Bioinformatics Wiki

Posted on July 23, 2020 By Robert Payne

Edytuj linki
Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Bałtyk”. Zobacz też: inne znaczenia.
Morze Bałtyckie
Ilustracja
Zdjęcie satelitarne Bałtyku w marcu 2000
Kontynent

Europa

Państwa

 Szwecja
 Finlandia
 Rosja
 Estonia
 Łotwa
 Litwa
 Polska
 Niemcy
 Dania

Powierzchnia

415 266 km²

Powierzchnia zlewiska

1 721 238 km²

Średnia głębokość

52,3 m

Największa głębia

459 m

Objętość

21 721 km³

Zasolenie

2–20‰, średnio: 7‰

Temperatura

w zimie od 2 do 4 °C
w lecie od 11 do 26 °C

Typ morza

śródlądowe

Części morza

Cieśniny Duńskie, Zatoka Botnicka (Botnik Południowy, Botnik Północny), Zatoka Fińska, Zatoka Ryska

Wyspy

Bornholm, Gotlandia, Hiuma, Olandia, Rugia, Saaremaa, Uznam, Wolin, Wyspy Alandzkie

Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Morze Bałtyckie”
Ziemia58°N 20°E/58,000000 20,000000
Mapa morza
Mapa batymetryczna
Multimedia w Wikimedia Commons
Plaża w Rewie
Kamienista plaża w Jarosławcu
Bałtyk w okolicach Mielna
Brzeg w Ahrenshoop

Morze Bałtyckie, Bałtyk – morze śródlądowe na szelfie kontynentalnym w północnej Europie. Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie (Sund, Mały Bełt, Wielki Bełt), Kattegat, Skagerrak oraz Limfjorden.

Za zachodnią granicę Bałtyku Właściwego przyjmuje się cieśninę Sund i próg podwodny ciągnący się na głębokości 18–20 m od przylądka Gedser (wyspa Falster) do przylądka Darsser Ort (wyspa Darss); na wschód od tej linii znajduje się akwen Bałtyku Zachodniego o powierzchni ok. 8000 km² nazywany przez Niemców także Ostsee (Morze Wschodnie); akwen ten obejmuje m.in. część wód Cieśnin Duńskich (oprócz Małego i Wielkiego Bełtu), a także mniejsze: Alsenbelt, Fehmarnbelt, Langelandsbælt. Przynależność cieśnin duńskich i Kattegatu do Morza Bałtyckiego jest różnie ujmowana, w zależności od konwencji.

Nazwa Bałtyku, znanego również jako Morze Scytyjskie, pojawia się po raz pierwszy u niemieckiego kronikarza Adama z Bremy pod koniec XI wieku. Natomiast na Mapie Morskiej (łac. Carta Marina) wydrukowanej w Wenecji w XVI wieku jest z kolei Morzem Gockim.

Charakterystyka

Bałtyk nazywany jest morzem śródlądowym północnej Europy, ponieważ ze wszystkich stron jest otoczony lądem, a z Morzem Północnym łączy go jedynie kilka płytkich cieśnin. Położone jest w północnej strefie klimatu umiarkowanego. Oba morza leżą na tym samym szelfie kontynentalnym.

  • rozciągłość południkowa – ok. 1300 km
  • rozciągłość równoleżnikowa najszersza (przez Zatokę Fińską) – ok. 600 km
  • rozciągłość równoleżnikowa najwęższa (przez Zatokę Botnicką) – 100 km
  • rozciągłość równoleżnikowa poniżej Gotlandii – ok. 250 km

Powierzchnia

Powierzchnia Bałtyku wraz z Kattegatem wynosi ok. 415 266 km². Bez Kattegatu Bałtyk zajmuje 392 979 km². Powierzchnia zlewni wynosi 1 721 233 km². Objętość morza wynosi 21 721 km³[1].

