Clinfowiki

Faro

Math	bwrdeistref Portiwgal, dinas Portiwgal
Pt-pt Faro FF.ogg
Poblogaeth	64,560
Sefydlwyd	1266
Pennaeth llywodraeth	Rogério Bacalhau
Cylchfa amser	UTC±00:00
Gefeilldref/i	Málaga, Tanger, Praia, Macau, Baiona, Huelva, Bolama, Príncipe, Passau
Daearyddiaeth
Sir	Faro
Gwlad	Portiwgal
Arwynebedd	202.57 ±0.01 km²
Uwch y môr	10 metr
Yn ffinio gyda	Loulé, Olhão, São Brás de Alportel
Cyfesurynnau	37.0161°N 7.935°W
Cod post	8000
Pennaeth y Llywodraeth	Rogério Bacalhau
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Dinas yn yr Algarve ym Mhortiwgal yw Faro.^[1] Poblogaeth Faro yn 2019 oedd 60,995.^[2] Maint Faro yw 202.57 cilomedr sgwâr.^[3]

Denodd Ria Formosa pobl o’r Oes Balaeolithig hyd at ddiwedd cynhanes, a ffurfiwyd pentrefi o’r bedwaredd ganrif ymlaen, pan daeth y Ffonisiaid i orllewin Môr y canoldir. Ar y pryd,Ossonoba oedd enw’r ardal, y rhan bwysicaf De Bortiwgal, a phorthladd ar gyfer pysgod, nwyddau amaethyddol a mwynau.^[4]

Roedd Faro o dan reolaith Rhufain rhwng yr ail ac wythfed ganrifoedd, wedyn yr Ymerodraeth Bysantiwm, wedyn y Fisigothiaid, ac y Mwriaid arbyn 713.^[5] Adeiladwyd waliau’r dref yn stod y cyfnod Bysantiaidd.^[6]

Ar ôl gwrthryfel gan Yahia Ben Bakr, daeth Ossonoba'n brifddinas tywysogaeth, ac adeiladwyd waliau amddiffynnol. Erbyn y degfed ganrif, ‘Santa Maria’oedd enw’r dref, ac erbyn yr unfed ar ddeg, ‘Santa Maria Ibn Harun'’.^[7] Yn ystod yr ail grwsâd, ysbeiliwyd y dref gan grwsadwyr anglo-normanaidd ar ei ffordd i’r dwyrain. Digwyddodd yr un peth yn ystod y pumed grwsâd gan filwyr Ffrisiadd.^[8]

Enillodd byddin Brenin Alfonso III o Bortugal ym 1249 yn erbyn y Mwriaid ac roedd rhaid iddynt adael. Daeth Faro yn brif ddinas i’r Algarve.

Ar ôl annibyniaeth Portiwgal ym 1143, dechreuodd ehangiad i dir De Iberiaidd, yn disodli’r Mwriaid.^[9] Ar ôl 1249, enw y dref oedd Santa Maria de Faaron neu Santa Maria de Faaram.^[10] Daeth y dref yn gyfoethog, oherwydd ei phorthladd a diwydiant halen.

Daeth comuned Iddew y dref yn bwysicach yn ystod y 14eg ganrif, yn gyfrannu at ei chyfoeth a datbygiaeth,^[11] ond ym mis Rhagfyr 1496 crewyd cyfraith gan Frenin Manuel I o Bortiwgal]], yn diarddel pobl nad oedd yn gristion. Felly yn swyddogol, nid oedd Iddewon ym Mhortiwgal. Disodlwyd Vila Adentro, ardal Iddewig y dref, gan leiandy Nossa Senhora da Assunção^[12]

Ym 1499, adeiladwyd ysbyty, Eglwys Espírito Santo, tolltŷ a lladd-dŷ.^[13]

Roedd Faro yn ddinas erbyn 1540 ar ôl penderfyniad gan Frenin John III o Bortiwgal, a daeth yn esgobaeth ym 1577.^[14]

Anrheithiwyd y ddinas gan Robert Devereux, Iarll Essex ym 1597. Dygwyd llyfrgell yr esgobaeth, a daeth ei llyfrau’n rhon o gasgliad Llyfrgell Bodleian yn Rhydychen.^[15]

