LIMSpec Wiki

Ans 1960

Sègles	sègle xix - sègle xx - sègle xxi
Decennis	1930 - 1940 - 1950 - 1960 - 1970 - 1980 - 1990

Leis ans 1960 cuèrbon lo periòde de 1960 a 1969. Es un periòde revolucionari : revolucions agricòlas, modernizacion de la Glèia Catolica, revòuta estudianta que desboca a Mai de 68, Printemps de Praga, Festivau de Woodstock e lei seguents, premiers pas de l'Òme sus la Luna en 1969, tractats internacionaus de desnuclearizacion, etc... Dins de lengas divèrsas de còups si rescoantre lo tèrme anglés Sixties, en rason de l'influéncia economica e socioculturala deis Estas Units e dau Reiaume Unit dins lo corrent d'aquesta decenia.

1960 : explosion de la premiera arma nucleara francesa (13 de febrier) (→ 1968).
1960 : fondacion de l'Organizacion de Cooperacion e Desvolopament Economic (OCDE) (14 de decembre).
1960 : dins la Glèisa Catolica, premiera nominacion de cardenaus non blancs.
1960 : en URSS, incident de l'U2 e captura dau pilòt estatsunidenc Francis Gary Powers.
1960 : rompedura sinosovietica. Entraïnèt lo desplegament de fòrças militaras importantas a la frontiera entre lei dos país. Pasmens, son importància foguèt pas compresa per leis Occidentaus avans lo començament deis ans 1970.
1960 : captura de l'oficier nazi Adolf Eichmann per 4 agents israelians a Buenos Aires.
1960 : dins lo Sud deis Estats Units, organizacion de manifestacions còntra la politica segregacionista dei supermercats Woolworth's. En parallèl, grèvas violentas dins la vila de Birmingham onte la polícia locala, dirigida per un sòci dau Ku Klux Klan, ataquèt lei manifestents (→ 1961).
1960 : desintegracion de l'Empèri Coloniau Francés amb l'independéncia de Tògo (27 d'abriu), de Senegau (20 de junh), de Dahomey (1^èr d'aost), de Centrafrica (13 d'aost), de la Republica de Còngo (15 d'aost), de Mali (22 de setembre) e de Mauritània (28 de novembre). França encoratjèt largament aqueleis independéncias car lo mantenement de l'Empèri èra vengut tròp costós. Dins aquò, París gardèt de liames importants amb seis èx-colonias.
1960 : independéncia de Somalia (1^èr de julhet).
1960 en Cambòtja, mòrt dau rèi Norodom Suramarit. Gaire desirós de tornar venir rèi, Norodom Sihanouk — lo cap vertadier dau país dempuei l'independéncia — creèt la foncion de gardiana dau tròne e la fisèt a sa maire. En parallèl, prenguèt l'estatut de « Cap de l'Estat » per perseguir sa politica de modernizacion e de desvolopament. Reprimiguèt tanben lei movements e la premsa opausats a sa politica.
1961 : rompedura dei relacions diplomaticas entre leis Estats Units e Cuba (3 de genier). Aquò precipèt l'adesion de Cuba au camp comunista, oficialament proclamat per Fidel Castro lo 2 de decembre.
1961 : eleccion de John F. Kennedy a la presidéncia deis Estats Units. Dins lo Sud, perseguida de la lucha còntra la segregacion e dei violéncias dei blancs que n'èran partisans. En particular, un bus dei freedom rides, movement de bus practicant pas la segregacion, foguèt atacat e cremat per de sòcis dau Ku Klux Klan. Pasmens, leis autoritats federalas èran d'ara endavant largament en favor dei negres. Ansin, dins lo corrent de l'annada, Kennedy ordonèt l'adopcion de mesuras còntra la discrimacion per totei leis agéncias federalas (affirmative action).
1961 : en Paraguai, extension dau drech de vòte ai femnas.
1961 : independéncia de Sierra Leone (27 d'abriu).
1961 : enciclica Mater et Magistra dau papa Joan XXIII sur lei questions socialas (15 de mai).
1961 : intrada en servici dau premier sosmarin nuclear lançaire d'engenhs sovietic.
1961 : en Vietnam dau Sud, arribada dau premier grop de « conselhiers » militars estatsunidencs (400 òmes). Aquò es sovent considerat coma lo començament de la Guèrra de Vietnam.
1962 : en RFA, explosion dins una mina de carbon en Saarland (299 mòrts).
1962 : independéncia de Samoa (1^èr de genier).
1962 : fin de la Guèrra d'Argeria amb la signatura deis acòrdis d'Évian en despiech de la guerilha menada per l'OAS. La màger part dei colons francés quitèron lo país en 1962-1963. De son caire, Argiera venguèt independenta lo 5 de julhet.
1962 : independéncia de Trinitat e Tobago (31 d'aost).
1962 : independéncia d'Oganda (9 d'octòbre).

