HL7 Wiki

Cervo, veado Cervus elaphus
Macho Femia
Estado de conservación
Pouco preocupante[1]
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Chordata Clase: Mammalia Orde: Artiodactyla Familia: Cervidae Xénero: Cervus Especie: C. elaphus
Nome binomial
Cervus elaphus Linnaeus, 1758
Distribución de Cervus elaphus en Galicia
Distribución en Europa: verde escuro, actual e verde claro, histórica.
Subespecies
Numerosas, véxase o texto

O cervo,^[2] ou veado,^[2] tamén coñecido ás veces como cervo común,^[3] Cervus elaphus, é unha especie de cérvido amplamente espallada polo Hemisferio Norte. Documentáronse unhas 27 subespecies distintas cunha área de distribución que se estende dende o Magreb, a Península Ibérica e Gran Bretaña ata gran parte de América do Norte, que se diferencian entre si polo tamaño, lonxitude e cor da pelaxe e forma das cornas. As seis subespecies de uapitís norteamericanos, outrora clasificados na especie propia Cervus canadensis, clasifícanse actualmente como subespecies de Cervus elaphus. Os cervos chegan á puberdade ao ano de naceren.

Cervus elaphus é un cervo de gran tamaño (só superado polo alce dentro do conxunto dos cérvidos vivos), cun tamaño ordinario de 160 a 250 centímetros de lonxitude e un peso nos machos de ata 200 quilos. Esta especie presenta dimorfismo sexual, sendo as femias máis pequenas e menos corpulentas cós machos; algunhas presentan pequenas cornas. Os individuos de sexo masculino presentan cornas que renovan cada ano e, nalgunhas subespecies, unha densa melena de pelo escuro no pescozo e nos ombreiros. A cor do pelo é normalmente parda en todo o corpo agás no ventre e os glúteos, esbrancuxados, e pode variar na intensidade da súa tonalidade segundo os individuos. As cría de poucos meses presentan unha coloración avermellada, con manchas e raias brancas que lles axudan a agocharse dos depredadores.

A dieta desta especie é exclusivamente vexetariá, cun maior peso de follas que de herbas.

Os cervos son animais herbívoros que forman grupos en función da súa idade e altura. As femias viven en mandas de decenas de exemplares coas súas crías máis novas, namentres que os machos se moven de forma solitaria ou en grupos moito máis reducidos, de menos de 5 individuos. Só se achegan ás femias na época de celo (entre agosto e setembro, segundo zona e clima) momento no que comezan a amosar os seus desexos de reproducírense por medio da berrea^[4] e loitan cos outros machos polo control dun harén.

Para iso, os cornos estivéronse desenvolvendo durante o verán, adquirindo maior tamaño, lonxitude e número de puntas conforme medra o exemplar. No outono as cornas perden a pel protectora que as recobre (o veludo), que os machos se encargan de facer desprenderse fregando a testa contra os troncos das árbores. Durante toda a época de reprodución, os machos non se alimentan e pasan todo o día loitando entre eles ou copulando coas femias que se gañaron, de tal xeito que non é raro que moitos morran de fame e puro esgotamento se o ano foi malo e non acumularon reservas abondo para afrontar o inverno. Isto afecta en maior medida aos individuos novos, que adoitan rematar a estación sen se reproduciren, derrotados por animais de maior idade e forza. Por mor disto, a esperanza de vida media para os machos desta especie é de apenas 5 ou 6 anos, aínda que con sorte poden acadar os 20.

Trala época do celo, os machos abandonan normalmente a manda conquerida, aínda que algúns fican nela durante unha tempada. Para febreiro todos os individuos perderon xa os seus cornos e procederán nos meses vindeiros a renovalos.

As femias preñadas durante o outono paren unha cría ou dúas 8 meses despois, a comezos do verán. Os cervatos poden erguerse e seguir á súa nai ao pouco de nacer, pero ela adoita agochalos entre a vexetación do bosque e acudir regularmente para lles dar de mamar, cousa que fan ata os 3 meses. Aos 2 anos as femias xa son adultas, mentres que os machos acadan a madurez aos 3, mais tardarán uns anos máis en poder vencer a resistencia dos veteranos e aparearse.

