LabLynx Wiki

Lei Drechs de l'Òme (var. Dreches de l'Òme, Dreits de l'Òme, Drets de l'Òme, Dreits de l'Òmi) son un ensemble de drechs individuaus considerats coma inalienables. Eissits de la teoria dau jusnaturalisme que foguèt desvolapada en Euròpa a partir dau sègle XVI, son leis eiretiers de divèrsei tèxtes precursors adoptats dins totei lei regions dau mond a partir de l'Antiquitat. Son destinats a assegurar la libertat e la a mantenença d'una qualitat de vida digna per cada individú. Per aquela rason, se pòdon pas concedir, limitar, cambiar ò vendre.

Aquelei drechs son venguts un aspècte fondamentau de la vida politica de mai d'un país a partir dau sègle XVII. Son integracion dins lei programas deis insurgents estatsunidencs e dei revolucionaris francés assegurèron sa difusion e son adopcion progressiva per la màger part deis Estats actuaus. La Declaracion Universala dei Drechs de l'Òme, adoptada per l'ONU en 1948, es lo tèxte de basa dei drechs fondamentaus modèrnes. Pasmens, es completada per d'autrei tèxtes coma la Declaracion dei Drechs de l'Òme e dau Ciutadan de 1789. Dins aquelei declaracions, existís dos tipes de drechs que son dichs « drechs politics e civics » per aquelei liats ai libertats politicas fondamentalas e au drech a la seguretat e « drechs economics e sociaus » per aquelei destinats a assegurar la dignitat dei personas. L'ensemble es pas fix e i a de revendicacions per i integrar de drechs novèus dempuei leis ans 1970-1980.

Uei, lei Drechs de l'Òme son universalament reconeguts mai son aplicacion efectiva demòra teoric dins mai d'un país. D'efiech, en despiech de la multiplicacion dei tèxtes destinats a lei protegir, existís ges d'institucion mondiala encargada de s'assegurar de lor respècte per leis autoritats. Ansin, dins un nombre important d'Estats, lei ciutadans dispausan pas de recors rapids dins lo cas d'una violacion de sei drechs fondamentaus. En mai d'aquela manca, d'autrei criticas dei Drechs de l'Òme son estadas formuladas. Regardan lei limits impausats a l'accion publica per l'existéncia d'aquelei drechs, l'aplicacion diferenciada d'aquelei drechs segon lei país ò les classas socialas e son utilizacion per lei país occidentaus per justificar d'intervencions militaras.

Se parlar de Drechs de l'Òme durant l'Antiquitat ò l'Edat Mejana es un anacronisme, existís divèrsei tèxtes juridics adoptats durant aquelei periòdes que son considerats coma de precursors de la nocion de « drech naturau » qu'es a l'origina dei Drechs de l'Òme. Certanei son relativament ancians e permèton de mostrar l'emergéncia anciana de l'idèa de drechs fondamentaus estacats a la persona umana dins mai d'una region. Per exemple, lo Còdi d'Ur-Namma, redigit en Sumèr entre 2100 e 2050 avC, presenta quauquei règlas permetent de protegir la libertat familiala^[1]. Pus tard, en Egipte, lo faraon Bakenranef (725-720 avC) auriá adoptat una lèi permetent de redurre l'empresonament per deute e de protegir la proprietat. D'autrei faraons promulguèron de legislacions similaras per crear ò mantenir certanei drechs individuaus deis abitants. Pasmens, lo tèxte precursor pus famós es probablament lo cilindre de Cir, edictat en 539 avC, que depinta la presa de Babilònia per Pèrsia e lei drechs e libertats acordats a seis abitants^[2].

