LIMSpec Wiki

Uashington D.C. Washington, D.C.
Qytet dhe Qark Federal
Parimet:  Justitia Omnibus (Drejtësi për të gjithë)
Popullsia
• Gjithsej	601.723
Emri i banorëve	Uashingtonas
Kodi postar	20001-20098, 20201-20599
Faqja zyrtare	www.dc.gov

Uashington D.C. (anglisht Washington D.C.) është kryeqyteti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Më 16 korrik 1790, Kongresi i Shtetet e Bashkuara miratoi krijimin e një distrikti të kryeqytetit siç lejohej nga Kushtetuta amerikane. Distrikti quhet Distrikti i Kolumbias dhe nuk është pjesë e ndonjë prej shteteve amerikane.

Shtetet Maryland dhe Virginia dhuruan toka përgjatë lumit Potomac për të formuar distrktin federal, megjithatë, Kongresi ja ktheu pjesën Virginias në 1846. Qyteti i Uashingtonit, i vendosur në lindje të ish portit të Georgetown, u themelua në vitin 1791 për të shërbyer si kryeqyteti i ri kombëtar. Kongresi e konsolidoi të gjithë distriktin nën një qeverisje të vetme bashkiake në vitin 1871. Qyteti është emëruar për nder të Xhorxh Uashington.

Washington, DC, kishte një popullsi prej 617.996 banorë në vitin 2011, duke qënë qyteti i 25-të më i populluar në Shtetet e Bashkuara. Banorë nga rrethinat pranë të Maryland dhe Virginia e rritin popullsinë e qytetit në mbi një milion gjatë ditëve të punës.

Qendrat e të tre degëve të qeverisë federale të Shteteve të Bashkuara janë në Uashington, duke përfshirë edhe Kongresin, Presidentin, dhe Gjykatën Supreme. Uashingtoni është vendi i shumë monumenteve dhe muzrumeve kombëtarë. Në qytet ndodhen 176 ambasada të huaja, si dhe selia e shumë organizatave ndërkombëtare, sindikatave, organizatave jofitimprurëse, grupeve lobuese dhe shoqatave profesionale.

Kryetari i Bashkisë i zgjedhur në nivel lokal dhe këshilli prej 13 anëtarësh të kanë qeverisur Distriktin që nga viti 1973, megjithatë, Kongresi mban autoritetin suprem mbi qytet dhe mund të përmbysë ligjet lokale. Distrikti i Kolumbias ka një delegat pa të drejtë vote në Kongres, por jo Senator. Amendamenti njëzet e tretë i Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara, ratifikuar në vitin 1961, i jep Distriktit tre vota elektorale në zgjedhjet presidenciale.

Një popullsi Algonquian-folëse e njohur si Nacotchtank banonte zonën përreth lumit Anacostia kur evropianët e parë mbërritën në shekullin e 17-të. Megjithatë, Nacotchtankët u zhvendosën kryesisht nga zona në fillim të shekullit të 18-të.

Në "Federalist 43", të botuar 23 janar 1788, James Madison argumentoi se qeveria e re federale do të kishte nevojë për autoritet mbi një kryeqytet kombëtar për të siguruar mirëmbajtjen dhe sigurinë e saj. Pesë vjet më parë, një grup i papaguar ushtarët rrethuan Kongresin, ndërsa anëtarët e tij ishin mbledhur në Filadelfia. I njohur si "Rebelimi i Pensilvanisë i 1783", ngjarja theksoi nevojën për qeverinë kombëtare të mos mbështetej në ndonjë shtet për sigurinë e vet.

