LIMSwiki
Martxoaren 28a gregoriotar egutegiaren urteko laurogeita zazpigarren eguna da, 88.a bisurteetan. 278 egun falta dira urtea amaitzeko.
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
Euskal Herria
- 1939 – Lisboa-Paris ibilbidea egiten zuen Sud Express izeneko gaueko trena Ormaiztegin errailetatik irten eta hiru hildako izan ziren.
- 1939 – Iruñeko Euskal Jai pilotalekua kartzela bihurtu zuten frankistek.
- 1978 – Tolosako geralekuaren eta geltokiaren artean 55 tona azido zianhidriko zeraman trena errailetatik atera zen eta hondamendi izugarri bat gertatzeko zorian egon zen.
Mundua
- 364 – Bere anaiak Valente Ekialdeko erromatar enperadorea izendatu zuen.
- 2005 – 8,7 graduko lurrikara Sumatrako kostaldean.
- 2016 – Dublin hirian 1916ko Irlandako Pazko Matxinadaren 100. Urteurrena ospatu zen.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 1999 – Martxoaren 19an Iruñean hasitako 11. Korrikari amaiera eman zitzaion Donostian.
- 2004ko Nafarroako Bertsolari Txapelketan Xabier Silveirak jantzi zuen txapela bigarren aldiz.
- 2015 – Julio Sotok 2015eko Nafarroako Bertsolari Txapelketa irabazi zuen hirugarren aldiz.
- 2016 – Euskal Herriko Idazleen Biltzarra Lapurdiko Sara udalerrian ospatu zen.
Mundua
- 1963 – Il Gattopardo ("Lehoinabarra") filma estreinatu zen, Luchino Viscontik zuzendu eta Burt Lancaster, Alain Delon, Claudia Cardinale, Serge Reggiani, Mario Girotti eta Pierre Clementi aktoreek antzeztu zuten.
- 1980 – The Changeling ("Ordezkoa") filma estreinatu zen, Peter Medakek zuzendu eta George C. Scott, Trish Van Devere, Melvyn Douglas, John Colicos, Jean Marsh, Helen Burns eta Madeleine Sherwood aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
Kirolak
Euskal Herria
2010 – Jose Maria Mendizabal aizkolaria hil zen, Tolosan Olasagastiren aurka zuen apustuan egindako ahaleginaren ondorioz.
Mundua
- 1910eko Bost Nazioen Txapelketa: Ingalaterra txapeldun.
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1833 – Justo Egozkue, nafar geologo eta ingeniaria (h. 1900).
- 1847 – Ramos Azkarate, euskal idazlea (h. 1904).
- 1872 – José Sanjurjo, nafar militarra (h. 1936).
- 1899 – Juan Iruretagoiena, gipuzkoar idazle, antzerkigile eta itzultzailea (h. 1982).
- 1908 – Juan Uribe Echevarría, txilen aritutako bizkaitar irakasle, idazle eta ikertzailea (h. 1988).
- 1912 – Jose Maria Abrego, Abrego II.a, nafar erremontelaria.
- 1921 – Juan Maria Olaizola, gipuzkoar teologoa eta historialaria (h. 1998).
- 1926 - José Javier Etaio Mikeo, nafar matematikaria (h. 2012).
- 1935 – Eusebio Vélez, arabar txirrindularia (h. 2020).
- 1939 – Nikolas Segurola, euskal artzain, fraide eta bertsolaria (h. 2023).
- 1940 – José Luis Azkona, nafar apaiza, Marajóko apezpikua (h. 2024).
- 1942 – Luis Felipe Areta, gipuzkoar atleta ohi eta apaiza, kirolari moduan luzera jauzian eta jauzi hirukoitzean aditua.
- 1954 –
- Josean Gómez, gipuzkoar zinema ekoizlea.
- Ana Gorroño, bizkaitar mediku eta politikaria.
- 1956 – Luis Maria Lasurtegi, gipuzkoar arraunlari ohia.
- 1960 – Estefania Beltran de Heredia, EAJko arabar politikaria.
- 1961 – Juan Mari Aburto, bizkaitar politikaria, Bilboko alkatea.
- 1966 –
- Peio Egaña, Egaña II.a, nafar pilotari ohia.
