IHE Wiki

Republic of Kenya
Jamhuri ya Kenya
Bururi wa Kenya

Flag Coat wa arms
Capital city	Nairobi
Official gĩs	English, Swahili
Regional gĩs	Gĩkũyũ
Currency	Shilling
Internet TLD	.ke
Template:Infobox Kenya

Bururi wa Kenya (kana bũrũri wa Kĩrĩnyaga kana bũrũri wa Yũ) wĩ thiinĩ ya Abĩrika ya mwena wa itherero. Mwena wa rũgũrũ kũrĩ bũrũri wa Abyssinia (Ethiopia), mwena wa itherero kũrĩ Bũrũri wa Somalia, naguo bũrũri wa Tanzania wĩ mwena wa mũhũro. Bũrũri wa Uganda wĩ mwena wa ithũiro na Sũdana irĩ mwena wa igũrũ rĩa Uganda na nĩhakanĩte na bũrũri wa Kenya.

Irĩa inene rĩa kĩhindĩ (Indian Ocean) rĩrĩ mwena wa rĩũmiro rĩa rĩũa kĩanda ya Somalia.

Bũrũri wa Kenya ni waheirwo wĩathi mwaka wa ngirĩ imwe magana kenda mĩrongo ĩtandatũ na ithatũ (1963) kũma thrikari ya Ngeretha (Britain). Mũthee Jomo Kenyatta nĩacokire akĩoya gĩti gĩa ũtongoria harĩa aikarire nginya mwaka wa ngirĩ imwe magana kenda mĩrongo mũgwanja na inyanya (1978). Unangĩkorwo nĩtwagĩire wĩathi Kenya no yathire na mbere na kwĩonera mathĩna maingĩ mũno makaria kũma kĩama kĩa ũtongoria nĩkio KANU. Nĩ kwarĩ na wakinai mũgagachũ kũmania na kũragwo kwa Pĩo Gama Pinto na J. M Kariũki moragani macio ni ma tũikaga marĩ ma gĩũteti (political).

ũteti mũtũgĩrĩrie bũrũri-inĩ wa kenya nĩ wa kĩamũingĩ na o ho bũrũri ũyũ no ũiyũkĩtie Ũharũrũkia wa mahinya (devolution).

icigo ni ici:

1. Gatagati
2. Gichuiro
3. Itherero
4. Nairobi
5. North Eastern
6. Nyanza
7. Rift Valley
8. Ruguru

71 wilaya; 262 taarafa; 1,088 kata, kata ndogo.

• 
  Maasai
• 
  Kilimanjaro
• 
  Nairobi

thiomi cia kĩbũrũri nĩ kĩngeretha na gĩthweri

nĩ kũrĩ na indo nyingĩ cia kwĩonera bũrũri-inĩ wa Kenya, mĩũgĩre ya thĩĩ ta: mĩrĩma, mathũngũri, maria, mĩcigĩrĩra. Nyamũ ta: mĩrũthi, ndũĩga, nyũtũ, huria na njogu.

ĩtwĩka rĩa thama ya ngatata nĩ kĩgucĩrĩrio kĩnene kĩa ũgendi bũrũri-inĩ wa Kenya na wa Tanzania.

cia kĩmerera

ingũki cia ndwari ta mũkingo, cholera, marĩria nĩ irĩ mwegeca mũnene mũna harĩ ũkũria wa kenya, no thutha ũyũ (2020/2021) nĩ kũrĩ mũrĩmũ wa rĩera corona ũrehete nditi nene mũtũrĩrĩ-inĩ wa akenya.

ingũki cia ngigĩ gũtharara mĩgũnda ona yo nĩ yonekanĩte ica ikũhĩ(2020). ona nditi ya kĩmera kĩraihu kĩa waagi wa mbura kenya yanacama.

kĩũteti

ũteti bũrũri-inĩ wa kenya kuuma wĩyathi-inĩ wake ona gwo nĩ ũcũngĩrĩirie nditi nyingĩ ta; ũragani, ũhahami na wanagi wa ng'ũndũ. itwĩka rĩa nduma biũ rũgano-inĩ rĩa kenya nĩ ngũi iria cia rũmĩrĩire gĩthurano kĩa 2007 ĩrĩa ya tigire andũ 1500 makuĩte na makĩria ma andũ 600,000 matarĩ wĩĩkaro.

ũndũire wa akenya ũrĩ na mĩtugo mĩingĩ ĩmwe ya kĩmerera na ĩngĩ ya kuuma mabũrũri mangĩ. imwe nĩ ta:

ngumbaco: ici nĩ ciama nini kaigĩ ciũmbagwo na andũ a hũra ĩmwe kũrũmbũiya mĩhang'o yao. atumia a kanitha kana a itũũra, andũ a ndũthi, hamwe na arĩmi nĩ amwe arĩa makoragwo na ndereti ici. imwe cia mĩũngũrũrio iria citabanagio na ngumbaco ici nĩ; kuheana ngombo, kũbacĩrĩra gĩtatĩ(merry go round), kũcerera anyiti itemi(amemba) arwaru ona mathiko. thutha ũyũ ngumbaco cia nduthi nĩ rorererio kaara nĩ ndukũrano cia ikundi ngurani makĩrũĩrĩra imaamo, ningĩ ngumbaco ici nĩ irebotetwo kũtharĩkira ahũra angĩ a bara thutha wa mũtino.

gĩtama kĩa ngumbaco ici kaingĩ gĩkoragwo ũtongoria ũhaana ũ; mwĩikarĩri gĩtĩ(chairman/chairman), mũramati kĩgĩna (treasurer), mwandĩki(secretary)

nyĩĩmbo cia reggea na bongo na gengetone reggea nĩ mũthemba wa nyĩĩmbo ciĩna kĩhumo bũrũri-inĩ wa Jamaica nacio bongo cirĩ mĩri Tanzania

mubiira wa magũrũ ona gwo nĩ ũrĩ endi aingĩ. na nĩ kũrĩ ngũcĩrĩrio nene harĩ mbĩtĩka cia rũraya, mũno Ngeretha. ningĩ matonyo mao nĩmetendwo mũno na mbeũ njĩthĩ ya kenya.

Agikuyu na hau gatene metikitie ati kwari mundu wetagwo Gikuyu na mutumia wake etagwo Mumbi. Andu aya eri metikitio ati nio maciarire ruriri rwa Gikuyu.