Neni Një, Seksioni Tetë i Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara, lejonte krijimin e një "Distrikti (që nuk i kalonte dhjetë milje katrore), i shkëputur nga shtete të veçanta dhe me miratimin e Kongresit, të bëhet selia e qeverisë së Shteteve të Bashkuara ". Mirëpo, Kushtetuta nuk përcaktonte një vend për kryeqytetin. Në atë që është e njohur tani si kompromisi i 1790, Madison, Alexander Hamilton, dhe Thomas Jefferson arritën në një marrëveshje që qeveria federale do të paguante borxhet e mbetura të Luftës Revolucionare çdo shteti në shkëmbim për vendosjen e kryeqytetit të ri kombëtar në pjesë jugore të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Më 9 korrik 1790, Kongresi miratoi Aktin e Rezidencës, i cili miratoi krijimin e një kryeqyteti kombëtar në lumin Potomac. Vendndodhja e saktë do të zgjidhej nga presidenti Gjorgj Vashington, i cili nënshkroi projektligjin në ligj më 16 korrik. I krijuar nga toka të dhuruara nga shtetet e Maryland dhe Virginia, forma fillestare e distriktit federal ishte një katror me brinjë 10 milje (16 km), pra me një sipërfaqe prej 100 milje katrore (260 km²).

Në 1830, territori jugor i qarkut të Aleksandrisë pati një rënie ekonomike pjesërisht për shkak të lënies pas dore nga Kongresi. Aleksandria ishte një treg i madh në tregtinë amerikane të skllevërve dhe banorët kishin frikë se kundërshtarët e skllavërisë në Kongres do ti jepnin fund skllavërisë në distrikt, duke dëmtuar më tej ekonominë. Aleksandrianët i bënë peticion Virxhinias për të marrë përsëri tokat që kishte dhuruar për të formuar Distrktin. Ky proces njihet si rikthimi. Legjislatura e shtetit votoi në shkurt 1846 për të pranuar kthimin e Aleksandrisë dhe më 9 korrik 1846, Kongresi ra dakord për të kthyer të gjithë territorin që kishte ishin marrë nga Virxhinia. Prandaj, zona aktuale e distriktit përbëhet vetëm nga toka të dhuruara nga Maryland. Duke konfirmuar frikën e aleksandrianëve pro-skllavërisë , Kompromisi i 1850 të nxjerrë jashtë ligjit tregtinë e skllevërve në distrikt, por jo skllavërinë vetë.

Shpërthimi i Luftës Civile Amerikane në vitin 1861 çoi në rritjen e dukshme të popullsisë së distriktit për shkak të zgjerimit të qeverisë federale dhe një fluksi të madh të skllevërve liruar. Presidenti Abraham Lincoln nënshkroi Aktin e Kompensuar të Emancipimit në 1862, e cila i dha fund skllavërisë në Distriktin e Kolumbias dhe liroi rreth 3100 persona të skllavëruar, nëntë muaj para Shpalljes së Emancipimit. Në 1868, Kongresi i dha banorëve meshkuj Afrikano-Amerikanë në Distrikt të drejtën për të votuar në zgjedhjet bashkiake.

Në 1870, popullsia e Distriktit ishte rritur 75% nga regjistrimi i mëparshëm në gati 132.000 banorë. Me gjithë rritjen e qytetit, Uashingtoni ende kishte rrugë të pa asfaltuara dhe i mungonte higjena themelore. Disa anëtarë të Kongresit sugjeruan lëvizjen e kryeqytetit më tej në perëndim, por Presidenti Ulysses S. Grant refuzuoi të marrë në konsideratë një propozim të tillë.

Kongresi miratoi Aktin Organik të 1871, i cili shfuqizoi dokumentet individuale të qyteteve Uashingtonit dhe Xhorxhtoaun, dhe krijoi një qeveri të re territoriale për tërë Distriktin e Kolumbias. Presidenti Grant emëroi Alexander Robey Shepherd në pozitën e guvernatorit në 1873. Shepherd autorizoi projekte të mëdha që modernizuan në masë të madhe Uashingtonin, por që në fund e falimentuan qeverinë e Distriktit. Në vitin 1874, Kongresi zëvendësoi qeverinë territoriale me një Bord Komisionerësh prej tre anëtarësh.