- Imanol Murua Uria, gipuzkoar idazle, kazetari eta unibertsitateko irakaslea.
- 1967 – Mikel Loinaz, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1970 – Joxemiel Bidador, euskal dantzaria, idazlea, ikertzailea, filologoa, irakaslea eta historialaria (h. 2010).
- 1971 – Bakartxo Tejeria, Villabonako alkate ohia eta Eusko Legebiltzarreko mahaiburua.
- 1973 –
- Amaia Gabantxo, bizkaitar idazlea, flamenko abeslaria eta euskal literaturan espezializatutako itzultzailea.
- Gorka Kortina, bizkaitar futbolari ohia.
- 1975 – Noelia Oses, bizkaitar matematikaria eta ikertzailea.
- 1979 – Jon Iñarritu, bizkaitar politikaria.
- 1981 – Javier Hurtado, espainiar politikaria, Eusko Jaurlaritzako Turismo, Komertzio eta Kontsumoko sailburua, Madrilen.
- 1982 – Jon Plazaola, gipuzkoar zinema eta antzerkiko zuzendaria eta gidoilaria.
- 1985 - Edurne Saizar Lizarazu, gipuzkoar piano-jotzailea.
- 1989 –
- Jon Aberasturi, arabar txirrindularia.
- Aitziber Saldias, gipuzkoar idazle eta itzultzailea.
- 1990 – Julen Bollain, gipuzkoar ekonomialaria, oinarrizko errenta unibertsalean aditua.
- 1994 – Aritz Elustondo, gipuzkoar futbolaria.
- 1997 – Cristian Sanz Díaz, bizkaitar futbolaria.
- 2003 – Unax Agote, gipuzkoar futbolaria.
Mundua
- 1472 – Frai Bartolomeo, italiar margolaria (h. 1517).
- 1515 – Avilako Santa Teresa, espainiar karmeldar lekaime eta poeta (h. 1582).
- 1592 – Comenius, Moraviako irakasle, zientzialari, hezitzaile eta idazlea (h. 1670).
- 1616 – Margaret Scott, Salem-eko sorginkeria prozesuetan sorginkeria leporatuta urkatu zuten emakumea (h. 1692).
- 1638 – Fredrik Ruysch, holandar sendagilea (h. 1731).
- 1660 – Arnold Houbraken, herbeheretar margolari eta idazlea (h. 1719).
- 1731 – Ramón de la Cruz, espainiar antzerkigilea (h. 1795).
- 1736 baitatua – Rudolf Erich Raspe, alemaniar idazle, liburuzain eta zientzialaria (h. 1794).
- 1750 – Francisco de Miranda, venezuelar militar, politikari eta iraultzailea (h. 1816).
- 1814 – Galen Clark, kanadar-estatubatuar kontserbazionista eta idazlea (h. 1910).
- 1817 – Francesco De Sanctis, italiar idazlea (h. 1883).
- 1819 – Roger Fenton, britainiar argazkilaria (h. 1869).
- 1838 – Jean-Paul Laurens, frantziar margolari eta eskultorea (h. 1921).
- 1840 – Emin Paxa, alemaniar bidaiaria eta kolonizatzailea (h. 1892).
- 1851 – Bernardino Machado, Portugalgo presidentea (h. 1944).
- 1862 – Aristide Briand, frantziar politikaria, 1926ko Bakearen Nobel Saria (h. 1932).
- 1868 – Maksim Gorki, errusiar idazlea eta iraultza boltxebikearen aldeko aktibista (h. 1936).
- 1872 – Ingolf Elster Christensen, norvegiar politikaria (h. 1943).
- 1879 – Terence MacSwiney, irlandar nazionalista, idazlea, politikaria, Cork hiriko alkate ohia eta gose grabalaria (h. 1920).
- 1884 – Angelos Sikelianos, greziar olerkaria (h. 1951).
- 1886 –
- Gloria Giner de los Ríos García, Maistren Eskola Normal Nagusiko eta Irakaskuntza Erakunde Libreko irakaslea (h. 1970).
- Clara Lemlich, New Yorkeko ehungintzako langileen grebaren buruzagietako bat (h. 1982).