Cervus elaphus é presa de múltiples carnívoros. Os adultos e crías poden caer vítimas de linces, lobos, osos, tigres e leopardos (en Siberia e Manchuria), e pumas (en América). Os individuos moi novos, ademais, son cazados tamén por raposos, gatos salvaxes, coiotes e aguias. Ante estes animais só teñen o recurso da fuxida e no caso dos máis pequenos a camuflaxe, pois os machos de cando en vez empregan os seus cornos para loitar contra eles por ser pouco efectivos contra os carnívoros.

No entanto, estas ameazas non son suficientes para poñer en perigo a especie. En zonas onde se exterminaron un gran número de carnívoros, os cervos poden chegar a ser unha praga e ameazar a poboación de certas plantas. Por iso a súa caza é moi común en todo o mundo, aínda que tende a ser regulada para que non resulte excesiva: as subespecies que vivían nos Montes Apalaches, o val do Río Mississippi e o sur das Montañas Rochosas extinguíronse no século XIX precisamente polo exceso de capturas, e varias subespecies máis corren perigo de desaparecer. Entre as subespecies ameazadas están as de Andalucía (C. e. hispanicus), Córsega (C. e. corsicanus), Bactriana (C. e. bactrianus), os montes Tian Shan (C. e. songaricus) e Yellowstone (C. e. nelsoni).

• Cervo de Bactriana (Cervus elaphus bactrianus), en Uzbekistán
• Cervo de Berbería (Cervus elaphus barbarus), norte de Alxeria e Tunisia, extinto actualmente en Marrocos
• Cervo de Crimea (Cervus elaphus brauneri), Península de Crimea
• Cervo de Córsega (Cervus elaphus corsicanus), Córsega e Sardeña
• Cervo de Caxemira ou hangul (Cervus elaphus hanglu), noutrora presente en toda Caxemira, extinguiuse na zona controlada por Paquistán
• Cervo de Manchuria ou isubra (Cervus elaphus xanthopygos), val do río Amur e montañas adxacentes
• Cervo de Schezuan (Cervus elaphus macneilli), Meseta do Tíbet
• Shou (Cervus elaphus affinis), Tíbet e Bután
• Cervo de Yarkand ou do Tarim (Cervus elaphus yarkandanseis), Conca do Tarim (China)
• Cervo de Ala-Shan (Cervus elaphus alshanicus), nordeste da China
• Cervo siberiano ou do Altai (Cervus elaphus sibericus), Mongolia e a China setentrional
• Cervo europeo (Cervus elaphus hippelaphus), maior parte de Europa, dende España a Turquía
• Cervo de Kansu (Cervus elaphus kansuensis), Corredor de Kansu, China central
• Maral (Cervus elaphus maral), Anatolia, o Curdistán e Irán
• Cervo dos Cárpatos (Cervus elaphus montanus), zonas montañosas de Romanía
• Cervo de Noruega (Cervus elaphus atlanticus), Noruega suroccidental
• Cervo escocés (Cervus elaphus scoticus), noutrora presente na maior parte das Illas Británicas, reducido hoxe a Escocia e outros lugares onde foi introducido (por exemplo Nova Zelandia)
• Cervo ibérico (Cervus elaphus hispanicus), Península Ibérica
• Cervo de Suecia (Cervus elaphus elaphus), sur de Suecia
• Cervo de Tian Shan (Cervus elaphus songaricus), Montes Tian Shan
• Cervo de Wallich (Cervus elaphus wallichi), cordilleira do Himalaia

Existen outras seis subespecies (dúas extintas en tempos recentes) nativas de América do Norte, que reciben o nome de uapitís. Clasificadas inicialmente como unha especie á parte (Cervus canadensis), na actualidade considéranse subespecies de Cervus elaphus:

• Cervo de Yellowstone ou das Montañas Rochosas (Cervus elaphus nelsoni), oeste dos Estados Unidos
• Cervo de Manitoba (Cervus elaphus manatobensis), sur do Canadá e parte de Dacota do Norte
• Cervo de Roosevelt (Cervus elaphus roosevelti), zonas costeiras dende o norte de California a Oregón e Washington
• Cervo de California (Cervus elaphus nannodes), California central
• Cervo do Canadá (Cervus elaphus canadensis)†, noutrora no leste dos Estados Unidos e o Canadá, extinguiuse en 1898.
• Cervo de Merriam (Cervus elaphus merriami)†, antigamente presente en Novo México e Arizona, desapareceu en 1923.