Estynnwyd y ddinas dros yr 17eg a 18fed ganrifoedd, ac ychwanegwyd waliau rhwng 1640 a 1668 o flaen Ria Formosa. Roedd difrod i’r ddinas yn ystod daeargryn Lisbon ym 1755. Difrodwyd lefydd eraill gan tsunami ond gwarchodwyd Faro gan lannau tywodlyd yr afon.^[16]

Mae 2 ardal ddaearyddiol i Faro; yr arfordir, rhan o Barc Natural Ria Formosa, a’r barrocal, bryniau a dyffrynnoedd gyda phlanhigion arferol yr Algarve. Crewyd y parc natur ar 8 Rhagfyr 1987; ystyriwyd y parc yn un o 7 rhyfeddod natur Portiwgal, gyda traeth tua 7 cilomedr o’r dref. Mae’r parc yn cynnwys yr afon, morlynnoedd, a twyni tywod yn creu ynysoedd a phenrynion sy’n amddiffyn corsydd a nentydd.^[17]. Mae traethau ar benrhyn Ancão, Ilha Deserta ac ynys Culatra.^[18]. Mae ynysoedd Barra do Ancão/Barra de São Luís, Barra de Santa Maria/Barra do Farol, a Barra da Culatra/Barra da Armona yn gwarchod y tir tu ôl iddynt.

Mae ambell fath o adar yn treulio’r gaeaf yn yr ardal, megis flamingod, gwenoliaid y môr, cambigau, chiwellau ac esgyll freithion. Mae’r ardal, yn arbennig Ria Formosa, yn denu naturiaethwyr ar wyliau.

Mae llwybr i feicwyr, sef Ecovia do Algarve yn cysylltiad rhwng yr ardal a gweddill y cyfandir.

Mae hafau’n boeth ac yn heulog a’r tymheredd mwyaf tua 27 gradd Celsiws, a gall y gwres barhau i Hydref. Mae’r gaeafau’n gymhedrol, gyda tua 6 awr o heulwen yn ddyddiol. Mae mwyafrif y glaw’n gyrraedd yn y gaeaf. Mae glaw yn brin rhwng Mehefin a Medi; mae’r cyfanswm blynyddol tua 500 milimedr. Mae tymheredd y môr tua 18 gradd Celsiws.yn Ionawr, yn codi at 22-24 yn Awst a Medi.^[19][20]

^[21]

Mae ffyrdd, rheilffordd a bysiau yn cysylltu’r dref gyda gweddill yr Algarve.

Mae miliynau o ymwelwyr yn cyrraedd ar awyrennau’n flynyddol. Mae 45 o gwmniau awyr yn defnyddio’r maes awyr, gan gynnwyd nifer fawr yn cynnig ticedi rhad i bobl ar wyliau.^[22] Mae bysiau yn mynd yn rheolaidd o’r maes awyr i’r dref.

Mae Gorsaf reilffordd Faro ynghanol y dref. Mae Gorsaf reilffordd Bom João yn ardal ddwyreiniol y dref.^[23] Mae gwasanaeth Alfa Pendular yn cysylltu Faro a Porto. Mae trenau Intercidades ac InterRegional yn cysylltu Faro a Lisboa. Mae trenau yn cysylltu Faro â Lagos yn y gorllewin a Vila Real de Santo António yn y dwyrain trwy Bom João.^[24]

Mae’r orsaf fysiau drws nesaf i orsaf reilfordd y dref. Ac mae bysiau lleol yn ogystal â bysiau dros yr Algarve.

Mae fferiau yn mynd i ynysoedd yr arfordir.^[25] ac mae gwasanaethau ar gyfer twristiaid ar Ria Formosa.

Trefnir gŵyl, Semana Académica da Universidade do Algarve, yn flynyddol gan fyfyrwyr Prifysgol yr Algarve.^[26] Mae clwb beicwyr modur Faro yn trefnu yn o ddigwyddiadiau mwyaf Ewrop.^[27]

Rhennir Estádio Algarve rhwng Faro a Loulé. Mae ganddo 30,000 o seddi. Defnyddiwyd y stadiwm yn ystod Pencampwriaeth Pêl-droed Ewrop yn 2004; defnyddir y stadiwm ar gyfer cyngherddau, gwyliau a digwyddiadau eraill hefyd. Mae clybiau pêl-droed Louletano Desportos Clube a Sporting Clube Farense yn defnyddio stadia llai.

• Gwefan wikivoyage
• Gwefan y dref
• Gwefan gcatholic - esgobaethau Ossobona, Silves a Faro