- 1890 – Teodosia Ortega, burgostar emagina. (h. 1983)
- 1892 – Corneille Heymans, belgikar fisiologoa, 1938ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1968).
- 1895 – Ángela Ruiz Robles, leondar irakasle eta asmatzailea, liburu elektronikoaren lehen patentearen jabea (h. 1975).
- 1903 – Rudolf Serkin, bohemiar jatorriko estatubatuar piano-jotzailea (h. 1991).
- 1904 – Ricardo Bueno Ituarte, gipuzkoar mediku, neuropsikiatra eta administratzailea (h. 1956).
- 1909 – Nelson Algren, estatubatuar idazlea (h. 1981).
- 1910 – Ingrid Suediakoa, Danimarkako erregina ezkontidea (h. 2000).
- 1914 – Bohumil Hrabal, txekiar idazlea (h. 1997).
- 1919 – Alain Bosquet, ukrainar jatorriko frantziar idazlea (h. 1998).
- 1920 – Josefina Constantino, filipinar saiakeragile, poeta, literatura kritikari eta moja karmeldarra (h. 2024).
- 1921 – Dirck Bogarde, ingeles aktorea (h. 1999).
- 1922 – Grace Hartigan, espresionismo abstraktuko estatubatuar margolaria (h. 2008).
- 1927 – Theo Colborn, ingurumenaren osasunaren estatubatuar analista (h. 2014).
- 1928 –
- Zbigniew Brzezinski, poloniar jatorriko estatubatuar diplomatiko eta politikaria (h. 2017).
- Alexander Grothendieck, alemaniar matematikaria (h. 2014).
- 1930 – Jerome Isaac Friedman, estatubatuar fisikaria, 1990eko Fisikako Nobel Saria.
- 1931 – Jane Rule, kanadar idazlea, lesbianismoari buruzko eleberriak eta saiakerak idatzi zituena (h. 2007).
- 1933 – Tete Montoliu, kataluniar jazz piano-jolea (h. 1997).
- 1935 – Józef Szmidt, poloniar atleta, jauzi hirukotzean espezializatua (h. 2024).
- 1936 –
- Amancio Ortega, ehun-sektoreko espainiar enpresaburua, munduko 3. gizon aberatsena.
- Mario Vargas Llosa, peruar idazlea, 2010eko Literaturako Nobel Saria.
- 1940 – Russell Banks, estatubatuar eleberrigilea.
- 1942 –
- Daniel Dennett, estatubatuar filosofo eta idazlea (h. 2024).
- Conrad Schumann, Berlingo harresia egiten hasi eta gero Alemaniako Errepublika Demokratikotik alde egin zuen lehen desertorea (h. 1998).
- 1943 – Conchata Ferrell, estatubatuar aktorea (h. 2020).
- 1945 –
- Rodrigo Duterte, Filipinetako presidentea.
- Pierre Michon, frantziar idazlea.
- 1946 – Alejandro Toledo, Peruko presidente ohia.
- 1948 – Dianne Wiest, estatubatuar telebista eta zinemako aktorea.
- 1949 –
- Paul Bayvel, hegoafrikar errugbilaria (h. 2020).
- Michael W. Young, estatubatuar genetikalari eta kronobiologoa, 2017ko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1950 - Queca Campillo, Espainian kazetaritza grafikoan aritu zen lehen emakumeetako bat (h. 2015).
- 1953 –
- Isa Guerra García, kanariar poeta.
- Melchior Ndadaye, Burundiko presidentea (h. 1993).
- 1954 – Anuradha Ghandy, Indiako idazle, komunista eta buruzagi iraultzailea (h. 2008).
- 1955 –
- Edgardo Antoñana, argentinar esataria, kazetaria, telebista ekoizlea eta telebistako eta irratiko aurkezlea (h. 2017).
- Julio Llamazares, espainiar idazlea.
- Reba McEntire, estatubatuar abeslari eta aktorea, Country musikaren adierazlerik handienetakotzat joa.
- 1956 – Amanda Aizpuriete, letoniar poeta eta itzultzailea (h. 2023).
- 1959 – Laura Chinchilla, Costa Ricako presidentea.
- 1961 – Byron Scott, NBAko estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
- 1962 – Alexandra Billings, estatubatuar aktorea, irakaslea, abeslaria eta ekintzailea.
