LabLynx Wiki

Gerrit Dekker (Pretoria, Transvaal, 11 November 1897 – Klerksdorp, Suid-Afrika, 10 April 1973) was professor, letterkundige adviseur en vertaler. Sommige van sy publikasies sluit in Van Deyssel as skilder, Oordeel en besinning en Die Afrikaanse Psalmberyming.

Sy ouers was Nederlanders wat vroeg in die negentigerjare van die 19de eeu na Suid-Afrika geïmmigreer het, waar sy pa as boumeester werk. Hy gaan skool aan die Oosteindskool, waar hy in 1915 matrikuleer en studeer dan vanaf 1916 verder aan die Transvaalse Universiteitskollege in Pretoria. In 1918 behaal hy die B.A.-graad en in 1919 die M.A.-graad in Nederlands. Vir nege maande in 1920 neem hy tydelik waar as dosent aan die Transvaalse Universiteitskollege in die plek van prof. T.H. le Roux. Aan die einde van daardie jaar gaan hy dan na Amsterdam waar hy verder studeer aan die Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam.^[1] Hier promoveer hy in 1926 met onderskeiding met ’n proefskrif oor Die invloed van Keats en Shelley in Nederland gedurende die negentiende eeu. Terwyl hy in Europa is neem hy die geleentheid waar om baie te reis en hy bestudeer ook die beeldende kunste, waaroor hy later artikels en ook ’n boek skryf.

Hy word in 1925 aangestel as dosent in Nederlands en Afrikaans aan die Potchefstroomse Universiteitskollege, in 1927 as senior lektor en hy word dan in 1931 bevorder tot professor in Nederlandse en Afrikaanse Taal en Lettere. Sedert 1940 is hy gelyktydig ook professor in Kunsgeskiedenis. Hy beklee hierdie twee professorate totdat hy aan die einde van 1962 aftree. Later word hy ook aangestel as lid van die Universiteitsraad. Hy dien in tallose liggame en rade en speel ’n belangrike rol met die totstandkoming van die letterkundige tydskrif Die Nuwe Brandwag, waarvan hy vanaf 1929 tot 1934 saam met H.G. Viljoen die mederedakteur is. As letterkundige adviseur is hy betrokke by die Afrikaanse Psalmboek en die Afrikaanse Bybelvertaling.

Na sy aftrede as voltydse professor stel die Minister van Binnelandse Sake hom aan as die eerste Voorsitter van die Raad van Beheer oor Publikasies, ’n amp wat hy van 1963 tot 1968 beklee. Hy neem hierna in tydelike hoedanigheid steeds gereeld as lektor waar aan die Potchefstroomse Universiteit en is ook vir vyf maande tydelik verbonde aan die Universiteit van Kaapstad. Hy word twee keer deur die Kultuurverdrag Nederland-Suid-Afrika uitgenooi om as gasdosent in Nederland op te tree. Verder is hy per geleentheid uitruildosent aan die Vrye Universiteit van Amsterdam en hy gee ook op uitnodiging lesings in België. By verskeie geleenthede dien hy op keurkomitees wat letterkundige pryse toeken en hy is ook lid van die advieskomitees vir die Hertzogmonument en van die Vrystaatse provinsiale geboue. As jarelange lid van die Matrikulasieraad en die Transvaalse Raad vir Moderatore lewer hy belangrike diens aan die onderwys. Die verenigings waarvan hy lid is sluit in die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in Leiden en die Suid-Nederlandse Maatschappij voor Taal en Literatuur. Hy lewer in 1972 die N.P. Van Wyk Louw-gedenklesing onder die titel N.P. van Wyk Louw as Dertiger.

In 1928 trou hy met Hendrina Gezina Huetinck en uit hierdie huwelik word twee dogters (Trixie en Rikie) en ’n seun (Leendert) gebore. Trix was getroud met die Gereformeerde predikant ds. J.H. van der Walt, wat die bediening in 1987 verlaat het.

Dekker is op Dinsdag 10 April 1973 in die Klerksdorpse hospitaal oorlede,^[2] nadat hy kort tevore ’n operasie ondergaan het.

