Clinfowiki

A foca común,^[3] Phoca vitulina, é unha especie de mamífero carnívoro pinnípede da familia dos fócidos que habita ao longo do litoral dos mares temperados e fríos do hemisferio norte.

Áchase nas augas costeiras do norte dos océanos Atlántico e do Pacífico, como tamén no mar Báltico e mais no mar do Norte, chegando, polo sur, até as costas de Portugal, o que a converte na especie máis amplamente distribuída da superfamila dos pinnípedes.

A poboación mundial estímase que está entre os 400 000 e os 500 000 individuos, estando ameazadas algunhas das súas subespecies en certos hábitats.^[4]

A caza de focas, unha práctica común no pasado, é agora considerada ilegal en moitos países con poboacións de foca común dentro dos seus territorios, pero nalgúns deles aínda se continúa practicando.

A especie foi descrita en 1758 por Linneo na 10ª edición do seu Systema Naturae,^[5] que a integrou dentro do xénero Phoca por el creado para incluír varios mamíferos mariños coñecidos na súa época e que non clasificara canda os cetáceos.

Segundo os autores, recoñécense tres,^[2] catro ^[1] ou até cinco subespecies:^[1]

• Phoca vitulina concolor (DeKay, 1842), de Norteamérica oriental.^[6] non recoñecida polo WoRMS.^[2]
• Phoca vitulina mellonae (Doutt, 1942), do Canadá oriental, tamén presente en augas doces (subespecie incluída en P. v. concolor por moitos autores).^[6]
• Phoca vitulina richardsi (Gray, 1864), de Norteamérica occidental.^[6]
• Phoca vitulina stejnegeri (Allen, 1902), de Asia oriental. A esta subespecie algúns autores considérana como unha especie separada, Phoca kurilensis ou Phoca insularis.^[6] non recoñecida polo WoRMS,^[2] nin polo SIIT.
• Phoca vitulina vitulina (Linnaeus, 1758), do Atlántico oriental (Europa) e Asia occidental. É unha das focas máis comúns do mundo.^[6]

A foca común encóntrase exclusivamente no hemisferio norte. Cunha estimación de 400 000 a 500 000 individuos, a poboación non periga a nivel global, e a maior parte das subespecies non se encontran ameazadas, exceptuando as de Groenlandia, Hokkaido e o mar Báltico. Porén, moitas das poboacións locais foron reducidas ou mesmo eliminadas debido ás enfermidades e a conflitos cos humanos, con e sen intención.^[4]

De todas as súas subespecies, Phoca vitulina vitulina é a única que se encontra nas costas europeas do Atlántico, mar do Norte e mar Báltico (con exclusión do golfo de Botnia).

A súa área de dispersión se estende desde Islandia e a península Escandinava, ao norte, até Portugal, ao sur, pero presenta notábeis variacións de densidade de poboación.

O conxunto destas comprendía, nos anos 1980, da orde duns 50 000 individuos, dos que de 12 000 a 28 000 se encontraban en augas de Islandia; uns 4 000 en Noruega; máis de 3 800 nas costas de Suecia, Dinamarca, Alemaña e os Países Baixos, e de 13 000 a 16 000 nas das illas Británicas.^[7]

Porén, a dinámica das poboacións nesta zona variaron profundamente desde aqueles tempos, con caídas recentes a grande escala nas subpoboacións do norte do Reino Unido, e aumentos rápidos da poboación, interrompidos por descensos importantes debido ás enfermidades no mar de Wadden, as do sur de Inglaterra, Kattegat e Skagerrak, e un aumento gradual despois da case extinción na década de 1970 no Báltico. En xeral, a poboación de P. v. vitulina aumentou desde a década de 1970.^[4]

