LIMSpec Wiki
Dit artikel is gesjreve (of begĆ³s) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs Ć³mgaon.
Gaius Iulius Caesar (Roeme, 13 juli 100 v.Chr. - aldao, 15 miert 44 v.Chr.) waor 'ne Roemeinse consul, dictator en veldhier. Heer is veural bekind gewore es vereuvereer vaan Galliƫ en es veurluiper vaan 't Roemeins keizerlek hoes.
Vreug leve
Caesar woort gebore in 'n veurnaome gens (geslach), naomelek de gens Julia, die zien oorsprunk op Julus, zoon vaan Aeneas, trƶkveurde. Volges de euverlevering kaom heer mĆØt de keizersnee op de wereld; dit is evels oondinkelek umtot zien ma de geboorte euverleefde en de keizersnee in deen tied allein op doej vrouwlui woort oetgeveurd. MĆØt veertien jaor trouwde heer Cornelia, op aonraoje vaan ziene noonk Marius. Toen storve kort achterein ziene noonk Marius en ziene pa, boemĆØt Gaius in eine kier sjatriek woort. Evels waor de tegestander vaan Marius, Lucius Cornelius Sulla, noe aon de winnende hand in 'ne bƶrgeroorlog. Wie heer deze won bevool heer Caesar vaan Cornelia te sjeie; heer weigerde evels en oontvlƶchde Roeme. Heer gĆ³ng in militairen deens in Asia en Cilica. Al deende heer mer twie jaor, heer behaolde vƤƶl glorie door zie dapper optrejje in 't belĆØgk vaan Milete in 't redde en bevrije vaan mĆØt-soldaote. Daoveur kraog heer 'nen eikekrans oetgereik, de hoegste oondersjeiing veur neet-bevelhƶbbers.
Begin vaan zien carriĆØr
In 78 v.Chr. woort heer avvekaot, en begĆ³s heer corrupte politici vaan de jaore deveur aon te pakke. Oondanks tot heer gein perfekte opleiing gehad had kraog heer vƤƶl waardering, zelfs vaan de groete bereupsorateur Cicero. Um zien vaardeghede te perfectionere gĆ³ng heer in 75 v.Chr. nao Rhodos. Op weeg daonaotouw woort heer oontvoerd door pirate, die e losgeld vroge wat door Caesars volgelinge snel bijeingebrach woort. Wie heer vrijkaom organiseerde heer direk 'n expeditie um zien oontvoerders te kruzege.
Nao nog e jaor pontifex gewees te zien woort heer in 72 v.Chr. tot tribuun oetgerope. Heer holp Marcus Crassus in zien beneuming tot hooftribuun in de strijd tege Sparticus, leier vaan de Slaoveopstand. In 69 v.Chr. storve zien tant en zien vrouw, en heer organiseerde veur bei groete begraffenisse, wat oongebrukelek waor veur Roemeinse vrouwlui.
Hispaniƫ en 't Triumviraot
In datzelfde jaor begĆ³s ziene cursus honorum, 'n Roemeinse traditie veur manslui die de daarteg bereik hadde. Heer woort tot quaestor beneump en aongestĆØld in LusitaniĆ« (naoventrint 't modern Portugal), en nao 'n paar ander functies (wie pontifex maximus in 63 v.Chr.) woort heer dao in 61 v.Chr. gouverneur. In dees functie sloog heer 'nen opstand vaan de Lusitanii neer. In Roeme woort heer mĆØt 'n gruutse triomftoch oonthaold.
In 60 v.Chr. sloot heer mĆØt Pompejus de Groete, veurnaom senator en militair, en Marcus Crassus, puissant riek, 't Ierste Triumviraot. Dit dreimansjap beougde in 't geheim ziech oonderein in mach te laote greuje, wat door hun gecombineerde invlood zouw mote lƶkke. In 59 v.Chr. weurt Caesar tot consul verkoze, en e jaor later weurt heer op eige aondringe beneump tot gouverneur vaan GalliĆ«, mĆØt es opdrach 't gans gebeed te vereuvere.
