LIMSwiki

Besto
Troveblo de fosilioj: Ediakarana periodo - ĉi-epoke
Biologia klasado
Domanio: Eŭkariotoj Eukaryota Subdomanio: Unikonta Superregno: Opisthokonta Regno: Bestoj Animalia Linnaeus, 1758 Subdivizio: Subregno Parazooj Parazoa'' Sponguloj Porifera Subregno Eumetazoa Plakozooj Placozoa Ortonektidoj Rhombozoa Radiuloj Radiata (senranga) Ktenoforoj Ctenophora Kniduloj Cnidaria Trilobozoa † Duflankuloj Bilateria (senranga) Acoelomorpha Miksozooj Myxozoa Chaetognatha Superfilumo Novbuŝuloj Deuterostomia Ĥorduloj Chordata Hemiĥorduloj Hemichordata Eĥinodermoj Echinodermata Xenoturbellida Vetulicolia † Superfilumo Muduloj Ecdysozoa Kinorhyncha Loricifera Priapuloj Priapulida Nematodoj Nematoda Nematomorpha Lobopodia † Onikoforoj Onychophora Tardigradoj Tardigrada Artropodoj Arthropoda Superfilumo Platizooj Platyzoa Platvermoj Platyhelminthes Gastrotricha Rotifera Acanthocephala Gnathostomulida Micrognathozoa Cycliophora Superfilumo Lofotrokozouloj Lophotrochozoa Sipuncula Hyolitha † Nemertea Phoronida Ectoprocta Briozooj Bryozoa Entoprocta Brakiopodoj Brachiopoda Moluskoj Mollusca Anelidoj Annelida Echiura
Aliaj Vikimediaj projektoj
Sistematiko en Vikispecioj
Komunejo pri Besto
v • d •

Bestoj (science: Animalia) estas organismoj, kiuj konsistas el pli ol unu ĉelo (plurĉelulo), kies ĉeloj estas eŭkariotaj (kun vera nukleo), kaj kiuj, malsame ol plantoj, posedas nek celulozajn ĉelmurojn, nek la eblon fari fotosintezon (ne havas kloroplastojn). Anstataŭ eltiri sian energion el fotosintezo, bestoj nutras sin per aliaj bestaj aŭ plantaj organismoj (tio estas, ili estas Heterotrofoj) kaj per oksigeno por la spirado. La plej multaj bestoj estas movkapablaj kaj havas sentajn organojn. Alia ĉefa trajto estas ke ili reproduktiĝas per seksa reproduktado. Tiuj trajtoj estas ĝenerale, sed estas ankaŭ kelkaj malmultaj esceptoj.

Le bestojn karakterizas disvolviĝo per embrio, kiu ĉe la plej multaj bestoj trapasas fazon de blastulo, kaj kiu determinas fiksan korpan planon (kvankam multaj specioj povas suferi poste metamorfozojn). La bestoj formas naturan grupon tre ligitan kun la fungoj. Bestoj estas unu el kvar regnoj de la domajno Eŭkariotoj, kaj al ĝi apartenas ankaŭ la homoj. La scienco pri bestoj nomiĝas bestoscienco aŭ zoologio.

Oni priskribis ĉirkaŭ 1.5 milionojn da vivantaj animalaj specioj — el kiuj ĉirkaŭ 1 miliono estas insektoj — sed oni ĉirkaŭkalkulis ankaŭ ke estas ĉirkaŭ 7 milionoj da animaloj totale. Animaloj gamas laŭ grando el 8.5 miliononoj da metro al 33.6 metroj kaj havas plej ofte kompleksan interagadon unu kun alia kaj ties medioj, formante interplektitajn manĝoretojn.

Plej vivantaj (ne formortintaj) animalaj specioj estas klasitaj en Duflankuloj, nome klado kies membroj havas duflankan simetrian korpoplanon. La Duflankuloj aŭ Bilateria inkludas la Prabuŝulojn — en kiuj troviĝas multaj grupoj de senvertebruloj, kiaj nematodoj, artropodoj, kaj moluskoj — kaj la Novbuŝuloj, al kiuj apartenas ekinodermoj kaj ĥorduloj (inter kiuj estas la vertebruloj). Vivoformoj konsideritaj kiel pra-animaloj estis jam en la Ediakara-faŭno de la fino de Antaŭkambrio. Plej modernaj animalaj filumoj iĝis klare establitaj en la fosilia registro kiel maraj specioj dum la Kambria eksplodo antaŭ ĉirkaŭ 542 milionoj da jaroj.

Aristotelo dividis bestojn en tiuj kiuj havas sangon kaj tiuj kiuj ne havas sangon. Carl Linnaeus kreis la unuan hierarkian biologian klasigon por animaloj en 1758 per sia Systema Naturae, kiun Jean-Baptiste Lamarck etendis al 14 filumoj ĉirkaŭ 1809. Fine de la 1800-aj jaroj, Ernst Haeckel dividis la animalan regnon en la multĉelaj Metazooj (nune sinonima kun Animalia) kaj la Protozooj, unu-ĉelaj organismoj ne plu konsideritaj animaloj. En moderna epoko, la biologia klasigo de animaloj fidas en antaŭenirintaj teknikoj, kiaj la molekula filogenetiko, kiu estas efika por demonstri la evolucian rilataron inter animalaj taksonoj.