Na zona sur da área de distribución, desde hai máis ou menos tempo, rexístrase unha regresión continua da poboación. Dúas das colonias situadas no canal da Mancha, a da illa de Wight e da baía de Somme, desapareceron na actualidade. Esta última contaba con moitos centos de animais a principios do século XIX e só con algunhas decenas a finais do mesmo. A súa caza, e as molestias continuas que sufría, fixeron que deixase de reproducirse contra 1930. Así mesmo, constatouse que se produciu unha diminución alarmante nas costas do mar do Norte. No delta do Rin o número de focas decaeu de 800 en 1959 a menos de 50 en 1971, e no mar de Wasdden nese mesmo ano non se contaban máis de 233 animais, mentres que eran máis de 1 000 algúns anos antes. O principal factor desta regresión parece ser que foi a acción dos contaminantes sobre a fecundidade.^[7]

Aínda que a área de distribución se estende até Portugal, parece que nunca existiu unha colonia de reprodución máis meridional que a citada do Somme. As observacións feitas nas costas francesas da Mancha e o Atlántico, ou máis ao sur (España, Portugal), mostran que se trata con frecuencia de individuos xuvenís e, raramente, adultos erráticos.^[7]

As principais características da foca común son as seguintes:^[7][3]

• De pequeno tamaño (comparado con outros fócidos), ten o corpo alongado e de perfil arredondado.
• Pode chegar a medir 1,8 m de lonxitude, cun peso de até 150 kg, nos machos; as femias son xeralmente máis pequenas (até 1,60 m).
• A cabeza é arredondada, ancha, en razón á bóveda cranial esférica, co fociño de perfil cóncavo, a rexión nasal curta e os ollos grandes.
• As narinas, que vistas de fronte teñen un perfil en "V" ben aberta, e que se reúnen cerca da súa base, son unha característica da propia da especie.
• O meato auditivo é pouco visíbel desde o exterior.
• As extremidades anteriores son de tamaño reducido en comparación co corpo. Os dedos preséntanse nunha orde de tamaños decrecente, e están armados con uñas, de forma triangular, agudas, dun tamaño similar ao do dedo, pero pouco visíbeis porque superan pouco a pelaxe das patas. As aletas posteriores teñen o segundo e o quinto dedo de tamaño similar. A cola é reducida, aínda que robusta.
• A femia posúe un só par de mamas.
• A dentición está formada por 34 pezas, con 3 incisivos, un canino e 5 poscaninos na hemimandíbula superior, e 2, 1 e 5, respectivamente, na inferior.
• Os dentes poscaninos están rematados en tres cúspides, a central grande e as outras dúas máis pequenas.
• A cor da pelaxe, similar en ambos os sexos, é moi variábel. En xeral é máis escura na rexión dorsal que na ventral, e varía entre a amarela agrisada pálida á parda escura, con manchas case negras, de forma a repartición irregulares, que destacan máis ou menos claramente.

As focas comúns caracterízanse por mostraren un forte grao de fidelidade a un sitio na elección de lugares para descansar. O seu sedentarismo habitual fai que a composición dos grupos, que non presentan unha organización social xerarquizada, sexa máis ou menos igual durante todo o ano. Os lugares de descanso poden ser costas ásperas e rochosas, como as das Hébridas ou as de Nova Inglaterra pero, máis frecuentemente, prefiren os anchos estuarios que ofrecen numerosos bancos de area descubertos na marea baixa e separados por canles bastante profundas; o mellor exemplo deles é The Wash. É en tales biótopos onde se observan os grupos máis importantes pero, en todos os puntos do seu hábitat, a especie é gregaria.^[7]

Estas focas poden pasar varios días no mar, e viaxar até 50 km en busca de lugares onde alimentarse, e tamén poden internarse nos ríos. Ás veces poden tamén remontar considerábeis distancias nos ríos, e tamén entrar en portos perseguindo as súas presas (de aí, un dos seus nomes en inglés, harbor seal).

Os hábitos alimenticios foron ben estudados, e son moi amplos e variados: desde camaróns e outros crustáceos litorais, a peixes como anchoas, robalizas, arenques, bacallaus e pleuronectiformes, até luras e outros cefalópodos, que consomen conforme á súa dispoñibilidade segundo as estacións do ano.^[7]

Para alimentarse son capaces de somerxerse durante dez minutos, alcanzando profundidades de 457 m ou máis,^[8] pero o máis usual é que duren uns tres minutos a profundidades de ao redor de 20 m.