- 1969 –
- Daniela Barcellona, italiar opera-kantaria, mezzosopranoa.
- Ivan Gotti, italiar txirrindulari ohia.
- Ilke Wyludda, alemaniar disko-jaurtitzailea (h. 2024).
- 1970 –
- Cristina Cerrada, espainiar idazlea eta sorkuntza-idazketako irakaslea.
- Belén López, espainiar aktorea.
- Vince Vaughn, estatubatuar aktorea.
- 1971 – Silvia Yustos, espainiar gimnasta ohia eta entrenatzailea.
- 1973 – Edward Fatu, Umaga, estatubatuar borrokalari profesionala (h. 2009).
- 1975 –
- Richard Kelly, estatubatuar zinema zuzendaria.
- Shanna Moakler, estatubatuar aktore, modelo eta playmatea.
- 1981 – Julia Stiles, estatubatuar aktorea.
- 1985 – Stan Wawrinka, suitzar tenis jokalaria.
- 1986 –
- Bowe Bergdahl, Afganistango gerraren ondorioz Talibanek preso izandako azken estatubatuar soldadua.
- Lady Gaga, estatubatuar musikagilea, abeslaria eta DJa.
- Lucía Garibaldi, uruguaiar zinema zuzendaria eta gidoilaria.
- Amaia Salamanca, espainiar aktorea.
- 1987 - Asier Arranz, espainiar futbolari ohia.
- 1990 –
- Julia Alioxina, errusiar politikaria, Errusiako lehen emakume politikari transgenerotzat hartua.
- Laura Harrier, estatubatuar modelo ohi eta aktorea.
- 1991 – Mya Taylor, estatubatuar emakumezko aktore eta abeslari transgeneroa.
- 1992 – Berta Vázquez, ukraniar aktore eta abeslaria.
- 1996 – Xie Siyi, txinatar tranpolin jauzilaria.
- 2001 - Maria Vicente, kataluniar atleta, proba konbinatuetan eta jauzi hirukoitzean aditua.
- 2003 –
- Hubert Kós, hungariar igerilaria.
- Pháo, vietnamdar rap abeslaria eta ekoizlea.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1919 –
- Jose Maria Ezpeleta Samaniego, nafar aristokrata (j. 1846).
- Leon Olalkiaga, gipuzkoar albaitaria (j. 1859).
- 1924 – Zoel García de Galdeano, euskal herritar matematikaria, Zaragozan (j. 1846).
- 1940 – Jose Maria Salaberria, Euskal Herrian bizi izandako espainiar idazlea, erregenerazionismokoa (j. 1873).
- 2005 –
- Martin Garziarena, nafar aizkolaria (j. 1927).
- Joaquín Luqui, Kaparroso udalerriko irrati esatari ospetsua, Madrilen (j. 1948).
- 2010 – Jose Maria Mendizabal, Mendizabal II.a, gipuzkoar aizkolaria eta harri-jasotzailea, proba bat egiten ari zela bihotzekoak jota (j. 1947).
Mundua
- 193 – Pertinax, erromatar enperadorea.
- 966 – Flodoard, karolingiar garaiko historialari, kronikagile eta latinezko poeta (j. c. 894).
- 1018 – Ali ibn Hammud al-Nasir, Kordobako seigarren kalifa, eraila.
- 1241 – Valdemar II.a Danimarkakoa, Danimarkako erregea (j. 1170).
- 1285 – Martin IV.a, Aita santua.
- 1621 – Ottavio Rinuccini, italiar olerkaria, Jacopo Peri musikagilearekin batera lehenbiziko operatzat jo ohi den Dafne musikalanaren egilea (j. 1562).
- 1690 – Emmanuel Tzanes, greziar margolaria (j. 1610).
- 1712 – Jan van der Heyden, nederlandar pintorea eta grabatzailea (j. 1637).
- 1794 – Nicolas de Condorcet, Condorceteko markesa, frantziar filosofo, matematikari eta politikaria (j. 1743).
- 1799 – Etta Palm d'Aelders, Frantziako Iraultzaren garaiko herbeheretar feminista eta espioia (j. 1743).