Laŭ Jean-Baptiste Lamarck, bestoj "estas vivantaj organizitaj korpoj, provizitaj per partoj ĉiam iriteblaj, preskaŭ ĉiuj digestas la nutraĵojn, per kiuj ili sin nutras, kaj moviĝas, unuj per la sekvo de volo ĉu libera, ĉu dependa, la aliaj per tiuj de ilia ekscitita." Tiel ili diferenciĝas de la plantoj. Ekzemploj de bestoj estas hundo, hamstro, abelo, baleno, salmo, mevo ktp. Laŭ diversaj difinoj de "besto" kaj "animalo" povas homo esti aŭ ne esti konsiderata besto, vidu lingvan noton.

Homoj laŭlonge de la historio uzadis multajn aliajn bestajn speciojn por manĝo, ekzemple kaj ĉefe por akiri viandon, lakton, kaj ovojn; por materialoj, kiaj ledo kaj lano; kiel maskotoj; kaj kiel laborfortaj animaloj por atingi energion kaj transportojn. Hundoj estis uzataj por ĉasado, dum multaj surteraj kaj akvaj animaloj estas ĉasataj por sporto, distrado aŭ por akiri manĝon aŭ aliajn materialojn. Animaloj aperis en arto el la plej fruaj tempoj kaj same aperis en mitologio kaj religio.

Apud la vorto „besto” parto de la esperantistoj kutimas uzi ankaŭ la esprimon „animalo”. Argumento devenas de la PIV-difino de la vorto „besto”, en kiu „besto” signifas: ĉiu animalo escepte de homo^[1], dum la vorto „animalo” rilatas al besto kaj homo kune. Tiel la vorto „animalo” estus pli ĝusta el scienca vidpunkto.

En la komenco de la Esperanto-evoluo ekzistis nur la fundamenta vorto besto. Tio tamen ne kontentigis ĉiujn, kiuj opinias, ke malgraŭ ĉio homo ne estas besto. Tial en la Oka Oficiala Aldono al la Universala Vortaro, publikigita en 1974, la Akademio de Esperanto oficialigis la vorton "animalo".

Enkonduko de la vorto „animalo” en la oficialan vortaron ne kaŭzis ŝanĝon de la ordinara kutimo. Rezulte la vorton „animalo” plej ofte oni uzas en la faka kunteksto kiam la precizeco de esprimo estas bezonata. Sed por normala uzo la vorto "besto" estas sufiĉa kaj eĉ preferinda. Neniel estas eraro uzi "besto" en la senco de "animalo”.

Animaloj havas kelkajn karakterojn kiuj apartigas ilin for el aliaj vivantaj estaĵoj. Animaloj estas eŭkariotoj kaj multĉelaj,^[2][3] malkiel bakterioj, kiuj estas prokariotoj, kaj malkiel protistoj, kiuj estas eŭkariotoj sed unuĉeluloj. Malkiel plantoj kaj algoj, kiuj produkta siajn proprajn nutraĵojn^[4] animaloj estas heterotrofaj,^[3][5] kiuj manĝas organikan materialon kaj digestas ĝin interne.^[6] Kun tre malmultaj esceptoj, animaloj spiras oksigenon kaj spiras aerobie.^[7] Ĉiuj animaloj kapablas moviĝi^[8] (kapablaj spontane movi siajn korpojn) dum almenaŭ parto de sia vivciklo, sed kelkaj animaloj, kiel spongoj, koraluloj, mituloj, kaj ciripieduloj, poste iĝas senmovaj. La blastulo estas stadio en embria disvolviĝo kiu estas unika ĉe plej animaloj,^[9] kaj ebligas la diferenciĝon de ĉeloj en specialaj histoj kaj organoj.

Ĉiuj animaloj estas komponitaj el ĉeloj, ĉirkaŭitaj de karaktera eksterĉela matrico komponita de kolageno kaj elastaj glikoproteinoj.^[10] Dum disvolviĝo, la animala eksterĉela matrico formas relative flekseblan kadron sur kiuj ĉeloj povas moviĝi kaj reorganiziĝi, farante formadon de plej kompleksaj strukturoj eblaj. Tio povas esti kalciigo, formante strukturojn kiaj konkoj, ostoj, kaj spongaj spikuloj.^[11] Kontraste, la ĉeloj de aliaj multĉelaj organismoj (ĉefe algoj, plantoj, kaj fungoj) estas tenitaj en sia loko per ĉelaj muroj, kaj tiele disvolviĝas per progresa kresko.^[12] Animalaj ĉeloj unike posedas la ĉelunuiĝojn nome barilunuiĝoj (zonula occludens), fendunuiĝoj (macula communicans), kaj desmosomoj.^[13]

Kun malmultaj esceptoj — partikulare, la spongoj kaj plakozooj — animalaj korpoj estas diferencitaj laŭ histoj.^[14] Tio inkludas muskolojn, kiuj ebligas movadon, kaj nervajn histojn, kiuj transsendas signalojn kaj kunordigas la korpon. Tipe, estas ankaŭ interna digesta ĉambro kun unu aperturo (kiel ĉe platvermoj) aŭ du aperturoj (kiel ĉe deŭterostomoj).^[15]

La bestoj plenumas la jenajn bazajn funkciojn: manĝado, spirado, cirkulado, ekskrecio, reago, movado kaj reproduktado:

Reproduktado

La majoritato de la bestoj reproduktiĝas sekse pere de la produktado de haploidaj gametoj. La seksa reproduktado helpas al kreado kaj plutenado de la genetika diverseco de populacio. Sekve, ĝi helpas al plibonigo de la kapablo de specio por evolui laŭ la ŝanĝoj de la medio. Multaj senvertebruloj povas reproduktiĝi ankaŭ sensekse. La senseksa reproduktado originas descendaron genetike identan al la praularo. Tiu formo de reproduktado permesas, ke la animaloj plinombriĝu rapide.^[16]

