LabLynx Wiki

Ovo je članak o godini 1770.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija:	1740-e  1750-e  1760-e  – 1770-e –  1780-e  1790-e  1800-e
Godine:	1767 1768 1769 – 1770 – 1771 1772 1773

1770. po kalendarima

Gregorijanski	1770. (MDCCLXX)
Ab urbe condita	2523.
Islamski	1183–1184.
Iranski	1148–1149.
Hebrejski	5530–5531.
Bizantski	7278–7279.
Koptski	1486–1487.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1825–1826.
• Shaka Samvat	1692–1693.
• Kali Yuga	4871–4872.
Kineski
• Kontinualno	4406–4407.
• 60 godina	Yang Metal Tigar (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11770.
p • r •
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1770 (MDCCLXX) bila je redovna godina koja počinje u ponedjeljak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u petak po julijanskom kalendaru.

• početkom godine - Bosanska vojska počinje odbijati polazak na rusko ratište, s opravdanjem da tri godine nije dobila platu - iz Carigrada stižu kese dukata.^[1]
  • Takođe ove godine: neredi žena i dece u Sarajevu zbog oskudice, rasterani su toljagama.^[2]
• 10. 1. - U Beču je izvedena prva Salijerijeva opera, Le donne letterate.
• 15. 1. (4. 1. po j.k.) - Rusko-turski rat (1768–1774): Bitka kod Fokšana u Moldaviji (u ruskoj vojsci su i srpske jedinice, kao i kod Braile i Đurđe^[3]).
  • Ruska kuga 1770-72: Ruske trupe u Focșanu u Moldaviji nailaze na kugu, koja će se proširiti Rusijom.
• januar - Starovlaški knez Avram Rašković i bosanski Josif Hadži-Lazić pišu grofu Rumjancevu da pruži pomoć srpskom narodu - jedno od pisama pravoslavnog stanovništva Osmanskog carstva.^[4]
• 18. 1. - Velika aurora borealis je vidljiva do severne Afrike.
• 19. 1. - "Bitka na Zlatnom brdu": konfrontacija između Sinova slobode i britanskih vojnika u gradu New Yorku.
• 20. 1. - Otvorena je obnovljena zgrada pariskog pozorišta Palais-Royal - ali i ova zgrada će izgoreti 1781.
• 28. 1. - Pošto je vojvoda od Graftona dao ostavku, između ostalog zbog Korzikanske krize (francuske aneksije tog otoka), novi britanski premijer je lord North (do 1782).
• 29. 1. - Stoffelnovi Rusi su pokušali zauzeti tvrđavu Brailu, ali im nedostaju opsadni topovi - pale varoš i mnoga sela u okolini.

• 7. 2. - Louis XV formalno traži ruku nadvojvotkinje Marije Antoanete od carice Marije Terezije - venčanje preko posrednika je obavljeno 19. aprila u Beču. Ovo je najnoviji u nizu brakova austrijskih nadvojvotkinja i burbonskih vladara.
• 14. 2. - Josef von Kurzböck je dobio od carice povlasticu za srpsku štampariju u Beču^[5] - štampaju se prvenstveno školske i crkvene knjige,^[6] smanjuje se zavisnost od ruskih knjiga.^[7]
• 15. 2. - Štofelnovi Rusi nisu uspeli zauzeti tvrđavu Giurgiu, zapalili su varoš i okolna sela.
• 22. 2. - Dečak Christopher Seider je ubijen u Bostonu od strane britanskog carinskog službenika, koji je pucao u gomilu koja je razbijala prozore jednog lojaliste. Velika sahrana doprinosi gnevu stanovništva, u gradu u kome je napeto od dolaska britanske vojske u oktobru 1768.

• 28. 2. - Rusko-turski rat: Dolazak ruske pomorske ekspedicije pod grofom Orlovom pred obale Peloponeza potiče lokalno grčko stanovništvo da digne tzv. Orlovljev ustanak protiv turske vlasti (→ Grčki projekt). Inače, jedan od komandanata ruske flote je Marko Ivelić iz Risna.

