LIMSwiki

Creative Commons, edo laburrago CC, legislazio eta teknologia berriak erabiliz sormenezko lanak partekatzeko oztopo legalak murriztea helburu duen irabazteko asmorik gabeko erakundea da.

Creative Commons 2001ean sortu zuen Lawrence Lessigek, Stanfordeko Unibertsitatean zuzenbide irakasle denak eta 2008. urteko martxora arte erakundeko presidentea zenak.

Erakunde honek garatzen dituen lizentziek^[1] izen bera hartzen dute. Bere sorreran ingelesez idatzi ziren eta Estatu Batuetan erabiltzeko sortu ziren.

Creative Commons (CC) lizentziek oso sistema erraza osatzen dute, eta edukien sortzaileen materiala beste erabiltzaile batzuekin partekatzeko aukera ematen dute. CC lizentzia pean askatutako edukiak baimenik eskatu edo ordaindu beharrik izan gabe erabil daitezke lizentziak zehaztutako baldintzak betez gero. Lizentzia horietako bat obra batean sartze hutsarekin, egileak bere lana lizentzia zehatz horren baldintzetan erabiltzeko baimena ematen dio edozein erabiltzaileri. Beraz, erabiltzaile batek CC markaz lizentziatutako material bat aurkitzen duenean, badaki legez eta doan erabil dezakeela baimenik eskatu beharrik gabe, betiere lizentzia mota horretan adierazitako baldintzak betetzen baditu.

Ez da egile eskubideen alternatiba bat, baizik eta legeria horretan oinarritzen da ezagutza irekia sustatzeko.^[2]

Creative Commons International erakundeko proiektu garrantzitsuenetariko bat da. Honen bidez, lizentziak hainbat jurisdikziotara aplikatu eta beste hizkuntza batzuetara itzuli ahal izan dira.

Gaur egun, Creative Commonsen lizentziak dozenaka hizkuntzatara itzultzen ari dira eta 70 estatuk baino gehiagok lizentzia hauekin kolaboratu nahi dute beraien bertsioa egiteko asmoz. 2005az geroztik, euskarazko bertsioa, behar izan denean, eguneratu egin da.

Creative Commons lizentziak Free Software Foundationen GPL (General Public License) lizentzian oinarrituak daude, baina ez dira soilik softwarearen lizentziamendu mota bat. Hauen helburua erabiltzaileari eredu legal bat eskaintzea da, zeinak edukien banaketa eta erabilera errazten dion.

Hainbat lizentzia mota daude^[3], eta bakoitzak egitura eta oinarri desberdinak ditu: egileak bere lana kopiatzeko aukera emateko duen eskubidea, aldatzekoa, lan eratorriak egiteko eskubidea, publikoki eskaintzea eta baita hainbat murriztapen ere, lanarekin irabazi ekonomikorik ez lortzearena esaterako. Erabilpen komertzialetarako ez erabiltzeko murriztapen hori, grafikoki, euroaren logoaren gainean (€) edo dolarren logoaren gainean ($) debekuaren logoa jarrita markatzen da.

Creative Commonsen lizentzia desberdinak zenbait atributu edo baldintzen konbinazioan oinarritzen dira. Erabil daitezkeen atributuak edo baldintzak ondorengo hauek dira:

• Aitortu (Attribution): Edukien iturriak aipatzera derrigortzen du, egilea nor den esatea^[4].
• EzKomertziala (NonCommercial): Edukiekin irabazi ekonomikorik ez lortzea derrigortzen du.
• LanEratorririkGabe (NoDerivativeWorks edo NoDerivs): Edukiak elkarbanatzen uzten ditu baina inongo aldaketarik egin gabe.
• PartekatuBerdin (ShareAlike): Edukien jatorrizko lizentzia berdinarekin erabiltzea derrigortzen du.

CC lizentzia bat hautatzerakoan, atributu horien artean bat, bi, hiru edo bakar bat ere ez hautatzen da^[5].

Esate baterako, Wikipediako testu gehienak CC BY-SA^[6] (v. 3.0) lizentziapean dago^[7]. Wikipediako irudiak goiko semaforoan berde kolorearekin markatutako lizentziapean daude, Wikimedia Commonsera irudiak kargatzen dituztenek aukera horien artean bat hautatu behar dute.