Linia brzegowa

Linia brzegowa Bałtyku o długości ok. 8100 km[2] jest mocno rozwinięta i urozmaicona. Składa się na to duża liczba zalewów, zatok, półwyspów oraz wysp i wysepek, szczególnie licznych przy wybrzeżach północnym i zachodnim.

Podział

Zarówno wyznaczenie granic między Morzem Północnym a Bałtyckim oraz jego podział na mniejsze jednostki zależy od przyjętej konwencji:

Morze Bałtyckie można podzielić na mniejsze jednostki naturalne lub wydzielone umownie dla celów administracyjnych (np. wyłączne strefy ekonomiczne i wody terytorialne) lub specjalnych (np. baseny i podbaseny Komisji Helsińskiej)[3].

Podziały naturalne

Podział Morza Bałtyckiego przy uwzględnieniu czynników morfologicznych[6]:

  1. Botnik
    1. Morze Alandzkie – między Wyspami Alandzkimi a brzegami Szwecji
    2. Morze Archipelagowe[7] – między Wyspami Alandzkimi a brzegami Finlandii
    3. Botnik Południowy (Morze Botnickie) – główny basen Zatoki Botnickiej
    4. Botnik Północny – północny basen Zatoki Botnickiej
  2. Basen Gotlandzki
    1. Niecka Północnogotlandzka
    2. Niecka Zachodniogotlandzka
    3. Niecka Wschodniogotlandzka
    4. Zatoka Fińska – odcięta linią umowną od Basenu Gotlandzkiego
    5. Zatoka Ryska
    6. Zatoka Gdańska – odcięta linią umowną od Basenu Gotlandzkiego
  3. Basen Bornholmski
    1. Niecka Arkońska (dawna Głębia Arkońska)
    2. Niecka Wschodniobornholmska
    3. Zatoka Pomorska
  4. Morze Bełtów
    1. Sund
    2. Wielki Bełt wraz z Bełtem Langelandzkim i Bełt Samso
    3. Mały Bełt
    4. Zatoka Kilońska
    5. Bełt Fehmarn
    6. Zatoka Meklemburska i inne mniejsze cieśniny
  5. Kattegat

Morze Bałtyckie bywa dzielone również na regiony hydrograficzne wyznaczone na podstawie zasolenia i uwarstwienia termicznego[3].

Podziały umowne

Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku (Komisja Helsińska) dzieliła Morze Bałtyckie na następujące jednostki[3]:

Podział Bałtyku Właściwego w tym ujęciu dzielił go na równoleżnikowe pasy[3]. Podział ten później ulegał przeglądowi[8]. Późniejszy podział na podbaseny przyjmowany przez tę komisję bardziej przypomina regionalizację naturalną, przy czym nadal granice w obrębie Bałtyku Właściwego są konwencjonalne i w znacznej mierze prostoliniowe[9]:

  • Kattegat
  • Zatoki Duńskie
    • Duży Bełt
    • Sund
    • Zatoka Kilońska
    • Zatoka Meklemburska
  • Bałtyk Właściwy
    • Basen Arkoński
    • Basen Bornholmski
    • Basen Gdański
    • Basen Wschodniogotlandzki
    • Basen Zachodniogotlandzki
    • Północny Bałtyk Właściwy
  • Zatoka Ryska
  • Zatoka Fińska
  • Morze Botnickie
    • Morze Alandzkie
    • Morze Botnickie
  • Zatoka Botnicka (Botnik Północny)
    • Kwark
    • Zatoka Botnicka.

Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES) wyróżnia obszary statystyczne. Morze Bałtyckie ma w tej regionalizacji numer 3, w tym: Skagerrak i Kattegat 3.a, Sund 3.b, Morze Bełtów 3.c, a Bałtyk Właściwy i północno-zachodnie zatoki 3d. Większe obszary dzielone są na mniejsze, które w obrębie Bałtyku Właściwego mają granice przebiegające południkowo i równoleżnikowo, przypominając regionalizację Komisji Helsińskiej (nie są wyróżniane obszary tak małe jak Morze Alandzkie czy Zatoka Gdańska)[10].

