LIMSwiki

F-22 Raptor
F-22 Raptor у небе
Тып	шматмэтавы знішчальнік
Распрацоўшчык	Lockheed Martin
Вытворца	Lockheed Martin Aeronautics Boeing Defense, Space & Security
Першы палёт	YF-22: 22 верасня 1990 F-22: 7 верасня 1997
Пачатак эксплуатацыі	15 снежня 2005
Статус	выкарыстоўваецца
Эксплуатанты	ВПС ЗША
Гады вытворчасці	з 1997 да 2011
Адзінак выраблена	195 (улічваючы 8 YF-22)
Кошт праграмы распрацоўкі	65,8 млрд.
Кошт адзінкі	146,2 млн долараў ЗША[1]
Базавая мадэль	YF-22
Медыяфайлы на Вікісховішчы

F-22 «Раптар» (англ.: F-22 Raptor) — шматмэтавы знішчальнік пятага пакалення, распрацаваны кампаніямі Lockheed Martin, Boeing і General Dynamics для замены F-15 Eagle. F-22 на сённяшні дзень з’яўляецца адзіным стаячым на ўзбраенні знішчальнікам пятага пакалення і самым дарагім знішчальнікам у свеце.

У 1981 годзе ВПС ЗША сфармавалі патрабаванне да новага рэактыўнага знішчальніка заваёвы перавагі ў паветры — перадавому франтавому знішчальніку (ATF), які павінен быў замяніць F-15 Eagle. Новы знішчальнік павінен быў складацца з усех найноўшых распрацовак, уключаючы перадавую авіёніку, новыя рухавікі з лічбавым кіраваннем, а таксама павінен быць малапрыкметным для радараў і шматфункцыянальным па ўжыванні.

У ліпені 1986 года было абвешчана пра пачатак конкурсу на праект знішчальніка пятага пакалення. У кастрычніку таго ж году былі адабраны дзве каманды — Lockheed/Boeing/General Dynamics і Northrop/McDonnell Douglas, якія на працягу 50 месяцаў павінны былі стварыць новы знішчальнік. Да 1990 года кожная каманда пабудавала па два прататыпа самалётаў — YF-22 і YF-23. На распрацоўку самалётаў ATF да канца 80-х гадоў былі выдаткаваны велізарныя сродкі, таму кампаніям прыйшлося адмовіцца ад РЛС бакавога агляду, оптыка-лакацыйнай станцыі і сістэмы папярэджання пра ракетны напад (на самалётах F-22 усталёўваецца сістэма AN/ALR-94). Патрабаванні да самалёта былі зніжаныя, каб пазбегнуць павелічэння кошту праграмы распрацоўкі, а затым і серыйных самалётаў.^[2]

23 красавіка 1991 года ВПС ЗША абвясцілі групу кампаній Lockheed/Boeing/General Dynamics пераможцамі ў конкурсе на знішчальнік пятага пакалення.

Першая перадсерыйная машына паднялася ў паветра 7 верасня 1997 года. У параўнанні з дасведчаным узорам, F-22 абсталёўваўся больш магутнымі рухавікамі (15876 кгс супраць 13900 на прататыпе) з кіраваным у вэртыкальнай плоскасці вэктарам цягі, плянэр самалёта быў часткова зменены: змянілася форма крыла, рулёў вышыні, насавога абцякальніка, ліхтар кабіны пілота быў перамешчаны наперад.

Серыйная вытворчасць самалёта пачалася ў 2001 годзе. 14 студзеня 2003 года першы F-22 паступіў на ваенную базу «Нэліс», размешчаную ў пустэльні Нэвада. Да 2004 года быў пабудаваны ў агульнай складанасці 51 самалёт. У 2006 годзе на новыя знішчальнікі ўпершыню цалкам перайшла баявая частка — 27-я эскадрылля тактычных знішчальнікаў, якая дыслакуецца на авіябазе Лэнглі.^[3]

У 2006 годзе планавалася закупіць 384 самалёта для абсталявання сямі эскадрылляў баявога дзяжурства, у 2008 годзе план закупу скараціўся да 188 самалётаў, 127 з якіх былі ўжо пабудаваны. Эканамічны крызіс і велізарны кошт самалёта прымусілі ўрад ЗША адмовіцца ад закупаў дадзенага самалёта і зрабіць упор на праграму F-35.

21 студзеня 2009 года група кангрэсмэнаў ЗША накіравалі прэзідэнту Бараку Абаме ліст, у якім даклалі пра распаўсюджанне ЗРК С-200/300 па ўсім свеце, як галоўным аргумэнце за працяг вытворчасці знішчальнікаў F-22 Raptor.^[4]

6 красавіка 2009 года, у рамках публікацыі праэкта бюджэту Пэнтагона на 2010 год, міністр абароны ЗША Роберт Гэйтс паведаміў пра планы завяршэння вытворчасці знішчальнікаў F-22 у 2011 годзе на ўхваленай раней Кангрэсам ЗША колькасці ў 187 машын. У ліпені таго ж году Кангрэс адмовіўся ад павелічэння закупаў дадзенага знішчальніка пачынальна з 2010 года на карысць павелічэння выдаткаў па праграме распрацоўкі шматмэтавага знішчальніка F-35.

13 снежня 2011 года зборачны цэх карпарацыі Lockheed Martin у Марыэтта, штат Джорджыя пакінуў апошні серыйны знішчальнік F-22A з бартавым нумарам 10-4195. Ён стаў 195-м F-22A выпушчаным пачынальна з 1997 года і 2 мая 2012 года стаў апошнім, 187-м серыйным знішчальнікам перададзеным ВПС ЗША.