Gehien erabiltzen diren zazpi lizentziak taula honetan agertzen dira. Horien artean daude Wikimedia Fundazioak onartzen dituenak—jabari publikokoa eta bi aitorpen-lizentziak (CC BY eta CC BY-SA)— hiru horiek onartzen dituzte trukaketa eta berregitea (lan eratorriak sortzea), baita merkataritza-erabilera ere, betiere jatorrizko egilea nor den aitortzen bada.^[8][9]

Ikonoa	Deskribapena (Ingelesez)	Deskripzioa	Laburdura	Egile-aitorpena beharrezkoa da?	Berregitea onartzen du?	Erabilera komertziala onartzen du?	Onartzen ditu Free Cultural Works?	Bat dator "OKF"ireki" definioazrekin?
	Freeing content globally without restrictions	Copyleft. Egile eskubideen (ustiapen eskubideen) bidez babestuta ez dauden eta, ondorioz, jabari publikokoak diren obrak identifikatzeko erabiltzen da.	Copyleft = Jabari publikoan partekatuta	Ez	Bai	Bai	Bai	Bai
	Freeing content globally without restrictions	Copyrightik gabe. Egile eskubideen (ustiapen eskubideen) bidez babestuta ez dauden eta, ondorioz, jabari publikokoak diren obrak identifikatzeko erabiltzen da.	Jabari publikoan partekatuta	Ez	Bai	Bai	Bai	Bai
	Freeing content globally without restrictions	Badago eduki osoa murrizketarik gabe partekatzerik. Sorkuntza berrien egileek marka hau eman diezaiekete beren lanei, haren gaineko eskubide orori uko egiten diotela adierazteko. Jabari publikoko obra.	CC0 = Jabari publikoan partekatuta	Ez	Bai	Bai	Bai	Bai
	Attribution alone	Besterik gabe aitortu egin beharko da egilea nor den	CC-BY	Bai	Bai	Bai	Bai	Bai
	Attribution + ShareAlike	Aitortu beharko egiletza + PartekatuBerdin (partekatzekotan, lege-baldintzak mantendu beharko)	CC-BY-SA	Bai	Bai	Bai	Bai	Bai
	Attribution + Noncommercial	Aitortu beharko egiletza + EzKomertzial (ez erabili edukia dirua irabazteko asmoarekin)	CC-BY-NC	Bai	Bai	Ez	Ez	Ez
	Attribution + Noncommercial + ShareAlike	Aitortu + EzKomertzial + PartekatuBerdin (partekatzekotan, baldintzak mantendu)	CC-BY-NC-SA	Bai	Bai	Ez	Ez	Ez
	Attribution + NoDerivatives	Aitortu + MoldatuGabe Eratorritako lanik EZ (Erabili edukia bere horretan; ez sortu lizentzia hau duen edukian oinarrituta eratorritako beste edukirik)	CC-BY-ND	Bai	Ez	Bai	Ez	Ez
	Attribution + Noncommercial + NoDerivatives	Aitortu + EzKomertzial + MoldatuGabe Eratorritako lanik EZ	CC-BY-NC-ND	Bai	Ez	Ez	Ez	Ez

• Flickr (2017. urteko datuen arabera, Creative Commons lizentziarekin lan gehien partekatu duen plataforma: 415,1 milioi lan)^[10].
• Internet Archive
• Wikimedia Commons, Wikipedia, Wikidata... Wikimedia proiektu guztiak.
• Ourmedia
• deviantART
• ccMixter
• MobuzzTV
• Xataka Móvil
• Jamendo

• Aikor.eus Txorierriko albisteak.
• Aiurri.eus.
• Argia.^[11]
• Berria (agentziako argazkiak izan ezik).
• GureGipuzkoa.
• Sustatu.
• Uriola.eus. Bilboko informazio lokala euskaraz^[12]
• Zuzeu

• Entelequia
• Revista Interdisciplinar
• UEU (azken urteetako liburuetan izan ezik)

Euskaraz argitaratzen den prentsak Creative Commons lizentziak hautatu izan ditu:

• Alea^[13]
• Argia (aldizkaria) ^[14][15][11]
• Baleike^[16]
• Berria^[17] (baina FOKU-ren argazkietan eta agentzietako argazkietan ez)
• Euskaldunon egunkaria (Hemeroteka, agentziako argazkiak izan ezik)
• Goiena^[18]
• Goierriko Hitza^[19]
• Hiruka^[20]
• Tolosaldeko Ataria^[21]
• Uztarria^[22]