• 5. 3. - Bostonski pokolj: uveče, iz pojedinačne svađe sa vojnikom u napetom gradu, dolazi do okupljanja agresivne gomile u koju su britanski vojnici pucali, ubivši pet osoba, a što predstavlja jednu od važnih eskalacija u sukobu koji će dovesti od Američke revolucije 1775.
• 9. 3. ? - Wolfgang von Kempelen je Mariji Tereziji prikazao "Mehaničkog Turčina", navodni automat za igranje šaha. Kempelen od prošle godine radi i na mašini za govor.
• mart - Grof Rumjancov se obraća Srbima s pozivom na zajedničku borbu protiv Turaka. Ali narod je razoružan, prisutno je mnogo Turaka koji vrše represalije, a front je daleko.^[8]
• 25. 3. (kal.?) - Daskalojanis započinje ustanak na Kritu - nakon početnih uspeha dolazi bekstvo u planine i represalije nad selima.

• 27. 3. - Prvo putovanje Jamesa Cooka: pošto je u februaru oplovljeno Severno ostrvo Novog Zelanda, sada je i Južno. Cook smatra da nema Južnog kontinenta, bar ne severno od 40. paralele, 31-vog odlučuje da krene na zapad, prema istočnoj obali Nove Holandije/Australije, odn. Van Diemenovoj zemlji/Tasmaniji.

• 11. 4. - Mladi Wolfgang Amadeus Mozart je sa ocem u Rimu, tokom putovanja u Italiji, navodno je nakon jednog slušanja zapisao Allegrijev Miserere.
• 12. 4. - Formalno su opozvani Townshendovi zakoni, kojima su uvedeni porezi i propisi na uvoz nekih artikala u američke kolonije - ali ostao je najvažniji, na čaj.
• april - "Neka se zna kako 12. aprila 1770. godine Dunav potopi nemačku zemlju, Beograd i Karovlašku i bi veliki potop."^[9] U Zagrebu je ove godine plavio Medveščak,^[10] pominje se i Sava.
• april - Velika poplava rijeke Garonne u Francuskoj.
  • U češkim zemljama je velika glad 1770-71. zbog bolesti žita i jakih kiša.
• 20. 4. - Cookova ekspedicija je prva videla obalu istočne Australije - Point Hicks na jugoistoku, zatim nastavlja na sever.
• 20. 4. - Bitka kod Aspindze na jugu Gruzije: kralj Erekle II je porazio brojnije osmanske snage, mada ga je napustio ruski general Tottleben - ovaj je u saradnji sa Erekleovim protivnicima pokušao zauzeti Tbilisi.
• 21. 4. - Rusi zauzeli Navarin kod Pylosa na Peloponezu.
• 29. 4. - Britanski istraživač James Cook se iskrcava na tlo današnje Australije na području kome daje ime Novi Južni Vels, u zaljevu Botany Bay (britansko naseljavanje će ovdje početi 1788).
• proleće - U Lionu je izvedena Rusoova prozna poema "Pygmalion", jedna od prvih melodrama, u glazbenom smislu.

• 5. 5. - Johann Friedrich Struensee, dvorski ljekar danskog kralja Christiana VII, koji je nekoliko mjeseci prije započeo ljubavnu vezu sa kraljicom Karolinom Matildom, imenovan kraljevskim savjetnikom.
• 14. 5. - Janičarske snage su prekinule rusku opsadu Modonija, zatim idu ka Navarinu.

• 16. 5. - Austrijska princeza Marie Antoinette (14) udaje se za francuskog prijestonasljednika Louisa (15) - vladarski par 1774-92.
• 16. 5. - Povodom venčanja je otvorena Kraljevska opera u Versaju.
• maj - Velika bengalska glad: u oblasti pod dvojnom mogulsko-kompanijskom upravom umiru milioni; takođe i od epidemije boginja.
• 30. 5. - Vatromet je vrhunac svadbenih svečanosti u Parizu - kada dođe do požara, u stampedu ogromne mase gine, zvanično, 132 ljudi, nezvanično 1.200 ili čak 3.000.^[11]

• 3. 6. - Osnutak Monterey, California: franjevac Junípero Serra je osnovao katedralu sv. Karla Boromea u okviru prezidija kojeg je podigao Gaspar de Portolá.
• 3. 6. - Nakon potresâ u januaru i aprilu, Port-au-Prince na francuskom Santo Domingu, tj. Haitiju, pogođen je razornim zemljotresom - stradalo je 250 ljudi, ali 15.000 robova zatim umire od gladi nakon kolapsa ekonomije, možda još toliko od zagađenog mesa kupljenog od španskih trgovaca.
• 3. 6. - Orlov je digao u vazduh navarinsku tvrđavu i napustio Peloponez. Grčki ustanak je ubrzo ugušen.
• 10. 6. - Falklandska kriza: Španske snage iz Buenos Airesa zauzimaju britansku bazu Port Egmont na Falklandima.
• 10. 6. - Ruski general Štofeln je umro od kuge u Jašiju, velika smrtnost je i u njegovim jedinicama.