As focas comúns alcanzan a madurez sexual entre os 3 e os 6 anos de idade. A época de celo é entre febreiro e outubro, despois da muda da pelaxe. As femias poden ser cubertas por varios machos, e as cópulas fanse sempre na auga.^[3] Nesta especie existe o fenómeno da xestación diferida: a implantación do óvulo fecundado prodúcese 2 meses e medio despois da cópula.^[7]

A xestación real dura ao redor de 7 meses, e os nacementos ocorren entre finais de maio e mediados de xullo, con lixeiras variacións segundo a latitude. O parto efectúase con frecuencia nos bancos de area que quedan descubertos entre dúas mareas e, máis raramente, en augas pouco profundas.^[7][3]

As crías acabadas de nacer teñen xa unha pelaxe análoga á dos adultos, xa que a pelaxe branca embrionaria (tan apreciada polos cazadores de focas e os tratantes en peles) efectúase in utero ou pouco despois do parto. Desde o nacemento, as pequenas focas —que miden aproximadamente 1 m e pesan 15 kg— xa son capaces de nadar. A lactación faise na auga ou en terra firme e dura de 3 a 4 semanas, cando as crías teñen xa todos os seus dentes.^[7]

As focas comúns femias teñen unha esperanza de vida de entre 30 e 35 anos, mentres que nos machos adoita ser de 20 a 25. Algúns científicos suxeriron que esta diferenza se debe ao estrés ao que os machos están expostos durante o período de reprodución.^{[Cómpre referencia]}

Os principais depredadores das focas comúns son a candorca, o tiburón branco, o tiburón de Groenlandia e posibelmente outras especies de tiburóns, o león mariño de Steller e a morsa, ademais de aves como gaivotas, corvos e aguias. Non hai información sobre a depredación do oso polar e o oso pardo, pero ambos os dous son posíbeis depredadores de focas.^[4]

Mentres que é legal matar focas incidentalmente como parte da explotación pesqueira no Reino Unido, Noruega e o Canadá, a caza comercial é ilegal. Porén, as focas tamén son capturadas legalmente como caza de subsistencia por algunhas poboacións norteñas.

Nos Estados Unidos aplícase unha estrita protección, e é ilegal matar focas ou calquera outro mamífero mariño, segundo a Lei de protección de mamíferos mariños.

No ano2008, a UICN, tendo en conta o nivel global da poboación de Phoca vitulina, cualificou a situación da especie como "LC" (pouco preocupante), cualificación que mantén a día de hoxe (2013).^[4]

Ademais de por foca, a especie coñécese en diversos portos do país polos nomes de:^[9]

Díaz d'a Silva e Cartelle danlle, na súa Guía dos mamíferos de Galica, o nome de foca común.^[3]

Aínda que a súa presenza en Galicia é rara, pódese ver a especie en todo o litoral da nosa comunidade.^[3]

• Berta, A. & Churchill, M. (2012): "Pinniped Taxonomy: evidence for species and subspecies". Mammal Review 42 (3): 207–234.
• Díaz d'a Silva e Cartelle, Y. (2007): Guía dos mamíferos de Galicia. A Coruña: Baía Edicións. ISBN 978-84-96883-20-7.
• Duguy, R. e Robineau, D. (1987): Guía de los mamíferos marinos de Europa. Barcelona: Ediciones Omega. ISBN 84-282-0811-5.
• Kowalski, K. (1981): "Pinnipedia" en Mamíferos. Manual de teriología, pp. 464–472. Madrid: H. Blume Ediciones. ISBN 84-7214-229-9.
• Linnaeus, C. (1758): Systema naturæ, sive regna tria naturæ systematice proposita per secundum classes, ordines, genera, & species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata. Holmiae. (Laurentii Salvii).
• Ríos Panisse, Mª del Carmen (1983): Nomenclatura de la flora y fauna marítimas de Galicia. II. Mamíferos, aves y algas. Verba, Anexo 19. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. ISBN 84-7191-291-0.

• Carnívoros
• Pinnípedes
• Fócidos
• Caza de focas

• Phoca vitulina en Marine Mammal Center. (en inglés)
• Phoca vitulina en ADW. (en inglés)