Durant lo periòde medievau, de tèxtes similars contunièron d'èsser adoptats per certanei sobeirans. De còps, protegiguèron d'aspèctes novèus dei drechs umans fondamentaus. Per exemple, lei premierei versions de la lèi islamica avián de disposicions relativament avançadas en matèria de proteccion dei presoniers de guèrra. Entre lei pus importantas cartas adoptadas durant l'Edat Mejana, se fau citar la Magna Carta anglesa que foguèt escricha en 1215. Aguèt una istòria trebolada car la monarquia assaièt de l'abolir e son contengut conoguèt d'apondons regulars e importantas coma l'egalitat juridica ò lo drech a un procès equitable. Un autre exemple famós es la Carta dau Manden que foguèt probablament adoptada durant lo rèine de Sundiata Keita (1235-1255). Se son autenticitat es encara contestada e se son aplicacion èra probablament limitada a quauquei populacions a l'origina de l'Empèri de Mali, lo contengut contèn d'articles relatius a l'egalitat entre leis individús e a la limitacion de l'esclavatge.

La nocion actuala de Drechs de l'Òme es eissit d'aquela de « drechs naturaus ». Desvolopada en Euròpa a partir de la fin de l'Edat Mejana, foguèt un aisse importanta de la filosofia dei Lutz. Lei premicias de son emergéncia vènon visiblas durant la premiera mitat dau sègle XVI amb una multiplicacion dei declaracions ò dei tèxtes juridics que considèran coma normalas l'existéncia de drechs fondamentaus estacats a l'èsser uman. Per exemple, en 1525, lei Dotze Articles adoptats per leis insurgents durant la Guèrra dei Païsans Alemands (1524-1526) per precisar sei revendicacions socialas e politicas. Puei, en 1537, doas bullas pontificalas, Veritas ipsa e Sublimis Deus, enebiguèron l'esclavatge e rementèron lo drech a la libertat e a la proprietat deis Amerindians.

La definicion dei drechs naturaus de l'èsser uman seguiguèt dos aisses majors. Lo premier foguèt la defensa de l'Estat de drech qu'es destinat a assegurar l'egalitat de cada individú a respècte de la lèi (procès equitable, aplicacion identifica de la lèi, fin de l'arbitrari dau prince... etc.). Lo segond foguèt la definicion progressiva dei drechs fondamentaus de la persona umana coma la libertat religiosa ò lo drech a la proprietat. Anglatèrra e França ocupèron una plaça particulara dins aqueu procès. La premiera adoptèt dos tèxtes, la Peticion dei Drechs en 1628 e l’Habeas corpus en 1679, que marquèron d'etapas importantas dins la formacion dau drech modèrne. La segonda foguèt a l'origina d'un trabalh filosofic considerable, amb de personalitats coma Montesquieu (1689-1755), Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ò Voltaire (1694-1778), que permetèt de definir lei concèptes teorics utilizats per lei premierei declaracions vertadieras dei Drechs de l'Òme.

A la fin dau sègle XVIII, lo concèpte de « drechs naturaus » èra pron desvolopat per justificar lei movements revolucionaris estatsunidenc e francés. D'efiech, dins lo corrent deis ans 1770, de tensions entre lei Tretze Colonias e lo Reiaume Unit entraïnèron una guèrra d'independéncia que s'acabèt per la formacion deis Estats Units d'America per lei colonias rebèlas. Per legitimar aquela revòuta, lei representents deis insurgents adoptèron un ensemble de tèxtes que se basèron sus lei drechs inalienables dau pòble de s'opausar a l'opression. Entre 1776 e 1791, votèron plusors tèxtes coma la Constitucion deis Estats Units e la Declaracion dei Drechs que definiguèron clarament un Estat de drech e plusors drechs e libertats fondamentalas coma la libertat religiosa, la libertat d'opinion, la libertat de la premsa ò la libertat de reünion.

Dins aquò, lo tèxte pus important dins l'establiment de la nocion de Drechs de l'Òme es la Declaracion dei Drechs de l'Òme e dau Ciutadan adoptada en 1789 au començament de la Revolucion Francesa. Premier, consacrèt lo tèrme « Drechs de l'Òme » per designar l'ensemble dei drechs e libertats consideradas coma fondamentalas. De mai, ne'n prepausèt una lista organizada simpla qu'èra aisada de difusar.