Największe zatoki

Wybrzeże Zatoki Fińskiej w Petersburgu, Komarowo(inne języki)

Trzy wybitne rozgałęzienia Bałtyku tworzą wielkie zatoki:

Z innych większych zatok należy wymienić zatoki: Gdańską, Pomorską, Lubecką, Kilońską oraz Zalew Kuroński.

Większe półwyspy

Półwysep Długość
km		 Szerokość
km		 Państwo
Mierzeja Kurońska 98 0,4–4 Litwa/Rosja
Mierzeja Wiślana 60 0,6–2 Polska/Rosja
Fischland-Darß-Zingst 45 7 Niemcy
Mierzeja Helska 35 0,3–0,1–3 Polska

Wyspy

Okolice Sztokholmu – widok z wyspy Ljusterö z wysokości 52 m n.p.m.
 Osobny artykuł: Wyspy Morza Bałtyckiego.
Nazwa Powierzchnia [km²] Państwo Ludność
Zelandia 7031  Dania 2287740
Gotlandia 3144  Szwecja 57004
Fionia 3100  Dania 498481
Sarema 2673  Estonia 40312
Olandia 1342  Szwecja 23000
Lolland 1243  Dania 73000
Hiuma 965  Estonia 10000
Rugia 935  Niemcy 73000
Bornholm 588  Dania 44100
Falster 514  Dania 47000
Uznam 445  Niemcy
 Polska		 76500
Als 312  Dania 50000
Langeland 285  Dania 15000
Wolin 265  Polska 17000
Muhu 198  Estonia 1822
Hailuoto 197  Finlandia 995
Fehmarn 185  Niemcy 13036
Vormsi 93  Estonia 3000
Ærø 88  Dania 6863
Kotlin 84  Rosja 42800

Pozostałe wyspy:

Głębokość

Morze Bałtyckie dzieli się na 3 wielkie baseny:

  • Basen Botnicki o maksymalnym zagłębieniu 294 m
  • Basen Gotlandzki o maksymalnym zagłębieniu 459 m
  • Basen Bornholmski o maksymalnym zagłębieniu 105 m[1]

Średnia głębokość Bałtyku wynosi 52,3 m[1], maksymalna – 459 m (Głębia Landsort na północny zachód od Gotlandii). Między Gotlandią a wybrzeżem łotewskim znajduje się Głębia Gotlandzka o maksymalnej głębokości sięgającej 250 m[11]. W Kattegacie głębokość maksymalna wynosi 109 m, ze średnią 24 m. Głębia położona najbliżej Polski – Głębia Gdańska – liczy 118 m.

Oprócz głębi i rynien charakterystyczną cechą rzeźby dna Bałtyku jest występowanie znacznych pod względem obszaru płycizn, zwanych ławicami. Zbudowane są one przeważnie z materiału piaszczysto-żwirowego i kamienistego, będącego pozostałością dawnych moren polodowcowych[11]. Licząc od zachodu, są to ławice: Arkońska, Orla, Odrzańska, Słupska, Środkowa i Hoburg na południe od Gotlandii.

Zasolenie

Ze względu na niskie zasolenie Bałtyk zalicza się do wód słonawych (mezohalinowych) i określa morzem półsłonym. Średnie zasolenie wynosi ok. 7‰. Na ogół waha się w granicach od 2 do 12‰, choć zimą zasolenie nie przekracza 7,8‰ w Zatoce Gdańskiej. W Kattegacie i Skagerraku wynosi ok. 20‰, w Bełtach i Zatoce Kilońskiej ok. 15–17‰, przy polskich wybrzeżach ok. 7‰, w Zatoce Puckiej spada do 6,2‰, w Zalewie Wiślanym tylko 1–3‰, w Zatoce Fińskiej i Botnickiej spada do 2‰. Stosunkowo duże różnice zasolenia w Bałtyku występują w kierunku pionowym. Słona woda jako cięższa opada ku dnu basenu. Na przykład w Basenie Bornholmskim przy powierzchni wynosi ok. 7,5‰, a przy dnie, na głębokości 100 m sięga 15–18‰.