1962 : après la descubèrta de l'installacion de missils nuclears sovietics en Cuba, crisi grèva entre leis Estats Units e l'URSS (14-28 d'octòbre). Washington organizèt lo blocus navau de l'illa e bloquèt un convòi militar sovietic. Pasmens, lei dos camps decidèron de negociar e un acòrdi foguèt finalament trobat : en cambi de la retirada dei missils estatsunidencs installats en Turquia e de la promessa de pas envaïr lo territòri cuban, lei Sovietics retirèron l'ensemble de seis armas nuclearas de l'illa.

1963 : dins lo Sud deis Estats Units, la lucha còntra la segregacion – fòrça activa dempuei 1954 e encoratjada per plusors succès recents – passèt una etapa decisiva ambé l'organizacion de la marcha sus Washington. Gropant entre 200 000 e 300 000 personas, permetèt ai militants de la causa antisegregacionista d'afiermar sa fòrça. Lo discors de Martin Luther King (I have a dream) marquèt prefondament la societat dau periòde. D'ara endavant politicament en dificultat, lei partisans de la segregacion aumentèron sa violéncia mai aquò empachèt pas la preparacion de plusors lèis per establir l'egalitat entre Blancs e Negres (→ 1964).
1963 : en Iraq, extension dau drech de vòte ai femnas.
1963 : independéncia de Kenya (12 de decembre).
1964 : independéncia de Malawi (6 de julhet).
1964 : en Sodan, començament de la Premiera Guèrra Civila Sodanesa amb l'aparicion d'una guerilha dins lei regions dau sud ostilas a l'islamizacion de la societat.
1966 : independéncia de Guyana (26 de mai).
1966 : independéncia de Barbados (30 de novembre).

1966-1969 : en China, començament de la Revolucion Culturala. Sostenguts per Mao Zedong, plusors centenaus de miliers d'estudiants e d'obriers s'ataquèron ais elèits tradicionaus. L'objectiu èra d'accelerar la Revolucion e la mesa en plaça d'un regim comunista fidèu ai principis edictats per Mao. Pasmens, aquò entraïnèt rapidament una desorganizacion dau país que durèt fins a la decision de l'armada de restablir l'òrdre a partir de 1967-1968. Se Mao gardèt oficialament lo poder, son autoritat foguèt desenant afeblida per la lucha per sa succession entre lei fidèus dau maoisme (la « Banda dei Quatre ») e lei « pragmatics ».
1966 : explosion de la premiera bomba H chinesa.
1966 : independéncia de Guyana lo 26 de mai.
1966 : independéncia dau protectorat britanic de Bechuanaland lo 30 de setembre. Prenguèt lo nom de Botswana. Seretse Khama, fondator dau Botswana Democratic Party (BDP) e negociator important dau procès d'independéncia, n'en foguèt elegit president.
1966 : en Lesotho, fin dau protectorat britanic, e restauracion de l'independéncia dau país lo 4 d'octòbre.
1967 : premiera explosion d'una bomba H chinesa (→ 1968).
1967 : intrada en servici dau premier sosmarin nuclear lançaire d'engenhs britanic.
1967 : en França, legalizacion de la contracepcion (lèi Neuwirth).

1967 : après una aumentacion novèla dei tensions entre país arabis e Israèl, l'armada israeliana organizèt una ataca suspresa còntra sei vesins (Egipte, Transjordania, Siria). Entre lo 5 e lo 10 de junh, leis Israelians destruguèron la màger part dei fòrças de seis adversaris e ocupèron Sinai, Jerusalèm, Cisjordania e Golan. Aquò li permetèt de tenir un territòri pron important per organizar una defensa duradissa de l'Estat Ebrieu. Pasmens, Israèl deguèt desenant administrar una importanta populacion palestiniana dins lei territòris ocupats.
1968 : independéncia de Maurici (12 de març).
1968 : independéncia de Swaziland (6 de setembre).
1968 : independéncia de la Guinèa Eqüatoriala.
1968 : premiera explosion d'una bomba H francesa.
1968 : legalizacion de l'avortament au Reiaume Unit.
1969 : en Sodan, après aperaquí cinc ans de caòs politic e d'impossibilitat de formar un govèrn estable, lei civius perdiguèron tornarmai lo poder au profiech dei militars menats per lo coronèu Gaafar Nimeiry que capitèt un còp d'estat (25 de mai). Nimeiry establiguèt un regime autoritari e enebiguèt totei lei partits politics. Pasmens, chausiguèt rapidament de s'apielar sus lei comunistas per faciar l'oposicion dei Fraires Musulmans e deis autrei movements islamistas, especialament lei madistas que se gropavan sus l'illa d'Aba.