Après 1789, lo concèpte dei Drechs de l'Òme demorèt relativament estable durant tot lo sègle XIX en despiech dau desvolopament dei luchas socialas d'inspiracion socialista. Durant aqueu periòde, venguèt tanben pus importanta la question dei discriminacions amb l'emergéncia dei movements feministas e anticoloniaus. La crisi de la Segonda Guèrra Mondiala e la creacion de l'ONU foguèron donc l'ocasion de tornar definir lei libertats e lei drechs fondamentaus de cada individú. Integrant leis avançadas dau sègle XIX e de la premiera partida dau sègle XX, un tèxte novèu foguèt adoptat en 1948 sota lo nom de Declaracion Universala dei Drechs de l'Òme.

Votada per l'Assemblada dei Nacions Unidas, aquela declaracion es desenant la basa dei Drechs de l'Òme modèrnes. Foguèt completada dins lo corrent deis ans seguents per la signatura de tractats que definission d'un biais pus precís lei drechs fondamentaus dins un domeni particular (enfants, populacions d'un:país en guèrra... etc.). D'institucions foguèron egalament creadas per lei protegir coma la Comission dei Drechs de l'Òme dei Nacions Unidas.

Après 1948, lei Drechs de l'Òme foguèron completats segon d'aisses variats. Au nivèu internacionau, d'autrei tèxtes foguèron adoptats per completar la Declaracion Universala e assaiar de li donar un caractèr pus constrenhent. En parallèl, de país adoptèron de tèxtes suplementaris au nivèu regionau. Creèron tanben d'institucions encargadas de leis aplicar coma la Cort Europèa dei Drechs de l'Òme.

A partir deis ans 1970, apareguèt una evolucion importanta amb l'integracion de la defensa dei Drechs de l'Òme dins lo discors politic dei país occidentaus dins lo quadre de la Guèrra Freja. Inicialament utilizats per combatre lo blòt socialista, aqueu discors venguèt pauc a pauc la basa de la politica estrangiera de mai d'un país occidentau. La premiera consequéncia d'aquela transformacion foguèt lo desvolopament dei Drechs de l'Òme dins de regions e de domenis novèus. Per exemple, se multipliquèron lei luchas en favor dei drechs dei minoritats. En revènge, a tanben engendrat la formulacion de plusors criticas coma la deriva de l'individualisme dei drechs ò son utilizacion per sostenir lei projèctes imperialistas de poissanças coma leis Estats Units.

Lei drechs civius e politics constituïsson l'ensemble pus ancian dei Drechs de l'Òme e ne'n son sovent considerats coma lo sòcle de basa^[3]. La màger part data de la fin dau sègle XVIII ò dau començament dau sègle XIX. Son destinats a assegurar la libertat de l'individú e a lo protegir còntra l'arbitrari ò l'opression. Regardan principalament la libertat, la seguretat e la proprietat. Son opausables a l'Estat que pòu pas lei limitar ò lei suprimir.

Son tradicionalament devesits en dos blòts. Lo premier pertòca lei libertats individualas per permetre a cada individú « de poder faire tot çò que noi pas a autrü ». Compren la libertat fisica (drech a la vida, enebiment de l'esclavatge, enebiment de la tortura e dei penas inumanas ò degradantas, drech a la seguretat), la libertat familiala (libertat dau maridatge, drech a la filiacion, drech a la vida privada), lo drech a la proprietat e la libertat contractuala.

Lo segond blòt compren lei libertats politicas coma lo drech de vòte, lo drech de resistir a l'opression ò lo drech de reünion. La libertat de religion, de consciéncia, lo drech a l'ensenhament, la libertat d'expression ò la libertat d'associacion son de consequéncias d'aquelei drechs.

Lei drechs economics e sociaus fòrman lo segond ensemble de basa dei Drechs de l'Òme^[4]. Datan principalament dau sègle XIX mai foguèron universalament reconeguts qu'après la Segonda Guèrra Mondiala. Regardan de questions de dignitat e de benèstre. An la particularitat de necessitar una intervencion de l'Estat per èsser aplicats. Lei principaus son lo drech au trabalh, lo drech a la seguretat sociala, lo drech a l'educacion, lo drech de grèva e la libertat sindicala.