Tramet e parë motorrikë të qytetit filluan shërbimin në vitin 1888 dhe krijuan rritje në zonat përtej kufijve origjinale të Uashingtonit. Plani urban i Uashingtonit u zgjerua në të gjithë Distriktin në dekadat në vijim. Xhorxhtaun u aneksua nga Qyteti i Uashingtonit në vitin 1895. Megjithatë, qyteti kishte kushte të vështira banimi dhe punë publike të sforcuara. Uashingtoni ishte qyteti i parë në SHBA që iu nënshtrua projekteve të rinovimit urban si pjesë e "lëvizjes për qytetin e bukur", në fillim të viteve 1900.

Shpenzimet federale u rritën si rezultat i marrëveshjes së re në vitin 1930 që çoi në ndërtimin e ndërtesave të qeverisë së re, përmendoreve, dhe muzeumeve në Uashington. Lufta e Dytë Botërore rriti më tej veprimtarinë e qeverisë, duke shtuar numrin e punonjësve federalë në kryeqytet . Në 1950, popullsia e Distriktit arriti kulmin e vet me 802.178 banorë.

Amendamenti E njëzet e tretë i Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara u ratifikua në vitin 1961, duke i dhënë Distriktit tre vota në Kolegjin Zgjedhor për zgjedhjen e presidentit dhe zëvendëspresidentit, por ende nuk ka përfaqësim votimi në Kongres.

Pas vrasjes së udhëheqësit të të drejtave civile, Dr Martin Luther King, Jr, më 4 prill 1968, në Distrikt shpërthyen trazirat, kryesisht në Rrugën U, Rrugën 14, Rrugën 7, dhe Rrugën H, qendra tregëtare dhe të banimit të afrikano-amerikanëve. Trazirat shpërthyen për tre ditë deri sa më shumë se 13.600 trupa federale ndalën dhunën. Shumë dyqane dhe ndërtesa të tjera u dogjën, rindërtimi nuk përfundoi deri në fund të viteve 1990.

Në vitin 1973, Kongresi miratoi Aktin e Rregullit Vendor të Distriktit të Kolumbias, duke siguruar për një kryetar bashkie dhe një këshill prej 13 aëtarësh të zgjedhur për Distriktin. Në vitin 1975, Walter Uashingtoni u bë kryetari i parë dhe i pari afrikano-amerikan i zgjedhur i Distriktit. Më 11 shtator 2001, terroristët rrëmbyen avionin e American Airlines dhe rrëzuan qëllimisht në Pentagon në Arlington, Virginia. Avioni i United Airlines, që besohet të jenë destinuar për në Uashington, DC, u rrëzua në Pensilvani kur pasagjerët u përpoqën për të rimarrë kontrollin e avionit nga rrëmbyesit.

Uashingtoni ka një ekonomi në rritje dhe të larmishme, me një përqindje në rritje të vendeve të punës profesionale dhe të shërbimeve të biznesit. Produkti bruto i Distriktit në vitin 2010 ishte 103.3 miliard dollarë, që do ta rendiste atë të 34-in në krahasim me 50 shtetet e SHBA-së. Produkti bruto i Zonës Metropolitane të Uashingtonit ishte 425 miliardë dollarë në vitin 2010, duke e bërë atë ekonominë e katërt më të madhe metropolitane në Shtetet e Bashkuara. Që nga qershori 2011, Zona Metropolitane e Uashingtonit kishte një papunësi prej 6.2%. Distrikti i Kolumbias vetë kishte një papunësi prej 9.8% gjatë periudhës së njëjtë kohore.

Në vitin 2012, punët në qeverinë federale përbënin rreth 29% të vendeve të punës në Uashington, DC. Kjo e ka bërë Uashingtonin të paprekshëm nga rëniet ekonomike kombëtare, sepse qeveria federale vazhdon operacionet edhe gjatë rënieve ekonomike. Shumë organizata të tilla si zyra avokatie, kontraktues të pavarur, organizata jo-fitimprurëse, firma lobuese, sindikata, grupe tregtare të industrisë, si dhe shoqata profesionale i kanë selitë e tyre në DC ose pranë tij, që të jetë afër me qeverinë federale.