• 11. 6. - Pošto se Cookov brod Endeavour nasukao na Velikom grebenu, opravke se do avgusta vrše u današnjem Cooktown, Queensland, na ušću reke Endeavour. Ovde je 24-og prvi put opažen kengur (gangurru na jeziku Guugu Yimithirr, "veliki sivi kengur").
• 28. 6. - Bitka kod Rjabe Mogile: Turci su zarobili majora Simeona Zorića.

• 1. 7. - Lexellov komet prošao pokraj Zemlje na udaljenosti od svega 2.200.000 km, što predstavlja najbliži susret planete sa jednim kometom u zapisanoj ljudskoj povijesti.

• 7. 7. - Rusko-turski rat: Bitka kod Češme, u Hioskom moreuzu, u kojoj ruska flota grofa Alekseja Orlova potpuno razbija tursku flotu u Egejskom moru (jedan od Dana vojničke slave u Rusiji).
  • Gomila je u Smirni ubila najmanje 200 Grka.
• 7. 7. - Bitka na Largi u Moldaviji, u kojoj ruske snage pod Pjotrom Rumjancevom uništavaju vojsku Krimskog Kanata.
• jul - Dansko-alžirski rat: dansko-norveška flota je bombardovala grad Alžir, ali i sama trpi od alžirskog oružja i tifusa.

• 1. 8. - Bitka kod Kagula/Kahula: Ruska vojska Pjotra Rumjanceva potpuno razbija višestruko nadmoćnije turske snage u južnoj Moldaviji. Najvažnija bitka ovog rata i jedna od većih u 18. stoleću.
  • Petar Tekelija je za zasluge dobio Orden Svete Ane I stepena, unapređen je u čin general-majora.
• 5. 8. - Rusi Nikolaja Repnina ušli u Izmail (biće vraćen Turskoj 1774).
• 6. 8. - Ruski general Totleben je u Imeretiju, zapadnoj Gruziji, pomogao kralju Solomonu I povratiti prestonicu Kutaisi. Kasnije neuspešno opseda Poti, ušao je u šeme sa Solomonovim protivnicima, u januaru će biti opozvan iz Gruzije.
• kolovoz - Šćepan Mali doživio neko sakaćenje.^[12] Ove godine je glavarski zbog potvrdio guvernadursku titulu Jovanu Radonjiću.^[13]
• 21. 8. - Immanuel Kant brani drugu doktorsku tezu, nakon što je imenovan za redovnog profesora logike i metafizike na Königsberškom univerzitetu.
• 22. 8. - Cook je stigao do severnog vrha poluotoka Yorke - Australija i Nova Gvineja nisu povezani.

• 1. 9. - Repninovi Rusi zauzeli Kiliju nakon 11 dana opsade.
• 3 - 7. 9. - Fridrih Veliki je u uzvratnoj poseti Josipu II, u Mahrisch-Neustadt/Uničovu.^[14]
• 15. 9. - Johann Friedrich Struensee, dvorski ljekar danskog kralja Christiana VII izvodi dvorski puč kojim je smijenjen dotadašnji glavni ministar grof Bernstorff, umjesto koga kao kraljev "tajni savjetnik" preuzima de facto vlast i pokreće niz dalekosežnih reformi u duhu Prosvjetiteljstva,
• 16. 9. - Rusi Pjotra Panina zauzeli Bender nakon dvomesečne opsade.
• c. septembar - U Strazburu su se sreli Herder i Goethe, prvi utiče na drugog.
  • Početak pokreta Sturm und Drang se datira krajem 1760-tih ili 1770.
• 17. 9. - Jaka magnetska oluja izaziva crvenu auroru u istočnoj Aziji.
• 24. 9. (kal.?) - Ruski general Romanus, iz Bergovog korpusa, napao Tatare ispred Perekopa i potisnuo ih iza tog mesta.
  • Promene u Krimskom kanatu ove godine: Devlet IV Geraj je smenjen jer nije uspeo sprovesti mobilizaciju;^[15] Kaplan II pregovara sa Rusima, na kraju je postavljen Selim III Geraj (druga vlada), koji abdicira sledeće godine.
  • Nogajski Tatari iz hordi u Budžaku, Jedisanu, Jedičkulu i Džambulaku su nakon pregovora ove godine prešli pod rusko pokroviteljstvo.