Preskaŭ ĉiuj animaloj uzas ian formon de seksa reproduktado.^[17] Ili produktas haploidajn gametojn pere de mejozo; la plej malgrandaj, moveblaj gametoj estas spermatozooj kaj la pli grandaj, ne-moveblaj gametoj estas ovoloj.^[18] Tiuj fuziiĝas por formi zigotojn,^[19], kiuj disvolvjĝas pere de mitozo en malgranda sfero, nome blastulo. Ĉe spongoj, blastulaj larvoj naĝas al nova loko, ligiĝas al la marfundo, kaj disvolviĝas en nova spongo.^[20] Ĉe plej aliaj grupoj, la blastulo suferas pli komplikan rearanĝon.^[21] Ĝi unue disiĝas por formi gastrulon jam kun digesta ĉambro kaj du separataj ĝermetavoloj, ekstera ektodermo kaj interna endodermo.^[22] Ĝenerale, ankaŭ tria ĝermotavolo, nome mezodermo, disvolviĝas inter ili.^[23] Tiuj ĝermotavoloj poste diferenciĝas por formi histojn kaj organojn.^[24]

Ripetitaj klopodoj pariĝadi kun proksima parenco dum la seksa reproduktado ĝenerale kondukas al enkruciĝa malpliiĝo en la populacio pro pliiĝanta hegemonio de damaĝaj recezivaj trajtoj.^[25][26] Animaloj evoluigis nombrajn mekanismojn por eviti proksimparencan kruciĝon.^[27] Ĉe kelkaj specioj, kiaj la splenda maluro, inoj profitas el pariĝado kun multaj maskloj, tiele produktante plian idaron de pli alta genetika kvalito.^[28]

Kelkaj animaloj estas kapablaj por neseksa reproduktado, kiu ofte rezultas en genetika klono de la patro. Tio povas okazi pere de fragmentado; burĝonado, kiel ĉe la genro Hydra kaj aliaj kniduloj; aŭ de partenogenezo, laŭ kio fekundaj ovoj estas produktitaj sen kopulacio, kiel ĉe afidoj.^[29][30]

Manĝado

La majoritato de la bestoj ne povas absorbi manĝon; ili englutas ĝin. La bestoj evoluis diversmaniere por nutri sin. La herbivoruloj manĝas plantojn, la karnovoruloj manĝas aliajn bestojn; kaj la ĉiomanĝantoj nutras sin kaj el plantoj kaj el bestoj. La rubomanĝantoj manĝas materialon kaj vegetalan kaj animalan putriĝantan. La filtromanĝuloj estas akvaj bestoj kiuj filtras malgrajdajn organismojn kiuj flosas en akvo. La bestoj ankaŭ formas simbiozajn rilatojn, en kiuj du specioj vivas en tre forta mutua asociiĝo. Ekzemple parazito estas tipo de simbionta kiu vivas ene aŭ sur aliaj organismo, nome la gastiganto. La parazito nutras sin el la gastiganto kaj plej ofte faras ties malprofiton.^[16]

Spirado

Ne gravas ĉu ili vivas en akvo au surtere, ĉiuj bestoj spiras; tio signifas, ke ili povas elpreni oksigenon kaj elpeli karbonan dioksidon. Ĉar ili havas korpojn tre simplajn kun maldikaj muroj, kelkaj animaloj uzas la disvastigon de tiuj substancoj tra la haŭto. Tamen, la majoritato de la bestoj evoluigis kompleksajn histojn kaj organikajn sistemojn por spirado.^[16]

Cirkulado

Multaj akvaj malgrandaj animaloj, kiaj kelkaj vermoj, uzas nur la disvastigon por transporti oksigenon kaj molekulojn de nutraĵoj al ĉiuj siaj ĉeloj, kaj kolekti kelkajn el ties rubaj produktoj. Sufiĉas tia disvastigo ĉar tiuj bestoj apenaŭ havas dikecon de kelkaj ĉeloj. Tamen, la plej grandaj bestoj posedas kelkajn tipojn de sangocirkula sistemo por transporti substancojn tra la interno de siaj korpoj.^[16]

Ekskrecio

Unuaranga ruba produkto el ĉeloj estas la amoniako, substanco venena kiu enhavas nitrogenon. La akumulago de amoniako kaj de aliaj ruboproduktoj povus mortigi beston. La majoritato de la bestoj posedas ekskrecian sistemon kiu aŭ elpelas amoniakon aŭ transformas ĝin en substanco malpli venena pelita el la korpo. Danke al elpelo de la metabolaj forĵetaĵoj, la ekskreciaj sistemoj helpas al pluteno de la homeostazo. La ekskreciaj sistemoj varias, ekde ĉeloj kiuj pumpas akvon ekster la korpo ĝis kompleksaj organoj kiaj renoj.^[16]

Reago

La animaloj uzas specializitajn ĉelojn, nome nervoĉeoj, por reagi al okazintaĵoj de sia medio. En la majoritato de la animaloj, la nervoĉeloj estas konektitaj inter si por formi nervan sistemon. Kelkaj ĉeloj nome ricevantoj, respondas al sonoj, lumo kaj al aliaj eksteraj instigoj. Aliaj nervoĉeloj procezas informon kaj determinas la respondon de la besto. La organizado de la nervoĉeloj ene de la korpo ege ŝanĝas el unu filumo al alia.^[16]