Në Uashington ndodhen gati 200 ambasada të huaja dhe organizata ndërkombëtare të tilla si Banka Botërore, Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), Organizata e Shteteve Amerikane, Banka Ndër-Amerikane për Zhvillim, si dhe Organizata Pan Amerikane e Shëndetësisë. Në vitin 2008, trupat e huaj diplomatikë në Uashington punësonin rreth 10.000 njerëz dhe kanë kontribuar rreth 400 milionë dollarë në vit për ekonominë lokale.

Distrikti ka industri në rritje që nuk lidhen drejtpërdrejt me qeverinë, veçanërisht në fushat e arsimit, financave, politikave publike, dhe kërkimit shkencor. Universiteti i Xhorxhtaun, Universiteti Xhotxh Uashington, Qendra Spitalore e Uashingtonit, Qendra Kombëtare Mjekësore e Fëmijëve dhe Universiteti Howard janë pesë punëdhënësit jo-qeveritare më të mëdhenj në qytet, që nga vitit 2009. Sipas statistikave të përpiluara në vitin 2011, katër nga 500 kompanitë më të mëdha në vend janë me seli në Distrikt.

"National Mall" është një park i madh, i hapur në qendër të qytetit Uashington midis Përkujtimores Linkoln dhe Kongresit Shteteve të Bashkuara (Kapitol). Për nga rëndësia e tij, "National Mall" është shpesh qendër e protestave politike, koncerteve, festivaleve, dhe inaugurimeve presidenciale. Aty ndodhet Monumenti i Uashingtonit dhe Guri i Jeffersonit, Përkujtimorja Kombëtare e Luftës së Dytë Botërore në skajin lindor të Liqenit Reflektues të Përkujtimores Lincoln, Përkujtimorja e Veteranëve të Luftës së Koresë, dhe Përkujtimorja e Veteranëve të Vietnamit.

Në jug të parkut "National Mall", pranë Liqenit artificial Tidal hdodhen rreshta me qershi japoneze, dhurata nga Japonia. Përkujtimorja e Franklin Delano Rooseveltit, Përkujtimorja e George Mason, Përkujtimorja e Xhefersonit, Përkujtimorja e Martin Luther King, Jr., dhe Përkujtimorja e Luftës e Distriktit të Kolumbias janë rrotull liqenit Tidal.

Arkivat Kombëtare përmbajnë mijëra dokumente të rëndësishme për historinë amerikane, duke përfshirë Deklaratën e Pavarësisë, Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara, dhe Deklaratën e të Drejtave. E vendosur në tri ndërtesa në ndërtesën e Kongresit (Kapitol Hill), Biblioteka e Kongresit është biblioteka më e madhe në bota me një koleksion prej mbi 147 milionë libra, dorëshkrime, dhe materiale të tjera. Ndërtesa e Gjykatës së Lartë të Shteteve të Bashkuara u përfundua në 1935. Më parë, gjykata i mbante seancat në Dhomën e Vjetër të Senatit në Kapitol.

Institucioni Smithsonian është një fondacion arsimor i krijuar nga Kongresi në 1846 që mban shumicën e muzeve dhe galerive zyrtare të vendit në Uashington DC. Qeveria amerikane financon pjesërisht Smithsonian, duke i bërë kështu koleksionet e tij të hapura për publikun pa pagesë. Muzeu më i vizituar nga muzetë Smithsonianë në vitin 2012 ishte Muzeu Kombëtar i Historisë Natyrore në "National Mall".

Muzeume dhe galeri të tjera në Institucionin Smithsonian në janë: Muzeu Kombëtar Ajror dhe i Hapësirës, Muzeu Kombëtar i Artit Afrikan, Muzeu Kombëtar i Historisë Amerikane, Muzeu Kombëtar i Indianëve të amerikës, galeritë Sackler dhe Freer, me përqëndrim në artin dhe kulturën aziatike, Muzeu Hirshhorn dhe Kopshti i Skulpturës, Ndërtesa e Arteve dhe Industrive, S. Dillon Ripley Center, dhe Ndërtesa e Institucionit Smithsonian (e njohur edhe si "Kështjella"), e cila shërben si selia e institucionit.