- 1826 – Jean-Jacques Lequeu, frantziar arkitekto eta diseinatzailea (j. 1757).
- 1833 – William Thompson, irlandar ekonomialaria (j. 1775).
- 1881 – Modest Musorgski, errusiar musikagilea (j. 1839).
- 1887 – Ditlev Gothard Monrad, Danimarkako lehen ministroa (j. 1811).
- 1931 – Rita de Morais Sarmento, portugaldar ingeniari zibila, Portugalen, eta ziurrenik Europa osoan, titulu hori lortu zuen lehen emakumea (j. 1872).
- 1941 – Virginia Woolf, ingeles idazlea (j. 1882).
- 1942 – Miguel Hernández, herriaren poeta, espainiar olerkaria (j. 1910).
- 1943 – Sergei Rakhmaninov, errusiar musikagilea eta pianista (j. 1873).
- 1945 – Juana Whitney, frantziar-euskal irakaslea eta emakumeen aldeko ekintzailea (j. 1857).
- 1953 –
- Valentine de Saint-Point, frantziar artista eta idazlea (j. 1875).
- Jim Thorpe, estatubatuar kirolaria (j. 1887).
- 1957 – Jack Butler Yeats, irlandar margolaria (j. 1871).
- 1959 – Edmond Debeaumarché, frantziar postaria, Bigarren Mundu Gerran erresistentzian ibilitakoa (j. 1906).
- 1960 – Margarita Manso, 27ko belaunaldiko espainiar margolaria (j. 1908).
- 1969 – Dwight David Eisenhower, Ameriketako Estatu Batuetako 34. Presidentea (j. 1890).
- 1972 – Joseph Paul-Boncour, frantziar politikaria (j. 1873).
- 1982 – William Giauque, kanadiar-estatubatuar kimikaria, 1949ko Kimikako Nobel Saria (j. 1895).
- 1985 – Marc Chagall, frantziar-errusiar margolaria (j. 1887).
- 1987 – Alphonse Alley, Dahomeyko presidentea (j. 1930).
- 1994 – Eugène Ionesco, errumaniar jatorriko frantziar idazlea (j. 1909).
- 1995 – Ana Mariscal, espainiar aktore, zuzendari eta ekoizlea (j. 1923).
- 1996 – Hans Blumemberg, alemaniar filosofoa (j. 1920).
- 2000 – Anthony Powell, ingeles eleberrigilea (j. 1905).
- 2004 – Peter Ustinov, ingeles aktore, idazle eta antzerkigilea (j. 1921).
- 2005 – Pál Losonczi, Hungariako estatuburua (j. 1919).
- 2006 –
- Proinsias Ó Maonaigh, irlandar biolinjolea eta irlandar musika eta kulturaren bultzatzailea (j. 1922).
- Charles Schepens, belgikar-estubatuar oftalmologoa, kirurgia erretiniko modernoaren aitatzat hartua (j. 1912).
- 2009 – Maurice Jarre, frantziar konposatzailea eta zuzendaria (j. 1924).
- 2012 – John Arden, ingeles antzerkigilea (j. 1930).
- 2013 – Richard Griffiths, ingeles aktorea (j. 1947).
- 2016 – Peggy Fortnum, britaniar ilustratzailea (j. 1919).
- 2017 – Alizia Borboi Parmakoa, Borboi leinuko partaidea (j. 1917).
- 2019 – Pierre Lacroix, frantziar errugbilaria (j. 1935).
- 2020 – Chato Galante, espainiar presoa eta Giza Eskubideen eta Oroimen Historikoaren aldeko ekintzailea (j. 1948).
- 2021 – Didier Ratsiraka, Madagaskargo presidentea (j. 1936).
- 2022 – Antonios Naguib, egiptoar kardinala eta Eliza Katoliko Koptoaren patriarka (j. 1935).
- 2023 – Ryuichi Sakamoto, japoniar musikagile, piano-jotzaile, abeslari, musika ekoizle eta aktorea (j. 1952).
- 2024 – Anna Pérez Pagès, kataluniar kazetaria (j. 1974).
Jaiak eta urteurrenak
- Sehaska egutegiko izendegia: Liher eta Ipar.
Kanpo estekak
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