Do Morza Bałtyckiego wpływa około 250 rzek, z których największe to: Wisła, Odra, Newa, Kemi, Niemen, Lule, Gota, Ångerman i Dźwina. Wody te parują w podobnym tempie jak woda akwenu, do którego należy zlewisko.

rzeka długość
[km] 		średni przepływ u ujścia
[m³/s] 		powierzchnia zlewni
[km²]
Wisła 1047 1046 194 424
Odra 854 535 118 861
Newa 74 2510 281 000
Kemi 550 556 51 400
Niemen 937 616 98 200
Lule 461 515 25 200
Gota 93 575 50 229
Ångerman 460 500 31 864
Dźwina 1020 678 87 900

Niskie zasolenie Bałtyku spowodowane jest względnie niskimi temperaturami i związanym z tym mniejszym tempem parowania wody w obszarze szerokości geograficznych akwenu. Przykładem morza, w którym parowanie jest bardzo intensywne i zwiększa zasolenie do ok. 40‰, jest Morze Śródziemne, jak we wszystkich wodach tego zakresu szerokości geograficznej.

Poziom wód i fale

Rozkład maksymalnych wysokości pływów w Morzu Bałtyckim w okresie 100 lat. Kolory segmentów wskazują względny udział energii dobowej (niebieskiej) i półdobowej (czerwonej) w całkowitej energii oscylacji pływowych[12]

Poziom wód Bałtyku jest wyższy niż w Oceanie Atlantyckim i Morzu Północnym i wynika z jego śródlądowego położenia. Powodem jest zbyt słaba wymiana wód przez wąskie Cieśniny Duńskie, aby nastąpiło pełne wyrównanie poziomów. W cieśninach wody piętrzą się zależnie od kierunku wiatrów, które albo pchają wody oceaniczne w głąb Bałtyku, lub na odwrót – wypychają je z niego.

Przypływ, będący wynikiem przyciągania wód morskich przez Księżyc i Słońce, jest na Bałtyku nieznaczny i wynosi: w Kopenhadze 24 cm, w Świnoujściu 8 cm, w Zatoce Gdańskiej 3 cm, w Kłajpedzie 4 cm, zaś w Zatoce Fińskiej na skutek jej ciasnoty wzrasta znów do 6–8 cm. Sejsze, wywołane głównie różnicami ciśnienia atmosferycznego w różnych punktach basenu, mają amplitudę rzadko przekraczającą 30 cm. Spiętrzenia wody wywołane silnymi wiatrami sięgają od 50 cm na brzegach otwartego morza do 2 m i więcej w cieśninach i w głębi zatok. W listopadzie 1824 r. wody nagnane przez wiatr podniosły poziom morza w Petersburgu o 410 cm, natomiast w 1924 r. o 369 cm[2].

Bałtyk jest morzem burzliwym, a fale są krótkie i strome. Typowa wysokość fali wynosi 5 m. W czasie silnych sztormów fale są gwałtowne, nieuporządkowane, często odbite i nadbiegające z różnych kierunków, a ich wysokość sięga prawie do 10 m. 23 grudnia 2004, w czasie sztormu w rejonie północnego Bałtyku, zarejestrowano pojedynczą falę o wysokości prawie 14 m. Odległości między grzbietami fal są przy tym niewielkie, sięgają zaledwie 50 m[2].

Najsilniejsze falowania wywołane są przez cyklony (niże baryczne), nadciągające z zachodu lub ze wschodu. Morze jest najbardziej burzliwe w styczniu, najspokojniejsze w czerwcu. Na polskim wybrzeżu Bałtyku rocznie notuje się 20–25 dni sztormowych[2].

Bałtyckie sztormy są niebezpieczne dla żeglugi. W ostatnich latach podczas sztormów zatonęły 3 duże promy: 14 stycznia 1993 polski „Jan Heweliusz”, 28 września 1994 estoński MS „Estonia”, a 1 listopada 2006 szwedzki MS „Finnbirch”.