Muzeu Smithsonian i Artit Amerikan dhe Galeria Kombëtare e Portretit ndodhen në Ndërtesën e Zyrës së vjetër për Patentat, në afërsi të lagjes së kinezëve në Uashingtonit. Galeria Renwick është zyrtarisht pjesë e Muzeut Smithsonian të Artit Amerikan, por është në një ndërtesë të veçantë pranë Shtëpisë së Bardhë. Muze dhe galeri të tjera Smithsoniane janë: Muzeu i Komunitetit Anacostia në Uashingtonin juglindor, Muzeu Kombëtar Postar pranë Union Station, dhe Kopshti Zoologjik Kombëtar në Parkun Woodley.

Galeria Kombëtare e Artit është në "National Mall" pranë Kapitolit dhe përmban veprat e artit amerikan dhe evropian. Galeria dhe koleksionet e saj janë në pronësi të qeverisë së SHBA-së, por nuk janë pjesë e Institucionit Smithsonian. Muzeu Kombëtar i Ndërtimit, e cila zë ish Ndërtesën e Pensionit pranë Sheshit Gjyqësor, u krijua nga Kongresi dhe ka ekspozita për arkitekturën, planifikimin urban dhe projektimin.

Në Distriktin e Kolumbias ka edhe shumë muzeume private të artit , të cilat kanë koleksione dhe ekspozita të mëdha të hapura për publikun të tilla si Muzeu Kombëtar i Grave në Arte, Galeria Corcoran e Arteve, muzeu më i madh privat në Uashington dhe Koleksioni Phillips në Unazën Dupont, muzeu i parë i artit modern në Shtetet e Bashkuara. Muze të tjera private në Uashington janë Njuzeum, Fondacioni Museum i Rrugës O, Muzeu i Spiunazhit Ndërkombëtar, Muzeu i Shoqërisë National Geographic, dhe Muzeu i Shkencës Marian Koshland. Muzeu Përkujtimor i Holokaustit i Shteteve të Bashkuara pranë "National Mall" ka ekspozita, dokumentacion, dhe objekte të lidhura me Holokaustin.

Washington DC, është një qendër kombëtare për artet. Në Qendrën John F. Kennedy për Artet ndodhet Orkestra Simfonike Kombëtare, Opera Kombëtare e Uashingtonit, si dhe Baleti i Uashingtonit. Nderimet e Qendrës Kennedy jepen çdo vit për artistët që kanë kontribuar në masë të madhe në jetën kulturore të Shteteve të Bashkuara. Teatri historik i Fordit, ku u vra Presidenti Abraham Linkoln, vazhdon të veprojë si një vend shfaqjesh, si dhe si muze.

Gazermat e Marinsave pranë Kapitol Hill kanë Bandën e Marinsave të Shtetet e Bashkuara. E themeluar në vitin 1798, ajo është organizata më e vjetër muzikore profesionale në vend. Kompozitori i marshit amerikan dhe vendasi nga Uashingtoni John Philip Sousa udhëheoqi Bandën e Marinsave nga 1880 deri më 1892. E themeluar në vitin 1925, Banda Detare e Shtetve të Bashkuara e ka selinë e saj në Oborrin Detar të Uashingtonit dhe jep shfaqje në ngjarjet zyrtare dhe koncerte publike në mbarë qytetin.

Uashingtoni ka një traditë të fortë lokale në teatër. E themeluar në vitin 1950, Skena Arenë ka arritur vëmendjen kombëtare dhe nxiti rritjen e lëvizjes së teatrit të pavarur të qytetit që tani përfshin organizata të tilla si Kompania e Teatrit Shakespeare, Kompania e Teatrit Woolly Mammoth, dhe Teatri Studio. Skena Arenë hapi ndërtesën e saj të sapo rinovuar në zonën jugperëndimore të qytetit në vitin 2010.