• Hamaika Telebista

• OpenStreetMap

• Gipuzkoako Foru Aldundia

Péter Benjamin Tóth-ek copyright sistema Creative Commonsen helburuez arduratzen dela baieztatzen du, baita "eskubide batzuk erreserbaturik" (eskubide batzuk erreserbatuta) eslogana "eskubide guztiak erreserbaturik" (eskubide guztiak erreserbatuta) printzipioaren ordez dikotomia faltsua sortzen duela ere. Copyrightak egileari eskubide esklusiboen zerrenda bat eskaintzen dio eta egileak zeintzuk saldu, eman edo mantendu nahi dituen erabaki ahal du. Beraz, eskubide batzuk erreserbatuta kontzeptua ez da aukera bat, baizik eta copyright klasikoaren ideia bera.^[23] Beste kritiko batzuk beldur dira Creative Commonsak copyright sistema gainbeheratu dezakeelako^[24] edo pertsonen sormena "guztien ondasuna" izatera pasatu daitekeelako, errotuladore bat duen edozeinek ustiatu ahal duena.^[25] Batzuek zalantzan jartzen dute lizentzia hauek autoreentzat erabilgarri suertatu daitezkeenik.

Kritiko batzuen iritziz Creative Commonsen lizentzien sistemak edukia sortzen duten produktoreei copyright-aren legea berritzeko ahaleginak egiteko asmoa kentzen die^[24].

Creative Commonsen sortzaileak, Lawrence Lessig, bere proiektuaren alde egiten du, copyright-aren legeek gaur eguneko legeek ez bezala, ez dutela beti babes sendo eta mugagabe bat eman adieraziz.^[26] Ostera, copyright-aren iraupena tarte txikiagoetara mugatuta egoten zen (urteetakoa), eta obra askok ez zuten inoiz babesa lortu, orain bertan behera utzi den egitura hori ez betetzeagatik.^[26]

Giles Moss bezalako kritikoen ustez, Creative Commons fundazioa ez da "guztien on" originalak sortzeko mekanismorik egokiena.^[27]

Creative Commons sistemak jasaten duen beste kritika bat lizentziekin erlazionatuta dago; izan ere, sistema honek dituen sei lizentzien artean lau pribatuak eta itxiak dira berrerabilpenari inposatutako murrizketen arabera. Horrela definitzen da askatasuna: "obra askea da baldin eta edonork obra hori erabiltzeko, berrerabiltzeko eta birbanatzeko askatasuna badu". Definizio hau jarraitzen duten murrizketak "Aitortu" eta "Partekatu berdin" dira.^[28]

«	(...) baina sortzailea babestea ezin ahaztuzkoa dela uste dut. Eta bai, baita enpresa argitaratzailea ere. Hortik aurrera, ba cc-by-sa lizentziak egokia dirudi bihurkina apurtzen ez den bitartean. Tortsio indar handiarekin torlojua larregi estutzeak horixe ekar lezake-eta.	»
—Iban Arantzabal[29]

Kritikoen iritziz, Creative Commons sistemak lizentzien hedapena okerragoa egin du, haien artean bateraezinak diren lizentziak sortu dituelako. CC sistemaren web orrialdeak hurrengoa baieztatzen du: "Creative Commonsen sei lizentziak era ezberdin batean funtzionatzen dutenez, lizentzien azpian erabilitako baliabideak ez dira bateragarriak izan behar, baten edo gehiagoren zehaztapenak hautsi gabe".^{[30][oh 1]} Lizentzia bateraezinak dituzten obrak ezin izango dira elkartu obra eratorri bat sortzeko, copyright-aren jabearen baimena lortu gabe.^[31] Esparru legal bateratua gabe, lizentziak elkarbanatzen eta nahasten dituzten obrak ezin izango dira partekatu.

Bateragarritasunaren arazoa oso garrantzitsua da; izan ere, gehien erabiltzen diren lizentziak pribatuak dira, "EzKomertzial" (CC BY-NC-SA o CC BY-NC-ND) eta ezin dira askeekin konbinatu, "Aitortu-PartekatuBerdin" (CC BY-SA, Wikipedian erabilitakoa).