Temperatura wody powierzchniowej w zależności od pory roku wynosi od -0,5 do +20 °C.

Temperatura wód przy polskim wybrzeżu jest uzależniona od wiatrów. Wiatry zachodnie ocieplają wodę, wschodnie – oziębiają ją[13].

Zlodzenie

Lód skuwa zatoki: Botnicką, Fińską i Ryską oraz zalewy i mniejsze zatoki. Grubość lodu dochodzi do 70 cm w północnej części Zatoki Botnickiej. Pokrywa lodowa formuje się tam w wąskim pasie przybrzeżnym, ale w centralnych obszarach każdego z tych basenów zalega już jedynie odmiana gęstej kry, tzw. pak lodowy. Morze zaczyna zamarzać najpierw przy brzegu, najwcześniej w połowie listopada, a rozmarza w maju, co obserwowano także w ostatnich latach. Wyspy północnego Bałtyku, jak Hiuma, Sarema i archipelag u wejścia do Zatoki Botnickiej uzyskują zimą połączenie z lądem stałym, jak np. na początku 2009 roku[a].

W źródłach historycznych opisano kilkakrotne zamarznięcie Zatoki Meklemburskiej, dzięki czemu był możliwy transport saniami z Rostocku i Lubeki na wyspy duńskie[14]. Zlodzeniu akwenu wydaje się sprzyjać znacznie mniejsza głębokość zachodniej części Bałtyku niż obszarów rozciągających się bardziej na wschód i najwyraźniej z tego powodu zdecydowanie brak takich opisów dla wybrzeża polskiego. Kilkakrotnie opisano przeprawy po lodzie między Gdańskiem a Helem[14], a współcześnie Zatoka Pucka zamarza każdej bardziej mroźnej zimy (np. co roku w latach 2009–2011). Jednak zasięg zlodzenia kończy się zawsze jedynie na Helu. Jeden tylko opis, powstały w roku 1423, relacjonuje wyprawę saniami z Gdańska na wyspy duńskie. W tym samym roku możliwe były podobno przeprawy po lodzie z Prus[14], które być może kronikarz utożsamił z Brandenburgią, do Lubeki oraz z Meklemburgii do Danii[14]. Wzmiankowana relacja powstała na samym początku minimum Spörera, co wskazywałoby, jeżeli traktować tę dosłownie, na brak większego związku ze zmianami na Słońcu, których zresztą astronomowie nie byli w stanie wtedy rejestrować.

Wiadomo o innym, bardziej współczesnym opisie, w którym biskup Andrzej Chryzostom Załuski, opisując niezwykle mroźną zimę lat 1708/1709, zanotował, co następuje: „Morze Bałtyckie jak tylko okiem nawet uzbrojonem dosięgnąć można było, do dnia 8 kwietnia, grubym lodem było pokryte”[15]. Z cytowanej relacji nie wynika jednak czy był to lód stały, czy zwykła kra, jak również czy wzmiankowane pole lodowe obserwowano na otwartym morzu, a nie w obszarze często zlodzonego Zalewu Wiślanego.

Podobne do opisanych wcześniej raportów o przedostawaniu się po lodzie do Szwecji mogą natomiast dotyczyć jedynie obszaru często zamarzającej Zatoki Fińskiej, bo kiedyś kraj ten rozciągał się również na tereny Finlandii. Znany jest taki właśnie opis z roku 1460, kiedy to podróżowano z Rewla w Inflantach, położonego na południowym brzegu Zatoki Fińskiej, do Szwecji, ale podobno również do Danii[14]. Od roku 1406 do końca wieku w skład terytorialny Danii wchodziła także Gotlandia, a sto lat wcześniej, w roku 1306, Bałtyk zamarzł właśnie między Olandią, Gotlandią i Estonią[14], podczas gdy południowe wybrzeże morza, poza Zatoką Meklemburską, pozostało najwyraźniej wolne od stałego lodu. Być może nieco podobnie należałoby tłumaczyć wzmiankowany wcześniej opis z roku 1423.