Movado

Kelkaj maturaj bestoj restas fiksaj surloke, sed plej parto havas moveblecon. Tamen kaj fiksuloj kaj la plej rapidaj normale posedas musklojn aŭ musklajn histojn kiuj mallongiĝas por generi forton. La muskola kuntiriĝo permesas, ke la moveblaj animaloj moviĝu, ofte kombine kun strukturo nomata skeleto. Ankaŭ la muskoloj helpas la animalojn, eĉ la plej sedentajn, manĝi kaj pumpi akvon kaj aliajn likvidojn for de la korpo.^[16]

Animaloj estas kategoriigitaj en ekologiaj grupoj depende kiel ili akiras aŭ konsumas organikan materialon, kiel karnovoruloj, herbovoruloj, ĉiomanĝantoj, rubomanĝantoj,^[31] kaj parazitoj.^[32] Interagado inter animaloj formas kompleksajn manĝoĉenojn. Ĉe karnovoraj aŭ ĉiomanĝantaj specioj, predado estas konsumanto-resursa interagado kie predanto manĝas alian organismon (nome ties predo).^[33] Selektaj premoj metitaj de unu sur alia kondukas al evolucia armokonkurenco inter predanto kaj predo, rezulte en variaj kontraŭpredantaj adaptoj.^[34][35] Preskaŭ ĉiuj multĉelaj predantoj estas animaloj.^[36] Kelkaj konsumantoj uzas multajn metodojn; por ekzemplo, ĉe parazitoidaj vespoj, la larvoj manĝas la histojn de vivantaj gastigantoj, mortigante ilin dum la procezo,^[37] sed la plenkreskuloj ĉefe konsumas nektaron el floroj.^[38] Aliaj animaloj povas havi tre specifajn manĝokutimojn, kiel ĉe la akcipitrobekaj martestudoj kiuj ĉefe manĝas spongojn.^[39]

Plej animaloj fidas en la energio produktita de plantoj pere fotosintezo. Herbovoruloj manĝas plantan materialon rekte, dum karnovoruloj, kaj aliaj animaloj pli alte en la manĝoĉeno, tipe akiras energion (en la formo de redoksigita karbono) manĝante aliajn animalojn. La karbohidratoj, lipidoj, proteinoj, kaj aliaj biomolekuloj dissolviĝas por ebligi la animalon kreskiĝi kaj subteni biologiajn procesojn kiaj movkapablo.^[40][41][42] Animaloj vivantaj proksimaj al varmofontoj kaj malvarmaj areoj en la malhelaj marfundoj ne dependas el la energio de sunlumo.^[43] Male, arĥeoj kaj bakterioj en tiuj lokoj produktaj organikan materialon pere de kemisintezo (per oksidado de neorganikaj komponaĵoj, kiaj metano) kaj formas la bazon de loka manĝoĉeno.^[44]

Animaloj origine evoluis en maroj. Stirpoj de artropodoj koloniigis teron ĉirkaŭ la sama tempo kiel terplantoj, probable antaŭ 510–471 milionoj da jaroj dum la fino de la Kambrio aŭ komenceo de la Ordovicio.^[45] Vertebruloj kiel la lob-naĝila fiŝo Tiktaliko startis moviĝi surtere en la fino de Devonio, antaŭ ĉirkaŭ 375 milionoj da jaroj.^[46][47] Animaloj okupas virtuale ĉiujn habitatojn el la Tero kaj mikrohabitatojn, inklude salan akvon, varmajn fontojn, nesalan akvon, marĉojn, arbarojn, paŝtejojn, dezertojn, aeron, kaj la internon de animaloj, plantoj, fungoj kaj rokoj.^[48] Animaloj estas tamen ne partikulare varmotolerantaj; malmultaj el ili povas survivi je konstantaj temperaturoj super 50 °C.^[49] Nur tre malmultaj specioj de animaloj (ĉefe nematodoj) loĝas en la plej ekstreme malvarmaj dezertoj de kontinenta Antarkto.^[50]

Oni povas dividi la bestojn en la sekvantajn grupojn (rimarku ke en preskaŭ ĉiu zoologia libro estas iom diferenca disdivido de la besta regno):

duflankuloj (Bilateria) - preskaŭ ĉiuj "kutimaj" bestoj inkluzive ĥorduloj;

kniduloj (Cnidaria) - hidrozooj, maranemonoj, koraluloj, meduzoj;

ktenoforoj (Ctenophora);

plakozooj (Placozoa);

sponguloj (Porifera) - spongoj.

Laŭ Jean-Baptiste Lamarck, Aristotelo jam dividis la bestojn jene:

• Bestoj kun sango, nome
  • Vivonaskaj kvarpieduloj
  • Ovonaskaj kvarpieduloj
  • Fiŝoj
  • Birdoj
• Sensangaj bestoj
  • Moluskoj
  • Krustacoj
  • Testacoj
  • Insektoj

Jam en 1794 Lamarko plibonigis tiun klasigon laŭ enhavo de sango, kiam ankoraŭ oni ne sciis kio ĝi estas, jene:

• Animaloj kun vertebroj aŭ vertebruloj,
• Animaloj sen vertebroj aŭ senvertebruloj.

Tiun ĉi lastan klasigon oni uzis dum multaj jardekoj. Sed jam antaŭe Lineo distribuis bestojn jene:

• 1-a grado (koro kun du ventrikloj kaj sango ruĝa kaj varma), nome
  • mamuloj
  • birdoj
• 2-a grado (koro kun unu ventriklo kaj sango ruĝa kaj malvarma), nome
  • amfibioj (reptilioj)
  • fiŝoj
• 3-a grado (malvarma likvaĵo anstataŭ sango)
  • insektoj
  • vermoj.