• 27. 9. - Regulamentum privilegorium: Habsburški dvor izdaje Regulament, kojim je karlovačkom patrijarhu ukinuta svetovna vlast i propisani prihodi. Uz pristanak sinoda je smanjen broj praznika. Povreda povlastica izaziva veliko nezadovoljstvo u narodu.^[16] Ovo je svojevrsno ukidanje privilegija u pravno-političkom smislu, jer se svode na verska pitanja.^[5][17]

• 9. 10. - Rusko-turski rat: Igelstromovi Rusi zauzeli Akerman nakon 15 dana opsade.

• 14. 11. - James Bruce i družina su videli izvor Plavog Nila.
• novembar - Ruso je završio autobiografsko delo "Ispovesti" koje će biti objavljeno posthumno, 1782, ali narednih meseci priređuje nekoliko javnih čitanja.
• novembar - Britanski parlament zahteva akciju na Falklandima, izgleda kao da će doći do rata tri sile jer francuski državni ministar Étienne-François de Choiseul mobilizuje snage za podršku Španiji.
• 20. 11. - Turci napuštaju Brailu, nakon što su se Glebovljevi Rusi, ranije odbijeni, vratili s pojačanjem.

• 9. 12.? - Pod izgovorom uspostave sanitarnog kordona, habsburške trupe zauzimaju poljske staroste Nowy Targ, Czorsztyn i Stary Sącz, nakon što su prošle godine zauzeli Spiš - anticipacija Prve podjele Poljske 1772.
• decembar - U Moskvi je primećena kuga, velika epidemija kreće na proleće.
• 24. 12. - Luj XV ne želi rat, pa je smenio ministra Šoazela, Falklandska kriza će biti rešena španskim ustupkom. Novi francuski prvi ministar je René-Nicolas de Maupeou (do 1774).
• 26. 12. - Mozart je u Milanu izveo operu Mitridate, re di Ponto.
• potkraj godine - Carica/kraljica Maria Theresia izdaje odluku o načinu oporezivanja u Hrvatskoj: ubuduće na ugarski način po "portama", koje se sastoje od četiri sesije, umjesto po "dimovima". Visina poreza po dimu je odjednom skočila sa 45 na 99 forinti i 6 krajcara, tj. isto kao u Ugarskoj. Poresko opterećenje Banske Hrvatske je 104.033 forinti. Sužena su prava Hrvatskog sabora glede proračuna.^[18]
  • Reforme u Habsburškoj monarhiji: uz praktičnu namjenu, povećanje stajaće vojske i državnih prihoda, počinju mjenjati karakter pod utjecajem fiziokratizma.^[19][20]

• Hrvatska:
  • Vino je glavni proizvod Hrvatske, kako kaže sabor, proizvodnja u provincijalu krajem stoljeća se cijeni na preko milijun vjedara, u novcu je vrijednija od žita (27 vjedara po jutru godišnje u civilnoj Hrvatskoj, duplo manje u Krajini; vjedro je blizu 57 lit.).^[21]
  • Željezara u Brodu na Kupi.^[22]
  • Srez Topusko je podvrgnut plaćanju 400 forinti poreza, nakon što su bili pošteđeni od 1741 - Srbi odbijaju plaćanje do 1773.^[23]
  • U glavnim rječnim lukama na Savi postoje uređene navigacione kapetanije. Žito postaje glavni predmet trgovine u Karlovcu, nakon otvaranja trgovačkih putova rijekama i cestama.^[24] Računa se da je platežna bilanca Slavonije negativna za milijun forinti godišnje - polovinu iznose plemići a ostalo grčki i cincarski trgovci.^[25]
  • Baltazar Adam Krčelić: "Povijest zagrebačke stolne crkve, prvi svezak, prvi dio" i "Prethodne napomene o kraljevstvima Dalmacije, Hrvatske i Slavonije".
  • Julije Bajamonti: oratorij “Prijenos sv. Dujma”, prvo djelo ove vrste na hrvatskom tlu.
• Mletački konzul u Solunu piše da oko 800 dezertera namjerava ući u grad kako bi pljačkali sa lokalnim elementima. Vrbovanje albanskih gorštaka se sveti Porti, jer ovi pustoše sela i gradove u Grčkoj i Makedoniji. Prespanski Memet-bej sa odredom od 500 Albanaca pljačka i pali u vodenskom kraju, nakon što se oglušio o poziv Porte da ode na ruski front. Albanac Kjor Ibrahim je sa svojom bandom napao ostrovsku kazu.^[26]
• 1769-70 - Proizveden je tzv. metal Britannia, vrsta pjutera, tvrdog kositra (legiranog kalaja).
• Na vulkanu Santa Ana u današnjem Salvadoru nastaje vulkan Izalco, skoro je neprekidno u erupciji do 1958. pa ga nazivaju "Svetionikom Pacifika".
• Crkve: župna crkva sv. Josipa zaručnika Blažene Djevice Marije u Vuki.
• Jemeljan Pugačov je dezertirao iz ruske vojske, postaje odmetnik (diže pobunu 1773).
• Baron d'Holbach je anonimno objavio materijalističko delo Système de la nature.
• U Mađarskoj je umro poslednji govornik kumanskog jezika.