Dempuei leis ans ans 1970-1980, d'autrei drechs son revendicats per de movements sociaus ò politics, especialament dins l'encastre dei luchas LGBT, feministas, indigènas, culturalas ò environamentalas. Aquò a menat a l'adopcion de lèis e de drechs novèus dins de domenis variats coma la reduccion deis inegalitats entre lei sèxes, l'extension dau maridatge a totei leis individús ò lo melhorament de la proteccion de l'environament. Pasmens, aqueleis avançadas dispausan pas totjorn d'un nivèu de proteccion jutjat sufisent car son unicament integrats dins lei lèis ordinàrias. Leis annular es donc relativament aisat. Ansin, se demanda de còps l'integracion de drechs novèus dins lei declaracions dei Drechs de l'Òme. Dins aquò, i a l'ora d'ara ges de consensus per o faire.

Adoptada lo 26 de junh de 1945 a la conferéncia de San Francisco, la Carta dei Nacions Unidas es lo tractat que definís leis objectius e lei principis de l'Organizacion dei Nacions Unidas (composicion, misison, règlas de foncionament, institucions... etc.). Resultat de plusors declaracions realizadas durant la Segonda Guèrra Mondiala, proclama l'importància dei drechs fondamentaus de l'èsser uman dins son preambul.

La Declaracion Universala dei Drechs de l'Òme es lo tèxte pus universau que regarda lei drechs fondamentaus de l'èsser uman. Votada per l'Assemblada Generala dei Nacions Unidas lo 10 de decembre de 1948, es estada traducha dins au mens 370 lengas^[5]. Lo tèxte definís lei drechs fondamntaus de l'individú, lor reconoissença e lor respècte per la lèi. Compren tanben un preambul amb uech consideracions sus lor aspècte inalienable.

En 1966, la Declaracion foguèt completada per lo Pacte internacionau relatiu ai drechs economics, sociaus e culturaus e per lo Pacte internacionau relatiu ai drechs civius e politics. Adoptats durant la Guèrra Freja, aquelei tèxtes assaian de completar lei drechs fondamentaus dins lei domenis considerats coma centraus per lei blòts sovietic e estatsunidenc.

Lo projècte èra tanben de donar una valor juridica positiva a la Declaracion Universala. D'efiech, en despiech de son adopcion per lei Nacions Unidas, sa valor es unicament declarativa. Òr, aquò es pas lo cas dau Pacte internacionau relatiu ai drechs civius e politics que pòu – en teoria – èsser aplicat per totei lei sistèmas judiciaris. Regardant lo Pacte internacionau relatiu ai drechs economics, sociaus e culturaus, la situacion es mens clara. Pasmens, en 2008, un protocòli facultatiu foguèt signat. Prevesiá un sistèma permetent a un individú de portar de cas de violacions grèvas de certaneu Drechs de l'Òme au nivèu internacionau.

En mai de la Declaracion Universala, existís d'autrei tèxtes que definisson lei drechs fondamentaus de l'individú. Mens coneguts, an pasmens una gròssa importància car un nombre important d'entre elei an una valor juridica positiva. Una partida d'aquelei tèxtes son de complements a la Declaracion Universala adoptats a l'iniciativa de l'ONU sus de tèmas precís. Dins aquò, plusors son de tèxtes constrenhents e aplicats.

Una autra partida es constituïda de declaracions nacionalas ò regionalas. Lei pus prestigiós son d'eiretatges istorics coma la Declaracion dei Drechs de l'Òme e dau Ciutadan ò la Declaracion dei Drechs ais Estats Units d'America. Leis autrei son pus recents. Coma per lei tèxtes emés per l'ONU, sa portada juridica es variabla. Pasmens, certanei an una valor constitucionala e son donc la basa que permet ai ciutadans d'un país de revendicar sei drechs.

Enfin, dins fòrça país, l'enonciat dei drechs fondamentaus es dirèctament precisat dins la constitucion.

Dempuei sa creacion, l'Organizacion dei Nacions Unidas es l'unica organizacion internacionala reconeguda per totei leis Estats independents. Destinada a gerir lei relacions entre sei membres, dèu prendre en còmpte lei Drechs de l'Òme segon lei principis enonciats dins sa Carta fondatritz. Per aquò, dispausa de mejans variats d'eficacitat variabla.