Lamarko poste klasigis la senvertebrajn animalojn unue dekomence en kvin grupojn, nome:

1. La moluskoj,
2. la insektoj,
3. la vermoj,
4. la ekinodermoj kaj
5. la polipoj.

Poste li aldonis kvin aliajn grupojn, dum li konstatis, ke multaj "malperfektaj" bestoj estus klasataj en novaj grupoj kiuj konsideru siajn diferencigajn karakterojn. Lamarko konsideris tiun novan klasigon kiel gravan plibonigon de la ĝistiamaj klasigoj. Tiele la klasigo de senvertebruloj restis por multaj fakuloj dum multaj jardekoj jene:

1. La moluskoj,
2. la ciripedoj,
3. la anelidoj,
4. la krustacoj,
5. la araneedoj,
6. la insektoj,
7. la vermoj,
8. la radiuloj,
9. la polipoj kaj
10. la infuzorioj.

En naturo oni observas ke multaj insektoj vivas en svarmoj, same multaj birdaj specioj kaj multaj fiŝoj. Ĉe tio la bestoj profitas ne nur de tio ke oni povas pli rapide ekkoni voran malamikon, sed ankaŭ ke oni povas pli bone distingi supozatan danĝeron de vera danĝero - ke ekzemple aperas ombro aŭ alia signalo aperas en la medio kiu similas al rabobesto. Se oni daŭre reagus pri tia signalo, tiam tio kostus multe da tempo, kiun oni povus alikaze utiligi por aliaj gravaj aktivecoj - ekzemple por vorado.

Oni povas observi ke svarmoj kapabligas siajn membrojn solvi kognajn problemojn, kiujn unuopa besto sola ne povas tiel bone pritrakti: ekzemple malkovri rabobeston aŭ trovi nutraĵon.En svarmo temas malpli pri tio ke kune oni estas pli forta - sed ke oni estas pli saĝa

Svarma inteligenteco ja protektas kontraŭ rabobestoj. Sed la svarminteligenteco povas ankaŭ konduki al tio ke troveblas pli da nutraĵo. Tio ja devas estis kundividita, sed se la serĉado pri nutraĵo tiel povas esti plenumata signife pli efike, tiam la avantaĝoj estas pli fortaj pro la kunlabora elemento - kaj la konkurado ŝoviĝas en la fonon.

La vivo en la svarmo funkcias tiel ke ĉiuj devas samtempe movaiĝi. Komenciĝas tiel ke kelkaj bestoj unue ekmoviĝas. Se tio superas certan sojlan limon - ĝi situas ĉe proksimume dek procentoj de la svarmo, tiam reagas plej ofte multaj, ofte ankaŭ ĉiuj anoj de la grupo, kaj la tuta svarmo ekmoviĝas.

Oni povas diri ke ankaŭ la homo sekvas la svarman inteligentecon. Komenciĝas per tio ke oni demandas aliajn homojn pri ilia opinio aŭ takso pri certaj temoj. Plej ofte ili havas iom aliajn informojn pri tio aŭ iom alian vidon al tio. En la diskuto oni fine prilaboras la informon kiun oni mem havas kun tiu de alia homo - kaj baze tio estas precize la kriterioj de svarma inteligenteco.

Ekde la pratempo homoj admiris bestojn, batalis kontraŭ ili kaj tenis ilin kiel utilajn aŭ hejmajn bestojn. Homoj diferencigas laŭ la reciproka interrilato:

• sanktaj bestoj
• sovaĝaj bestoj
• utilaj bestoj (brutoj, tirbestoj, buĉotaj bestoj)
• hejmaj bestoj
• damaĝaj bestoj

Sanktaj bestoj povas esti vivaj manifestaĵoj de bestodioj, kiujn oni ekzemple admiris en la malnova Egiptio. Dum oferaj ritoj bestoj povas esti buĉoferaĵoj.

Zoologio (el la grekaj ζῷον, besto, kaj λόγος, parolado) kaj kelkfoje bestbiologio aŭ bestoscienco estas la fako de biologio kiu studas la animaloj (science: Animalia), inkluzive de la anatomio, embriologio, evolucio, taksonomio, etologio, kaj distribuado de ĉiuj bestoj, vivanta kaj formortinta, kaj kiel ili interagas kun siaj ekosistemoj.

Etologio estas scienco, kiu esploras la konduton de bestoj; esplordirekto en la zoopsikologio. Kelkfoje oni eltiras el ĝi ankaŭ konkludojn, kiuj koncernas la homojn.

La studo de la animala kognaro aŭ animala kognokapablo estas fako kiu okupiĝas pri la mensaj kapabloj de la nehomaj animaloj. Li studas la procezojn pere de kiuj animalo ricevas informon el sia medio tra siaj sensoj kaj ĝi procezas ĝin. Ĝi disvolviĝis el la kompar-psikologio, sed kun grandaj influoj de la etologio, la kondutekologio kaj la evolua psikologio.

Ekzistas pluraj proverboj pri bestoj en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili^[52]:

• 	„ Al ĉiu besto plaĉas ĝia nesto. ”

• 	„ Li estas kompetenta, kiel besto pri arĝento. ”

• 	„ Ĉiu besto zorgas pri sia nesto. ”

• Frank van Hertrooij, La Arto de Bestaj Desinoj ĉe la blogo Scivolemo, 30-a de aprilo 2021
• Frank van Hertrooij, Verdaj Akrobatoj ĉe la blogo Scivolemo, 31-a de januaro 2021
• Frank van Hertrooij, Paradizoj en la Oceano ĉe la blogo Scivolemo, 14-a de decembro 2020
• Lamarko (Lamarck), Filozofio zoologia, SAT-Broŝurservo, 1987. Tradukis Valo.