У аснову праектавання самалёта пакладзены прынцып забеспячэння падвышанай выжывальнасці за кошт рэалізацыі прынцыпу «First look — first kill» (першы ўбачыў — першы забіў). Для гэтага шырока скарыстаны тэхналогіі зніжэння прыкметнасці («Стэлс тэхналогіі»). Важным, характэрным для знішчальнікаў 5-га пакалення канструктыўным рашэннем, якія зніжаюць прыкметнасць самалёта, з’яўляецца месцаванне штатнага ўзбраення ва ўнутраных адсеках. F-22 мае і вонкавыя падвескі, але ўсталёўка на іх боекамплекта пагаршае малапрыкметнасць. Мэтай дадзенага канструктарскага рашэння было падвышэнне ўнівэрсальнасці самалёта.

У канструкцыі планэра самалёта частка палімерных кампазыцыённых матэрыялаў складае не менш 40 % (па розных звестках 40-60 %), а таксама шырока ўжыты радыёпаглынальныя матэрыялы (кромкі крылаў, напрыклад).

Контуры шчылін, якія ўтвараюцца ў месцах злучэння ліхтара кабіны з фюзеляжам, створкі адсекаў шасі і ўзбраення маюць пілападобную форму, што таксама забяспечвае эфэктыўнае рассейванне электрамагнітнай энэргіі і прадухіляе яе прамое адлюстраванне ў кірунку прыёмаперадаючай антэны РЛС суперніка. Крыло — ромбападобнае, вэртыкальны стабілізатар V-вобразнай формы.

Праектаваньне самалёта вялося з улікам патрабаванняў баявой жывучасці. Па цэлым шэрагу дадзеных^[5][6], жывучасць канструкцыі планэра вырашана ў дачыненні да аскепкава-фугаснага запальнага (АФЗ) снараду, які складае аснову боекамплекта расійскіх 30-мм авіяцыйных гармат.

F-22 абсталяваны двума турбарэактыўнымі двухконтурнымі рухавікамі з фарсажнымі камерамі Pratt & Whitney F119-PW-100 з цягай 15876 кгс, і абсталяванымі кіраваным у вертыкальнай плоскасці вектарам цягі. Дадзеныя рухавікі маюць бесфарсажную цягу каля 11000 кгс і дазваляюць самалёту здзяйсняць палёт на звышгукавой хуткасці без выкарыстання фарсажу, што з’яўляецца важнай тактычнай перавагай.

Соплы рухавікоў маюць плоскую форму, якая зніжае прыкметнасць самалёта ў інфрачырвоным дыяпазоне. У канструкцыі соплавых прыладаў ужыты радыёпаглынальны матэрыял на аснове керамікі, які змяншае радыёлакацыйную прыкметнасць самалёта.

Кіраванне F-22 Raptor ажыцьцяўляецца пры дапамозе двух адказаўстойлівых бартавых ЭВМ, званых CIP — Common Integrated Processor. У кожнай з іх — 66 модуляў, асновай кожнага модуля з’яўляецца 32-разрадны RISC-працэсар i960.

F-22 абсталяваны РЛС AN/APG-77 з актыўнай фазаванай антэнай. Антэна такога тыпу складаецца з 1500 прыёмна-выпраменьваючых элементаў. Асноўнай вартасцю такой антэны з’яўляецца электроннае кіраванне галоўным пялёсткам дыяграмы скіраванасці (аналаг сканавання прамянём) — няма патрэбы ў механічным сканаванні, што спрашчае канструкцыю і павышае надзейнасць працы. Далёкасць выяўлення буйной аэрадынамічнай цэлі тыпу знішчальнік (ЭПР> 3 м ²) да 270—300 км, крылатая ракета (0,1-0,5 м ²) — да 150 км, наземныя цэлі — да 70 км^[7].

Самалёт абсталяваны інтэграванай сістэмай сувязі, навігацыі і ідэнтыфікацыі, першапачаткова распрацаванай кампаніяй TRW. У яе склад уваходзіць сістэма радыёлакацыйнага апазнавання — «свой-чужы», а таксама абароненыя і перашкодаўстойлівыя каналы IFDL і Link-16 JTIDS.

На самалёце рэалізаваная схема як прыёму, так і перадачы дадзеных па канале IFDL паміж іншымі F-22, тады як канал Link-16 JTIDS па меркаваннях паляпшэння радыёлакацыйнай малапрыкметнасці рэалізаваны толькі для прыёму дадзеных.

F-22 узброены 20-міліметровай гарматай M61A2 Vulcan, ракетамі класа паветра-паветра: шасцю AIM-120C AMRAAM і двума AIM-9M Sidewinder.

А таксама карэктуючыміся бомбамі JDAM і кіраванымі высокадакладнымі авіябомбамі класа SDB (Small Diameter Bomb) GBU-39.

Знішчальнік здольны ажыццяўляць пускі ракет і скід бомбаў з унутраных адсекаў на звышгукавых хуткасцях.^[8]

Дэбютаваў F-22 Raptor у восень 2014 пад час аперацыі «Inherent Resolve» (непахісная рашучасць) супраць баевікоў "Ісламскай Дзяржавы" ў Сірыі^[9].

• F-22
• «airwar.ru» аб F-22