O cervo é o animal representativo da deusa Ártemis, ou Artemisa (Diana na mitoloxía romana), deusa da caza.

Capturar viva á Cerva de Cerinia foi o cuarto traballo que tivo que realizar Heracles para expiar o seu pecado de asasinato. Esta cerva era un enorme animal que asolaba as colleitas, con cornos de ouro e pés de bronce. Corría con asombrosa rapidez e nunca cansaba, e Heracles tivo que perseguila durante todo un ano sen darlle alcance. Por fin, feriuna levemente cunha frecha nas patas, entre o óso e o tendón, e así puido capturala ^[5]

Tamén na mitoloxía grega houbo unha muller, Ifimedia, que se namorou do deus do mar Poseidón. Ía unha e outra vez á beira do mar e. alí botaba auga no seu colo, ata que foi posuída por Poseidón e enxendrou dous fillos, Oto e Efialtes, chamados os Alóadas polo nome do esposo de Ifimedia, Aloeo. Oto e Efialtes intentaron asaltar o ceo colocando montañas sobre o monte Olimpo, pero Artemisa se transformou en cerva e saltou entre eles dous que, ó intentar matar á cerva coas súas frechas, se mataron un ó outro.^[6]

Acteón andaba un día de caza polos bosques de Beocia e atopouse por casualidade con Artemisa, que se estaba a bañar espida nun manancial. Acteón quedou fascinado pola súa beleza, pero Artemisa alporizouse ao se dar de conta, e castigouno transformándoo en cervo e acirrando contra el aos seus propios cans, que terminaron devorándoo sen recoñecer ao seu amo.^[7]

O cervo, a pesar da abundancia que tivo que ter nas montañas de Lugo e Ourense, non quedou reflictido na cultura popular galega e os etnógrafos non recolleron refráns, nin cantigas nin contos.

Pero si que están presentes nunha lenda e nun romance. A lenda da muller cerva, recollida en terras de Cervantes, conta a historia de Aldara, unha doncela filla dun noble do castelo de Doiras, que desapareceu un bo día sen que fose posible dar con ela por máis que o pai, o irmán e o prometido, xunto ós criados, a buscasen por canto sitio hai. Pasados os anos e xa case esquecida a súa memoria, o irmán foi de caza polos arredores do castelo e deu cunha fermosa cerva totalmente branca, á que abateu dun certeiro frechazo. Como lle era imposible cargar co corpo do animal, cortoulle unha pata e memorizou o lugar para regresar máis tarde con axuda. Chegado ó castelo quixo mostrar ó pai o trofeo conseguido, pero o que sacou do zurrón foi un brazo humano cun anel na man que todos recoñeceron como pertencente a Aldara. Cando foron correndo ó lugar do bosque onde deixara o corpo da cerva, atoparon o cadáver de Aldara, ó que lle faltaba un brazo.^[8]

O romance, de orixe francesa, é coñecido como A caza de don Celinos. Na versión galega máis coñecida trátase dunha muller nova que engana ó marido, vello, co seu amante Celinos, e entre os dous argallan unha argucia para matar o marido. Ela, que estaba preñada de Celinos ou finxe estalo, pídelle ó home a cabeza dun cervo que anda no bosque, ó que ten que ir cazar sen armas, e dille que abortará se non llela trae. O home sae a cazar o cervo pero atópase con Celinos, armado, que quere matalo, aínda que ó final é el quen lle dá morte ó amante. Comprendendo a artimaña da esposa, corta a cabeza a Celinos e lévaa onda ela que, aínda que intenta defenderse, termina tamén decapitada. Finalmente, o home coloca as dúas cabezas á par e dilles: "Bicaivos e abrazaivos / qu'agora déixovos lugar".^[9]

Da similitude coa corna do cervo xorden nomes populares de dúas plantas:

• corno de cervo: o estramonio (Datura stramonium).^[10]
• cerviña, lingua de cervo, lingua cerviña, lingua cervoa, lingua cervúa: un fento (Asplenium scolopendrium, tamén designado como Phyllitis scolopendrium).^[11]

• Artiodáctilos
• Cérvidos
• Cervo virxiniano
• Cervo do padre David
• Cervo sika
• Cerva de Cerinia

• Mithocondrial DNA philogeography of red deer (Cervus elaphus) (en inglés).