• Akva animalo
• Surtera animalo
• Antikristo iufoje konata kiel "La Besto"
• Belulino kaj la Besto, populara folklora rakonto
• Arto farita de bestoj
• Listo de taksonoj de bestoj

v • d •  Vivantaj karnomanĝulaj specioj Regno: Animalo  • Filumo: Ĥorduloj  • Klaso: Mamuloj  • Infraklaso: Placentuloj  • Superordo: Laurasiatheria   Subordo de feliformedoj Nandiniedoj Nandinioj Dikvosta nandinio (N. binotata) Herpestedoj (Herpestoj) Atilakoj Marĉa atilako (A. paludinosus) Bdelogaloj Dikvosta bdelogalo (B. crassicauda} • Uganda bdelogalo (B. jacksoni) • Nigrapieda bdelogalo (B. nigripes) Krosarĥoj Reĝa krosarĥo (C. alexandri) • Okcidenta krosarĥo (C. ansorgei) • Krepuska krosarĥo (C. obscurus) • Platkapa krosarĥo (C. platycephalus) Ciniktoj Vulpa cinikto (C. penicillata) Dologaloj Savana dologalo (D. dybowskii) Galereloj Angolan Slender Mongoose (G. flavescens) • Somalian Slender Mongoose (G. ochracea) • Griza galerelo (G. pulverulenta) • Helrufa galerelo (G. sanguinea) Helogaloj Hirta helogalo (H. hirtula) • Nana helogalo (H. parvula) Herpestoj Kurtvosta herpesto (H. brachyurus) • Herpesto Mungo (H. edwardsii) • Bruna herpesto (H. fuscus) • Herpesto ikneŭmono (H. ichneumon) • Malgranda herpesto (H. javanicus) • Longnaza herpesto (H. naso) • Kolzona herpesto (H. semitorquatus) • Ruĝbruna herpesto (H. smithii) • Kraba herpesto (H. urva) • Longhara herpesto (H. vitticollis) Ikneŭmonoj Blankvosta iĥneŭmio (I. albicauda) Liberiiktoj Malhela liberiikto (L. kuhni) Mungotoj Gambian Mongoose (M. gambianus) • Zebra mungoto (M. mungo) Paraciniktoj Griza paracinikto (P. selousi) Rinĥogaloj Svelta rinĥogalo (R. melleri) Surikatoj Rektvosta surikato (S. suricatta) Hienedoj (Hienoj) Krokutoj Makulita krokuto (C. crocuta) Hienoj Bruna hieno (H. brunnea) • Striita hieno (H. hyaena) Proteloj Kolharara protelo (P. cristatus) Felisedoj Larĝa familia listo estas sube Viveredoj Larĝa familia listo estas sube Eupleridedoj Larĝa familia listo estas sube   Familio de felisedoj Felinenoj Acinoniksoj Gepardo (A. jubatus) Karakalo Karakalo (C. caracal) Katopumoj Katopumo (C. badia) • Azia ora kato (C. temminckii) Felisoj Ĉina dezerta kato (F. bieti) • Kato (F. catus) • Ĝangala kato (F. chaus) • Palasa kato (F. manul) • Sabla kato (F. margarita) • Nigrapieda kato (F. nigripes) • Sovaĝa kato (F. silvestris) • Hejma kato (Felis silvestris f. catus) Ocelotoj Pantanala kato (L. braccatus) • Pampo-kato (L. colocolo) • Salmarĉa oncifeliso (L. geoffroyi) • Tigrostria kato (L. guigna) • Anda montara kato (L. jacobitus) • Pampasa kato (L. pajeros) • Oceloto (L. pardalis) • Panterkato (L. tigrinus) • Margajo (L. wiedii) Servaloj Servalo (L. serval) Linkoj Kanada linko (L. canadensis) • Eŭrazia linko (L. lynx) • Iberia linko (L. pardinus) • Rufa linko (L. rufus) Pardofelisoj Marmorata pardofeliso (P. marmorata) Prionailuroj Leoparda kato (P. bengalensis) • Kato de Iriomoto (P. iriomotensis) • Platfrunta iktailuro (P. planiceps) • Rufa prionailuro (P. rubiginosus) • Fiŝkapta kato (P. viverrinus) Profelisoj Afrika ora kato (P. aurata) Pumoj Pumo (P. concolor) • Jaguarundio (P. yagouaroundi) Panterenoj Neofeliso Nebula neofeliso (N. nebulosa) • Sunda neofeliso (N. diardi) Panteroj Leono (P. leo) • Jaguaro (P. onca) • Leopardo (P. pardus) • Tigro (P. tigris) Uncioj Neĝleopardo (U. uncia)   Familio de viveredoj (inkluzive de zibetoj) Paradoksurenoj Biturongoj Arktito binturongo (A. binturong) Arktogalidioj Tristria arktogalidio (A. trivirgata) Makrogalidioj Trelonga makrogalidio (M. musschenbroekii) Pagumoj Blankmaska pagumo (P. larvata) Paradoksuroj Azia palm-civeto (Paradoxurus hermaphroditus) • Malhela paradoksuro (P. jerdoni) • Ora paradoksuro (P. zeylonensis) Hemigalinedoj Ĥrotogaloj Kontrastkolora ĥrotogalo (C. owstoni) Cinogaloj Lutra cinogalo (C. bennettii) Diplogaloj Bruna diplogalo (D. hosei) Hemigaloj Kurbunga hemigalo (H. derbyanus) Prionodonenoj (Prionodoj) Prionodoj Striita priodono (P. linsang) • Makulita priodono (P. pardicolor) Viverinedoj Cibetkatoj Afrika cibetkato (C. civetta) Genotoj (Genotoj) Hela genoto (G. abyssinica) • Dikvosta genoto (G. angolensis) • Rufa genoto (G. rubiginosa) • Kamerunia genoto (G. cristata) • Punktetita genoto (G. genetta) • Liberia genoto (G. johnstoni) • Leoparda genoto (G. maculata) • Pardina genoto (G. pardina) • Akva genoto (G. piscivora) • Reĝa genoto (G. poensis) • Densmakulara genoto (G. servalina) • Haŭsa genoto (G. thierryi) • Tigromakulita genoto (G. tigrina) • Grandringa genoto (G. victoriae) Poianoj Leighton's Linsang (P. leightoni) • Longovosta poiano (P. richardsonii) Viveroj Borda vivero (V. civettina) • Makulita vivero (V. megaspila) • Vivero tangalungo (V. tangalunga) • Granda hindia zibeto (V. zibetha) Viverikuloj Malgranda hindia zibeto (V. indica)   Familio de eŭpleridedoj Eŭplerinedoj Kriptokroptoj Aŭdaca kriptokropto (C. ferox) Fanalukoj Fajnmuzela fanaluko (E. goudotii) Fosoj Madagaskara cibetkato (Fossa fossana) Mungotedoj Galidienoj Ringvosta galidio (G. elegans) Galidiktoj Longstriara galidikto (G. fasciata) • Strietita galidikto (G. grandidieri) Mungotiktoj Mallarĝstriita mungotikto (M. decemlineata) Salanoj Brunvosta salano (S. concolor)   Subordo Caniformia (kontinuo malsupre) Ursedoj (Ursoj) Pandoj Granda pando (A. melanoleuca) Sunursoj Sunurso (H. malayanus) Melursoj Melurso longlipa (M. ursinus) Tremarktoroj Okulvitra urso (T. ornatus) Ursedoj Amerika nigra urso (U. americanus) • Bruna urso (U. arctos) • Blanka urso (U. maritimus) • Azia nigra urso (U. thibetanus) • Griza urso (U. arctos horribilis) Mefitidedoj (Skunkoj) Konepatoj (Hog-nosed skunkoj) Larĝastria konepato (C. chinga) • Suda konepato (C. humboldtii) • Blankdorsa konepato (C. leuconotus) • Blankverta konepato (C. semistriatus) Mefitoj Longvosta mefito (M. macroura) • Striita mefito (M. mephitis) Midaoj Stinka midao (M. javanensis) • Filipina midao (M. marchei) Spilogaloj (Skunkoj) Suda spilogalo (S. angustifrons) • Okcidenta spilogalo (S. gracilis) • Makulita spilogalo (S. putorius) • Pigma spilogalo (S. pygmaea) Procionedoj Basaricionoj (Olingoj) Suda basariciono (B. alleni) • Orienta basariciono (B. beddardi) • Svelta basariciono (B. gabbii) • Norda basariciono (B. lasius) • Okcidenta basariciono (B. pauli) Basariskoj Kata basarisko (B. astutus) • Malgranda basarisko (B. sumichrasti) Nazuoj inkluzive de (Nazuoj) Blanknaza nazuo (N. narica) • Ruĝa nazuo (N. nasua) Nazueloj inkluzive de (Nazuoj) Montara nazuo (N. olivacea) Cerkoleptoj Kinkaĵuo (P. flavus) Procionedoj Krabo-manĝanta lav-urso (P. cancrivorus) • Lav-urso (P. lotor) • Nana prociono (P. pygmaeus) Ailuridedoj Ailurus Malgranda pando (A. fulgens)   Subordo Caniformia (kontinuo malsupre) Otarienoj (Marhundoj) (inkluzive de marursoj kaj marleonoj) (inkluzive de Pinipedoj) Arktocefalenoj Suda arktocefalo (A. australis) • Forstera arktocefalo (A. forsteri) • Galapaga arktocefalo (A. galapagoensis) • Antarkta arktocefalo (A. gazella) • Filipina arktocefalo (A. philippii) • Nana arktocefalo (A. pusillus) • Gvadalupa arktocefalo (A. townsendi) • Subantarkta arktocefalo (A. tropicalis) Marursoj Kalorino marurso (C. ursinus) Eŭmetopioj Marleono de Steller (E. jubatus) Neofokoj Aŭstralia marleono (N. cinerea) Otarioj Sud-Amerika marleono (O. flavescens) Marleonoj Nov-Zelanda marleono (P. hookeri) Zalofo Kalifornia marleono (Z. californianus) • Galapaga marleono (Z. wollebaeki) Odobenedoj (inkluzive de Pinipedoj) Odobenoj Rosmaro (O. rosmarus) Fokenedoj (Fokedoj) (inkluzive de Pinipedoj) Cistoforoj Kapuĉnaza cistoforo (C. cristata) Erignatoj Barba erignato (E. barbatus) Haliĥeroj Griza foko (H. grypus) Histriofokoj Rubanda histriofoko (H. fasciata) Hidrurgoj Marleopardo (H. leptonyx) Leptoniĥotoj Makulita leptoniĥoto (L. weddellii) Lobodonoj Karcinovora lobodono (L. carcinophagus) Marelefantoj (Mirungoj) Rostra mirungo (M. angustirostris) • Marelefanto (M. leonina) Monaĥfokoj Mediteranea monaĥfoko (M. monachus) • Havaja monaĥfoko (M. schauinslandi) Omatofokoj Grandokula omatofoko (O. rossi) Pagofiloj Sela pagofilo (P. groenlandicus) Fokoj Pacifika foko marhundo (P. largha) • Marhundo (P. vitulina) Pusoj Kaspia puso (P. caspica) • Ringita puso (P. hispida) • Bajkala puso (P. sibirica) Kanisedoj Larĝa familia listo estas sube Musteledoj Larĝa familia listo estas sube   Familio de kanisedoj Atelocinoj Kurtorela atelocino (A. microtis) Kanisedoj Striita ŝakalo (C. adustus) • Oreta ŝakalo (C. aureus) • Kojoto (C. latrans) • Lupo (C. lupus) • Hundo (C. lupus familiaris) • Ĉabraka ŝakalo (C. mesomelas) • Etiopia lupo (C. simensis) • Dingo (Canis lupus dingo) Cerdocionoj Krabovora cerdociono (C. thous) Agvaraoj Kolharara agvarao (C. brachyurus) Kuonoj Montara kuono (C. alpinus) Pseŭdalopeksoj Montara hundo (P. culpaeus) • Hundo de Darwin (P. fulvipes) • Argentina hundo (P. griseus) • Pampa hundo (P. gymnocercus) • Dezerta hundo (P. sechurae) • Griza hundo (L. vetulus) Likaonoj Hiena likaono (L. pictus) Niktereŭtoj Procionsimila niktereŭto (N. procyonoides) Otocionoj Kurelorela otociono (O. megalotis) Mustelvulpoj Praarbara mustelvulpo (S. venaticus) Urocionoj Griza urociono (U. cinereoargenteus) • Insula urociono (U. littoralis) Vulpoj Ĝangala vulpo (V. bengalensis) • Blankagriza vulpo (V. canus) • Vulpo ĥamo (V. chama) • Korsaka vulpo (V. corsac) • Tibeta vulpo (V. ferrilata) • Arkta vulpo (V. lagopus) • Grandorela vulpo (V. macrotis) • Sabla vulpo (V. pallidus) • Rupela vulpo (V. rueppelli) • Grizbruna vulpo (V. velox) • Ruĝa vulpo (V. vulpes) • Feneko (V. zerda)   Familio de musteledoj Lutrenoj (Lutreno) Aonikoj Larĝdenta aoniko (A. capensis) • Kurtunga aoniko (A. cinereus) Marlutroj Pacifika marlutro (E. lutris) Lutrenoj Makulkola lutro (H. maculicollis) Lutroj Kanada lutro (L. canadensis) • Borda lutro (L. felina) • Neotropika lutro (L. longicaudis) • Platkapa lutro (L. provocax) Lutrenoj Rivera lutro (L. lutra) • Harnaza lutro (L. sumatrana) Lutrogaloj Fajna hindia lutrogalo (L. perspicillata) Pteronuroj Giganta pteronuro (P. brasiliensis) Musteledoj (inkluzive de Kolonokoj) Arktonikoj Blankgorĝa arktoniko (A. collaris) Eiroj Eiro (E. barbara) Grizonoj Malgranda grizono (G. cuja) • Granda grizono (G. vittata) Guloj Rabega gulo (G. gulo) Iktonikoj Libia stria iktoniko (I. libyca) • Dustria iktoniko (I. striatus) Lindokonoj Patagonia lindokono (L. patagonicus) Martesoj (Meloj) Amerika marteso (M. americana) • Flavgorĝa marteso (M. flavigula) • Foino (M. foina) • Sudhindia marteso (M. gwatkinsii) • Arbara marteso (M. martes) • Orienta marteso (M. melampus) • Marteso pekano (M. pennanti) • Zibelo (M. zibellina) Meloj Arbara japana melo (M. anakuma) • Tibeta arbara melo (M. leucurus) • Arbara melo (M. meles) Mielvoruloj Dukolora mielvorulo (M. capensis) Melogaloj (Ferret-badgers) Bornea melogalo (M. everetti) • Griza melogalo (M. moschata) • Bruna melogalo (M. orientalis) • Blankvanga melogalo (M. personata) Musteloj (Ermenoj) Brunstria mustelo (M. africana) • Montara mustelo (M. altaica) • Ermeno (M. erminea) • Stepa mustelo (M. eversmannii) • Kolombia mustelo (M. felipei) • Longvosta mustelo (M. frenata) • Japana mustelo (M. itatsi) • Flavventra mustelo (M. kathiah) • Eŭropa mustelo (M. lutreola) • Indonezia montara mustelo (M. lutreolina) • Nigrapieda mustelo (M. nigripes) • Nivala mustelo (M. nivalis) • Naĝhaŭta mustelo (M. nudipes) • Putoro (M. putorius) • Furo (P. furo; M. putorius furo) • Siberia mustelo (M. sibirica) • Flavstria mustelo (M. strigidorsa) • Egipta mustelo (M. subpalmata) Neovizonoj (Vizonoj) Amerika nutreolo (N. vison) Poecilogaloj Multstria poecilogalo (P. albinucha) Taksideoj Arĝenta taksideo (T. taxus) Vormeloj Marmora vormelo (V. peregusna)   Divido de organismoj laŭ deveno de ilia nutraĵo ↑ Supre KARNOMANĜULOJ ↑ herbovorantoj (herbo) ĉiovorantoj (ĉiomanĝanto) insektovorantoj (insekto) malkomponantovorantoj (malkomponiĝanta materialo) foliovorantoj (folioj) kadavrovorantoj (bestkadavraĵoj) fruktovorantoj (fruktoj) semovorantoj (semoj) lokovorantoj (loka nutraĵo) nektarovorantoj (nektaro) fiŝovorantoj (fiŝoj) sangovorantoj (sango)

• En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Animal en la angla Vikipedio.