1969 : lo 20 de julhet, capitada de la mission lunara estatsunidenca Apollo 11 Buzz Aldrin, Michael Collins e Neil Armstrong) que se pausèt dins la Mar de la Tranquillitat. Permetèt la premiera exploracion umana d'una autra planeta. Lo 14 de novembre, novèla capitada d'una mission Apollo (Apollo 12) que se pausèt dins la region d'Oceanus Procellarum.

• 
  Fotografia de l'equipatge de la mission Apollo 11 (Buzz Aldrin, Michael Collins e Neil Armstrong).
• 
  Fotografia dau tir de la mission Apollo 11.
• 
  Fotografia de Buzz Aldrin sus la Luna.
• 
  Fotografia de Buzz Aldrin e dau module lunar d'Apollo 11.
• 
  Fotografia de l'equipatge de la mission Apollo 12.

1961 : publicacion dau roman de sciéncia-ficcion Solaris de l'escrivan polonés Stalinas Lem (1921-2004). A travèrs lo racònte deis interaccions entre un grop de scientifics e un ocean misteriós dotat d'intelligéncia, depinta lei dificultats d'una comunicacion entre l'òme e una autra espècia intelligenta.
1963 : publicacion dau roman La Planeta dei Moninas de l'escrivan francés Pierre Boulle (1912-1994). Depinta lo remplaçament de l'òme per la monina coma espècia dominanta de la planeta en causa dau declin de la pensada e de la reflexion umana. Aquela òbra aguèt un succès important e conoguèt plusors adaptacions cinematograficas.
1969 : publicacion de Sason de la migracion vèrs lo nòrd, òbra principala de l'escriban sodanés Tayeb Salih (1929-2009). Aqueu libre es vengut una òbra majora de la literatura internacionala e donèt a Tayeb Salih l'estatut d'autor major de la literatura aràbia.

1960 : intrada en servici dau MiG-21, avion de caça supersonic desvolopat per l'Union Sovietica. En causa de sei performàncias e de son còst feble, conoguèt un succès fòrça important en Euròpa, en Africa e en Asia. Ansin, amb aperaquí 11 000 unitats produchas de 1959 a 1985, foguèt l'avion de reaccion pus fabricat de l'Istòria.
1960 : lo 11 de març, capitada dau tir de la sonda espaciala Pioneer 5 per la NASA. Totjorn ais Estats Units d'America, capitada dau premier tir de la fusada Deltà (13 de mai) e de la mesa en orbita de Transit 1, premier satellit d'ajuda a la navegacion.
1961 : intrada en servici dau premier pòrta-avions equipat d'una propulsion nucleara (USS Enterprise estatsunidenc). En matèria d'armament terrèstre, intrada en servici dei dos premiers carris de combat de segonda generacion (lei T-62 sovietic e M60 Patton estatsunidenc). A respècte dei carris de premiera generacion, dispausavan de proteccions NBC, de capacitats renfòrçadas de combat de nuech e d'un canon principau d'un calibre d'au mens 105 mm.
1961 : capitada dau premier vòl espaciau abitat (Vostok 1) dau cosmonauta sovietic Iurii Gagarin lo 12 d'abriu. Lo 5 de mai, leis Estats Units d'America capitèron tanben un vòl espaciau abitat (Freedom 7) amb Alan Shepard.
1961 : en medecina, desvolopament de la scintigrafia, tecnica basada sus l'injeccion d'una substància radioactiva que se fixa sus un organ d'estudiar.
1962 : premiera susvolada de la planeta Vènus per la sonda espaciala estatsunidenca Mariner 2. La mission realizèt divèrsei mesuras e descurbiguèt la temperatura fòrça auta de la superficia (mai de 700 K). Observèt tanben l'abséncia de camp magnetic, la quasi abséncia d'aiga dins l'atmosfèra e confiermèt lei mesuras regardant lo periòde de rotacion.
1962 : capitada dei premiers tirs dei fusadas Titan e Ianguel, respectivament estatsunidenca e sovietica.
1962 : isolament dau virús de la rubeòla per doas còlas menadas respectivament per lei fisicians Parkman e Weller. Aquò permetèt de desvolopar un vaccin dins lo corrent deis ans 1960 (comercializat a partir de 1970).
1962 : capitada de la mesa en orbita per la NASA dau premier satellit de telecomunacions civiu vertadier (Telstar).
1963 : premier vòl espaciau (Vostok 6) d'una femna realizada per la cosmonauta sovietica Valentina Terechkova (16-19 de junh).
1963 : intrada en servici dau premier subregenerator (ais Estats Units) e dau premier tokamak (en Union Sovietica).
1963 : desvolopament dau premier vaccin còntra lo sarrampiu per la còla dau biologista estatsunidenc Maurice Hilleman (1919-2005).
1963 : descubèrta dau virús de l'epatita B per lo genetician estatsunidenc Baruch Blumberg (1925-2011). Aquò li permetèt d'estudiar de mecanismes novèus de lucha còntra lei virús. En 1976, recebèt lo Prèmi Nobel de Fisiologia ò Medecina.
1964 : premiera conjectura regardant l'existéncia dei quarks per lei fisicians estatsunidencs Murray Gell-Mann e George Zweig.
1964 : realizacion de la premiera angioplastia per lo mètge alemand Andreas Gruentzig (1939-1985).
1965 : capitada dau premier tir de la fusada sovietica Proton..
1965 : capitada dau premier tir de la fusada francesa Diamant e de son satellit Astérix (26 de novembre). França venguèt ansin la tresena poissança espaciala.
1965 : concepcion de la premiera soritz informatica per l'engenhaire estatsunidenc Douglas Engelbart (1925-2013).
1965 : invencion dau lengatge de programacion Basic per leis informaticians estatsunidencs John George Kemeny (1926-1993) e Thomas Eugene Kurtz (nascut en 1928).