• 
  Lotterova karta Mediterana
• 
  Lotterova karta rusko-turskog bojišta
• 
  Janvierova karta Ugarske

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1770.

• 1. 1. - Mihovil Mihaljević, habsburški general († 1845)
• 14. 1. - Adam Jerzy Czartoryski, poljski i ruski državnik († 1861)
• 2. 3. - Louis-Gabriel Suchet, maršal Francuske († 1826)
• 7. 3. - Gabriel Molitor, maršal Francuske († 1849)
• 20. 3. - Friedrich Hölderlin, pesnik i filozof († 1843)
• 2. 4. - Alexandre Pétion, predsednik Haitija († 1818)
• 3. 4. - Theodoros Kolokotronis, grčki general († 1843)
• 7. 4. - William Wordsworth, engleski pjesnik († 1850)
• 9. 4. - Thomas Johann Seebeck, fizičar († 1831)
• 10. 5. - Louis Nicolas Davout, maršal Francuske († 1823)
• 3. 6. - Manuel Belgrano, argentinski general († 1820)
• 7. 6. - Robert Jenkinson, britanski premijer († 1828)
• 1. 8. - William Clark, istraživač († 1838)
• 3. 8. - Fridrik Vilim III., pruski kralj († 1840)
• 4. 8. - François Étienne de Kellermann, francuski konjanički general († 1835)
• 23. 8. - Mojsije Mioković, episkop gornjokarlovački († 1823)
• 27. 8. - George Wilhelm Friedrich Hegel, njemački filozof († 1831)
• 10. 10. - Adam Johann von Krusenstern, ruski admiral i istraživač († 1846)
• 20. 10. - Janko Drašković, hrvatski političar, preporoditelj, prvi predsjednik Matice hrvatske († 1856)
• 12. 11. - Gedeon Petrović, episkop bački († 1832)
• 16. 12. - Ludwig van Beethoven, kompozitor († 1827)
• Atanasije Čarapić, gročanski vojvoda, Vasin brat († 1810)
• Tomo Milinović, ustanik, književnik († 1846)
• c. Stevan Sinđelić, vojvoda Prvog srpskog ustanka († 1809)
• c. Vukolaj Radonjić, crnogorski guvernadur († 1832)
• c. Petar Jokić, ustanik, historiograf († 1852)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1770.

• 7. 1. - Carl Gustaf Tessin, švedski diplomat, mecena (* 1695)
• 26. 2. - Giuseppe Tartini, kompozitor, violinista (* 1692)
• 27. 3. - Giovanni Battista Tiepolo, italijanski slikar (* 1696)
• 28. 4. - Marie-Anne de Camargo, plesačica (* 1710)
• 28. 4. - Jeremijaš Šoštarić, gradišćanskohrvatski pisac (* 1714)
• 5. 5. - Baro Bošković, pjesnik, isusovac, Ruđerov brat (* 1699)
• 30. 5. - François Boucher, slikar (* 1703)
• 25. 8. - Thomas Chatterton, engleski pjesnik (* 1752)
• Jovan Apostolović, prvi Srbin doktor medicine (* >1730).
• Dimitrije Bačević, barokni ikonopisac
• Ilija Drekalović, kučki vojvoda

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)