Lo pus eficaç es la resolucion dau Conseu de Seguretat dei Nacions Unidas. D'efiech, sei decisions pòdon aver una valor constrenhenta fòrta en autorizant de sancions economicas ò l'utilizacion de la fòrça militara. Un nombre important de resolucions dau Conseu son fondadas sus lei Drechs de l'Òme. Pasmens, la defensa d'aquelei drechs es pas l'unic pensament de sei decisions. De mai, sei cinc membres permanents pòdon blocar l'adopcion d'un tèxte jutjat tròp contrari a seis interès^[6].

Lo Conseu dei Drechs de l'Òme dei Nacions Unidas es l'organisme principau de l'ONU qu'estúdia lei questions regardant l'aplicacion dei Drechs de l'Òme. Fondat en 2006, es lo successor de la Comission dei Drechs de l'Òme dei Nacions Unidas qu'èra estada fondada en 1946. Aqueu conseu pòu emetre de condamnacions ò de recomandacions. Dins aqueu cas, l'Estat pertocat per la declaracion dèu corregir la situacion mai lo Conseu a ges de mejan per impausar una solucion. Ansin, de país coma Israèl ò la Corèa dau Nòrd se preocupan pas dei condamnacions.

En fòra de son abséncia de mejans d'accion eficaç, lo Conseu es criticat per sa composicion. D'efiech, la mitat de sei membres son generalament d'Estats que respèctan pas un nombre important de drechs fondamentaus. Per aquelei país, una participacion ais activitats dau Conseu es subretot lo mejan d'empedir l'examen de sei practicas.

L'ONU dispausa tanben d'agéncias especializadas que son encargadas de protegir lei drechs dei personas dins certanei situacions. Per exemple, se pòdon citar l'Organizacion Internacionala dau Trabalh (OIT) ò l'Organizacion dei Nacions Unidas per l'Educacion, la Sciéncia e la Cultura (UNESCO). Lei poders d'aqueleis organizacions son variables e despendon dei diferentei convencions ratificadas per leis Estats membres. Pasmens, lei recors i son generalament lòngs e sovent simbolics.

Au nivèu regionau, divèrseis Estats an fondat d'organizacions destinadas a defendre e promòure lei Drechs de l'Òme. Dins certanei cas, aqueleis organizacions dispausan dau poder judiciari necessari per impausar sei decisions a aqueleis Estats. Per exemple, es lo cas de la Cort Europèa dei Drechs de l'Òme, creada en 1959 per lo Conseu d'Euròpa per assegurar lo respècte de la Convencion Europèa dei Drechs de l'Òme. Aquela institucion es dirèctament integrada dins lo sistèma judiciari europèu coma una mena de cort d'apèu utilizable après la fin de l'ensemble dei recors nacionaus.

Lei criticas generalas dei Drechs de l'Òme son liadas a la necessitat d'una intervencion fòrta de l'Estat per assegurar lor aplicacion. A partir d'aquela basa, divèrsei corrents politics an desvolopat d'argumentacions diferentas. Per lei conservators, aqueu ròtle primordiau de l'Estat entraïna un risc de tirania car l'individú es desarmat en fàcia de la poissança publica. De mai, per d'autrei conservators, existís un risc dins lei limits portats à l'accion de l'Estat. Dins aqueu cas, pòu existir de situacions de conflicte entre lei Drechs de l'Òme e una lèi votada democraticament.

Per lei marxistas, la critica principala es aquela de l'aplicacion vertadiera dei Drechs de l'Òme. D'efiech, per Karl Marx (1818-1883), dins una societat capitalista, la màger part dei drechs enonciats es pas aplicabla ai proletariat. A partir de la segonda mitat dau sègle XIX, lo movement revolucionari denoncièt donc lei Drechs de l'Òme coma un concèpte borgés que definissiá subretot la « libertat dei capitalistas d'esplechar lei trabalhaires ». Durant la Guèrra Freja, la situacion s'amaisèt amb l'integracion de drechs economics e sociaus dins la Declaracion Universala mai de debats contunièron d'opausar liberaus e socialistas a prepaus de la prioritat entre drechs politics e drechs economics.