1966 : intrada en servici de la premiera — e totjorn unica — centrala marejamotritz en Bretanha (26 de novembre).
1966 : desvolopament d'un procès siderurgic utilizant de forns d'arc electric per la companhiá estatsunidenca NUCOR^[1]. A respècte deis autrei procès, aquela tecnica utilizava de ferralhas coma matèria premiera. Aquò revolucionèt la siderurgia car lo metòde novèu èra fòrça eficaç per produrre d'acier corrent e d'aciers especiaus^[2]. Leis usinas foguèron donc pauc a pauc desplaçadas vèrs lei pòrts (coma Fòs en Occitània) onte se tròban lei « jaciments » de ferralhas transportadas per naviri.
1967 : premiera observacion d'un pulsar per Jocelyn Bell (nascuda en 1943). Aquò permetèt de confiermar l'existéncia d'aquel objècte celèste previst tre 1932 per la teoria quantica.
1967 : dins lo Sistèma Solar, susvolada de Vènus per lei sondas Venera 4 (URSS) e Mariner 5 (Estats Units). Aquò permetèt de realizar divèrsei mesuras e la mission sovietica capitèt de largar una capsula dins l'atmosfèra. Lo modul foncionèt fins a altitud de 24 km, çò que permetèt de collectar de donadas sus sa composicion.
1967 : en Union Sovietica, capitada dau premier tir d'una fusada Soiuz. Ais Estats Units, capitada dau premier tir de la fusada pesuca Saturn V.
1968 : premiera deteccion d'un quark up durant un assai realizat dins l'accelerator SLAC. Aquò èra una confiermacion importanta dau modèl dei quarks establit en 1964 per Murray Gell-Mann e George Zweig.
1968 : premiera presentacion d'una experiéncia de fusion nucleara per confinhament magnetic a l'Institut Kurchakov de Moscòu. Pasmens, de recèrcas parallèlas èran menadas ais Estats Units d'America e en Euròpa Occidentala (subretot en França e au Reiaume Unit).
1969 : descubèrta de l'emission de proton, un fenomèn rar de desintegracion radioactiva d'un nuclèu atomic instable.
1969 : desvolopament de la premiera version dau sistèma operatiu Unix. Invencion dau lengatge de programacion Pascal per l'informatician Niklaus Wirth.
1969 : premiera implantacion d'un còr artificiau per lo mètge estatsunidenc Denton Cooley. Lo còr implantat èra fòrça pesuc (250 kg per lo compressor) mai permetèt au pacient d'esperar 62h l'ensèrt d'un còr. Pasmens, lo pacient moriguèt 32h après l'ensèrt en causa d'una infeccion dei palmons agravadas per leis immunosupressors.

• Guèrra Freja.

1. ↑ Vèrs lo meteis periòde, i aviá tanben plusors pichonas companhiás italianas de la region de Brescia qu'utilizan de procès basat sus una idèa similara.
2. ↑ En revènge, poguèt pas produrre d'acier capable de resistir a de constrenchas fòrça importantas.