De Gallische oorlog
In 58 v.Chr. vĆØlt Caesar GalliĆ« binne, en dit vĆØlt same mĆØt de volksverhuizing vaan de HelvetiĆ«rs. Caesar probeert e treffe mĆØt dees stam te veurkoume, wat neet luk: Caesar, noe gedwonge tot strijd, bezĆØt de hoegvlakde mĆØt zes legioene en vĆØlt de HelvetiĆ«rs aon. Es ze verlere slachte de Roemeine naoventrint twie daarde vaan de 370.000 lui (bij de Kelte en Germane gĆ³nge vrouwlui en kinder in de achterhoede mĆØt) aof. Of 't aontal HelvetiĆ«rs ech zoe groet is gewees is twievelechteg; me dink aon propaganda, umtot 't de vraog is of d'r op dat momint wel 370.000 HelvetiĆ«rs waore. Heer trĆØk op nao 't noorde, boe heer veural vaan de Belzje in 't noorde vƤƶl tegestand oondervint. De Eburone oonder keuning Ambiorix weure gooddeils aofgeslach.
In 57 v.Chr heet Caesar gans GalliĆ« oonder de voot geloupe, meh es heer trƶk nao Roeme geit koume geruchte door vaan 'ne groeten opstaand. Heer geit poolshuugde numme en oontdek tot 't woer is. De GalliĆ«rs hƶbbe ziech vereineg tege de Roemeine en koume in opstand. Zelfs de Britte steke de zie euver veur mĆØt te strije. Decimus Brutus weurt daoveur nao BrittanniĆ« gesjik. Oondertƶsse valle zelfs de Germane GalliĆ« binne, Caesar wĆØt ze veurluipeg trƶk te dringe. In de lĆØste jaore zien de Gallische trope vereineg oonder de middel-Gallische prins Cingetorix, dee noe Vercingetorix hĆØt. Pas in 52 v.Chr. lƶk 't Caesar Vercingetorix bij Alesia tot euvergaaf te dwinge. Caesar zien verhaol euver dees oorlog sjreef heer op en gaof heer oet es Commentarii de Bello Gallico.
De Bƶrgeroorlog
In Roeme wouwe de optimaote, noe Caesar zien pliech gedoon had, hƤƶm zoe gaw meugelek oet zien functie oontsloon, umtot me hƤƶm gevierlek achde. Caesar vermeujde zoeget, meh wouw kĆ³ste wat 't kosde zien mach behawwe. Daorum besloot heer zien leger mĆØt te numme euver 't rivierke de Rubicon, de grens vaan ItaliĆ«, boe edere vereuvereer zien leger mĆ³s oontbinde. Vaan euveral koume legerleislui mĆØt hƤƶm mĆØt en al gaw heet heer ItaliĆ« oonder control. Vaan 49 v.Chr. tot 45 v.Chr. vereuvert heer aander provincies veur ziech. Oetindelek liet heer ziech tot dictator veur 't leve beneume.
Maord
In Roeme veraofgode de meiste lui Caesar, meh vƤƶl hoeg politici, veural senatore, vreize zien ummer greujende mach. Es heer zelfs 'n keuningsdiadeem aongeboje krijg (wat heer weigert) is dat veur vƤƶl vaan hun 't teike tot Caesar definitief gestop moot weure. In 44 v.Chr. weurt Caesar door 'n grĆ³p senatore, boe-oonder zienen eige zoon Brutus, in de Roemeinse Curie vermaord.
Trivia
De naom Caesar woort later predikatief gebroek, oonder ander dinger door de Roemeinse keizers, en zoe woort Caesar (oetgesproken kaisar) de basis veur de wƤƶrd keizer en tsaar.
Caesar heet in vƤƶl volksverhaole en historische fictie 'n rol gespeuld, woe-oonder e stƶk vaan William Shakespeare, en is in euzen tied veural bekind vaan de stripbeuk vaan Asterix de Galliƫr.