Hy lewer sedert 1920 gereelde kritiek oor die Afrikaanse letterkunde in tydskrifte soos Die Banier, Die Huisgenoot, Die Nuwe Brandwag, Ons Eie Boek, Koers en later ook Standpunte. ’n Baanbreker in skerpsinnige letterkundige kritiek het in hierdie vroeë stadium van die ontwikkeling van die Afrikaanse letterkunde ’n ondankbare taak.  Ten einde ’n meer gesonde letterkundige smaak en insig by lesers te ontwikkel, moet die kritikus noodgedwonge die letterkundige tekortkomings van geliefde skrywers uitwys, wat hom soms baie gramskap op die hals haal. Hy win egter die agting in van skrywers en ander literatore met sy suiwer oordeel en is van die gevestigde literatore byvoorbeeld die eerste om die belangrikheid van die Dertigers se werk in te sien en dit na waarde te skat. Sy eerste publikasie is Die impressionisme in die Nederlandse letterkunde. In 1934 word hy die eerste literator wat die gehele ontwikkeling van die Afrikaanse letterkunde vanaf 1652 in een bundel skets, wanneer die eerste uitgawe van sy Afrikaanse Literatuurgeskiedenis^[3] verskyn. Hierdie boek beleef tot 1972 verskeie hersienings en heruitgawes en word gereeld aan universiteite voorgeskryf. Hy bundel van sy letterkundige artikels en resensies in die bundels Causerie en kritiek en Oordeel en besinning. Verder lewer hy verslag oor Die Afrikaanse Psalmberyming. Sy artikels en resensies verskyn in tydskrifte soos Tydskrif vir Wetenskap en Kuns, Jaarboek van die Suid-Afrikaanse Akademie, Standpunte, Die Huisgenoot, De Nieuwe Taalgids, Die Nuwe Brandwag, Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring, Die Ruiter, Die Banier en Koers.

Saam met professor T.H. le Roux stel hy die bloemlesing Uit die poësie van die Nederlandse goue eeu saam, en saam met T.T. Cloete versorg hy die soortgelyke bloemlesing uit die Nederlandse poësie, Van Bilderdijk tot Gorter. Vertalings van hom sluit in die oud-Noorse Die Saga van Grettir die Sterke, Die sterwende aarde uit die Frans van René Bazin en Verhale uit die Frans van Guy de Maupassant, terwyl sy vertaling van De Maupassant se Pierrot in Tydskrif vir Letterkunde van Desember 1954 verskyn. Saam met T.H. le Roux is hy redakteur van die reeks Uit die Dietse boord (uitgawes van Nederlandse verhale) en hy versorg verskeie van die werke in hierdie reeks van ’n inleiding en verklarende aantekeninge.

By geleentheid van sy sestigste verjaarsdag in 1957 word die huldigingsbundel Beskouings oor poësie,^[4] met essays deur kollegas en ander prominente skrywers en literatore, aan hom oorhandig. Die Universiteit van Pretoria asook die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys ken in 1969 eredoktorsgrade (D.Litt. (honoris causa) in die Lettere en Wysbegeerte aan hom toe. In 1969 word erelidmaatskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns aan hom toegeken. Hy is die enigste literator vir wie die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein ’n kamer inrig, waar van sy persoonlike besittings en memorabilia uitgestal word.

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk, 1964.
• Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk. Eerste uitgawe. Eerste druk. Elsiesrivier, 1963.
• Antonissen, Rob. Verkenning en kritiek. H.A.U.M. Pretoria. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1979.
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980.
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica. Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Louw, N.P. van Wyk. Weegskaal. Human & Rousseau. Kaapstad, Pretoria en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1982.
• Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, 1936.
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Opperman, D.J. Digters van Dertig. Nasou Beperk. Kaapstad. Eerste druk, 1953.
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad, 1939 (derde druk).

• Dekker, Leendert. Bibliografie prof. Dr. Gerrit Dekker Deel I. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 17 no. 1, April 1977.
• Van Aardt, C.P. Toon van den Heever en G. Dekker. Standpunte. Nuwe reeks 111, Februarie 1974.
• Vogel, Rialette. G. Dekker as kritikus. Standpunte. Nuwe reeks 30, Augustus 1960.

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Dekker, prof. dr. Gerrit. Biografie.