación dos Estados acreditantes.

Os privilexios e inmunidades poden ser clasificados en inviolabilidade, inmunidade de xurisdición civil e penal e exención fiscal, ademais doutros dereitos como liberdade de culto e exención de prestacións persoais.

A inviolabilidade comprende a sede da Misión e as residencias particulares dos diplomáticos, así como os bens alí situados e os medios de locomoción. A inviolabilidade aplícase tamén á correspondencia e as comunicacións diplomáticas.

Da inmunidade de xurisdición resulta que os actos da Misión e os dos seus diplomáticos non poden ser levados a xuízo polos tribunais do Estado acreditado. Ademais de inmunidade de xurisdición civil e administrativa, os axentes diplomáticos tamén gozan de inmunidade de xurisdición penal. A inmunidade de execución é absoluta —eventuais decisións xudiciais ou administrativas desfavorables á Misión ou aos diplomáticos non poden ser cumpridas á forza polas autoridades do Estado acreditado.

A exención fiscal comprende ao Estado acreditante, ao xefe da Misión, a propia Misión e aos axentes diplomáticos. Esta exención inclúe os impostos nacionais, rexionais e municipais, así como os dereitos aduaneiros, pero non se aplica a taxas cobradas por servizos prestados (o que é a definición de "taxa" en dereito tributario).

A inmunidade diplomática non confire ao diplomático o dereito de considerarse por encima da lexislación do Estado acreditado —é obrigación expresa do axente diplomático cumprir as leis daquel Estado.

• Texto da Convención de Viena sobre Relacións Diplomáticas (en español)
• eDiplomat.com