Creative Commons zerbitzuak estandarizatutako lizentziak eskaintzen dituenez, erabiltzaileek Creative Commons lizentzia baten azpian copyright duen obra jarri ahalko dute eta Internetetik zabaldu. Ez dago Creative Commonsen obrak eta lizentziak gordetzen dituen datu-baserik eta sistemaren ardura erabiltzaileengan erortzen da. Hala ere, egoera hau ez du Creative Commons sistemak bakarrik jasaten. Copyrighteko jabe guztiek haien eskubideak babestu behar dituzte eta horretarako ez dago datu-base zentralizaturik obra guztiekin. Estatu Batuetako copyright bulegoak erregistratutako obra guztiak gordetzen duen datu-base bat du, baina erregistro falta ez dago copyright faltarekin zertan lotuta egon.

Nahiz eta Creative Commonak erabilera ezberdinetarako lizentzia ezberdinak eskaintzen dituen, batzuen ustez lizentziak ez dituzte autore bakoitzaren araberako ezberdintasunak eskaintzen.^[32] Esaterako, dokumentalista batek dituen kezkak ez dira bat etorri behar software diseinatzaile baten kezkekin.^[32] Horrez gain, lizentzia hauen azpian dauden obrak erabili nahi dituen pertsonak erabilera zehatz horretarako erabili ditzakeen egiaztatu beharko du, eta ezin izatekotan, baimen bereziren bat behar duen ikusi beharko du.^[32]

Lessigen arabera Creative Commons sistemaren helburua copyrightak eskaintzen dituen mutur bien arteko erdiko puntua ematea da. Baten eskakizuna eskubide guztien kontrola izatea da, eta bestearena eskubide bakar bat ere ez kontrolatzea.^[26] Creative Commons sistemak erdiko aukera ematen du. Honen bidez, autoreak erabakitzen ditu kontrolatu zein eman nahi dituen eskubideak.^[26] Lizentzien kopuru handiak etorkizuneko autoreei transmititu ahal diren eskubideak islatzen ditu.^[26]

Richard Stallman-ek, FSFren sortzaileak, Creative Commonsen lizentzia batzuk salatu ditu. Bere iritziz: "ez dio mundu guztiari [...] publikatutako obra bat partekatzeko askatasun minimoa ematen".^{[33][oh 2]} Mako Hill-en ustez, CC-k ez luke lizentzietan islatu behar den eta erabiltzaileak bete behar duten askatasun oinarri maila ezarri behar. Bere hitzetan: "Jarrera etiko finkoa hartzera edo zatilerro bat uztera uko egiten dionez, CC-k aukera galtzen du eta "funtsezko eskubideak ezin dira ordezkatu" deia munduan hedatu beharrean, "eskubide batzuk erreserbatuta" esloganari dei ahula egiten dio."^{[34][oh 3]}

Erik Möller-ek, beste kritiko batzuek bezala, "NoComercial" lizentziaren erabilerari buruzko arazo batzuk azaltzen ditu. Lizentzia honen azpian dauden obrak ez dira bateragarriak eduki irekiko web orrialde askorekin, Wikipedia esaterako, zeinetan erabilera komertzialak esplizituki baimentzen diren. Möllerrek hurrengoa esaten du: "NC lizentziaren aurrean kaltetuta ateratzen diren taldeak ez dira korporazio handiak, baizik eta wegune, irrati estazioak eta egunkari lokalak bezalako argitalpen txikiak".^{[35] [oh 4]}

Lessig-ek erantzuten du, copyright-aren gaur eguneko erregimenak bateragarritasuna baimentzen duela esanez. Horrez gain, honen iritziz "EzKomertzial" lizentzia autoreentzat erabilgarria da, inork bere obrarekin komertzializatu ez dezan autoreak etorkizunean asmo hori duenean.^[36]

• Creative Commons Ikonoak

1. ↑ Dado que cada una de las seis licencias Creative Commons funcionan de distinta manera, los recursos puestos bajo distintas licencias no necesariamente tienen que poder ser combinados entre sí sin violar los términos de alguna de ellas.
2. ↑ Do not give everyone [...] minimum freedom to share, noncommercially, any published work.
3. ↑ By failing to take any firm ethical position and draw any line in the sand, CC is a missed opportunity... CC has replaced what could have been a call for a world where ‘essential rights are unreservable’ with the relatively hollow call for ‘some rights reserved.
4. ↑ The people who are likely to be hurt by an -NC license are not large corporations, but small publications like weblogs, advertising-funded radio stations, or local newspapers.

• (Ingelesez) Creative Commons
• Creative Commonsen egoera
• Creative Commons > hautatu lizentzia bat eta ezarri erraz kodea zure webgunean (Nabigatzailea euskaraz doituta izanez gero, eduki gehienak euskaraz ikusteko aukera dago).