Lei criticas relativistas dei Drechs de l'Òme son aparegudas a la fin dau sègle XX. Basadas sus lo principi d'egalitats entre lei culturas, lei considèran coma un element de la cultura occidentala utilizats per mantenir l'egemonia occidentala sus lei país eissits de la decolonizacion dins lo quadre de politicas neocolonialas. Segon sei partisans, l'Occident dèu respectar lei concepcions politicas deis autrei regions. En particular, s'opausan ais intervencions militaras occidentalas definidas per lo drech d'ingeréncia umanitari au nom dau respècte de la sobeiranetat deis Estats.

Aquela critica es contestada de dos biais diferents. Premier, se lei Drechs de l'Òme son venguts una dimension importanta de l'Occident, son concèpte es pas unicament originari d'aquela region. Per exemple, plusors tèxtes precursors son estats descubèrts en Asia e en Africa. D'autra part, leis autors d'aquelei criticas son sovent liats a de regims autoritaris que reprimisson de corrents politics intèrnes favorables ai Drechs de l'Òme.

La question de l'oposabilitat dei Drechs de l'Òme es una mena de generalizacion de la critica marxista de la realitat d'aquelei drechs per lei trabalhaires dei societats capitalistas. D'efiech, son aplicacion necessita l'existéncia d'institucions que permèton de protegir lei drechs d'un biais eficaç lei drechs de cada individú. Òr, aqueleis institucions existisson pas totjorn ò son malaisadas de sasir^[7]. En consequéncia, dins leis Estats que respèctan pas lei Drechs de l'Òme, lei ciutadans an generalament ges de recors eficaç la reconoissença de sei drechs. Per faciar aqueu problema, certanei declaracions preveson un drech a l'insureccion per lei pòbles somés a l'opression.

La question de la simetria entre lei drechs e lei deures de cada individú regarda doas causas diferentas. La pus simpla es liada a de criticas, generalament emesas per de pensaires conservators, que considèran que la defensa dei drechs fondamentaus pòu s'opausar a aquela d'institucions fondamentalas coma la familha. La pus complèxa es pròcha de la question de l'opausabilitat. D'efiech, l'abséncia d'una definicion dei deures fondamentaus limita fòrça l'aplicacion dei drechs. Per exemple, s'un caumaire a drech a un trabalh, un emplegaire es pas obligat d'embauchar totei lei personas que se presentan a l'intrada de sa companhiá. Ansin, lo drech a un trabalh demòra teoric.

Per faciar aqueu problema, certanei tèxtes an integrat la nocion de deures. Pasmens, a l'ora d'ara, l'idèa de deures fondamentaus que vendrián completar e sostenir lei drechs fondamentaus es encara embrionòria. Per exemple, ocupa una plaça marginala dins la Declaracion Universala dei Drechs de l'Òme amb una mencion reducha dins l'article 29.

La darriera critica importanta formulada còntra lei Drechs de l'Òme es relativament recenta. Es la consequéncia de la multiplicacion dei revendicacions emesas per de minoritats durant lei decennis de la fin dau sègle XX. D'efiech, aquelei movements an entraïnat l'emergéncia d'una quantitat fòrça importanta de demandas – e de còps de drechs – que pòdon s'opausar entre elei ò redurre lei possibilitats de defensa de l'interès generau per l'Estat. Per certanei filosòfs, aquò podriá entraïnar una individualizacion dei drechs susceptibla de menar a un « estat de guèrra de totei còntra totei »^[8].

• (fr) Jean Duffar e Henri Oberdorff, Droits de l'homme et libertés fondamentales, Montchrestien, coll. « Domat », 2009.
• (fr) Marcel Gauchet, La Révolution des droits de l'homme, Gallimard, 1989.
• (fr) Jean-Louis Harouel, Les Droits de l'homme contre le peuple, Desclée de Brouwer, 2016.
• (fr) Danièle Lochak, Les droits de l'homme, La Découverte, coll. « Repères », 2002.
• (en) Samuel Moyn, The Last Utopia: Human Rights in History, Harvard University Press, 2010.
• (fr) Valentine Zuber, Le Culte des droits de l'homme, Gallimard, coll. « Bibliothèque des sciences humaines », 2014.