Od roku 1900 południowy Bałtyk nie zamarzł ani razu, natomiast często pojawia się kra, zwłaszcza w pobliżu Zatoki Meklemburskiej. Mimo dużego zasięgu zlodzenia, jaki można ustalić, korzystając z rysunku w publikacji Krzysztofa Kożuchowskiego, Morze Bałtyckie nie zamarzło całkowicie również w latach 1739–1740, 1753–1754, 1788–1789, 1798–1799, 1808–1809, 1829–1830, 1866–1867, 1870–1871, 1876–1877, 1880–1881, 1887–1888, 1892–1893, 1939–1940, 1941–1942, 1946–1947[16]. Ponadto okresy te nie pokrywają się z latami, gdy obserwowano duże pola kry w zachodniej części akwenu, co mogłoby świadczyć o bardzo mroźnych zimach na Półwyspie Jutlandzkim.

W roku 1987 ok. 96% powierzchni Bałtyku zajmowała kra, ale nie tworzyła jednolitej pokrywy, po której można by przemieszczać się saniami. Stały lód pojawił się wówczas, tak jak podczas innych mroźnych zim, jedynie w wąskim przybrzeżnym pasie zatok Botnickiej i Fińskiej, zaś na całej rozciągłości polskiego wybrzeża obserwowano mniej gęstą krę[a]. Luźna kra u zachodnich wybrzeży Polski, na odcinku od Świnoujścia do Kołobrzegu, pojawiła się również w lutym 2010[b]. Z lokalnej prasy wiadomo też, że pole lodowe rozciągało się po horyzont na wysokości Świnoujścia, zaś z zamieszczonej na stronie internetowej fotografii wynika, że podobnie morze wyglądało w Jarosławcu[17], tworząc gdzieniegdzie w pobliżu brzegu piętrzące się zwały lodu (Trzęsacz, Rewal); patrz zdjęcia[18][19].

Duża czasowa rozciągłość małej epoki lodowcowej powoduje, że wszystkie opisy niezwykłych zjawisk lodowych znane z wieku XIV, XV, XVI i XVII powstały w czasie trwania jednego i tego samego epizodu klimatycznego.

Temperatura wody

Średnia dobowa temperatura morza (°C)
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
Gdynia[20] 3,2 2,7 2,2 4,5 10,0 14,9 18,4 19,1 17,3 13,2 9,6 5,9 10,0
Sopot[21] 3,3 2,8 2,4 4,8 10,1 15,1 18,5 19,2 17,4 13,3 9,7 6,1 10,0
Kamień Pomorski[22] 2,6 2,6 2,6 5,7 10,1 15,7 18,4 18,9 17,2 13,1 9,0 5,5 10,1
Gdańsk[23] 3,3 2,8 2,4 4,8 10,1 15,1 18,5 19,2 17,4 13,3 9,7 6,1 10,2

Historia geologiczna

 Osobny artykuł: Powstanie i rozwój Bałtyku.

Morze Bałtyckie jest jednym z najmłodszych mórz Oceanu Atlantyckiego. Liczy około 12 tys. lat. W swoim rozwoju przechodziło kilka faz, kształtując się na obszarze pierwotnego lądu zwanego Fennoskandią (prawdopodobnie w starej dolinie hipotetycznej eoceńskiej rzeki Eridan). Niekiedy traciło kontakt z oceanem, stając się olbrzymim jeziorem.

Nazwa

Historyczne nazwy:

Obecna nazwa morza w różnych językach jest albo określeniem zależnym od położenia – morze wschodnie lub morze zachodnie, albo wariantem występującej również w języku polskim nazwy bałtyckie:

Nazwę Bałtyk (łot. Baltijas jūra) Łotysze wywodzą od słowa baltais – łot. biały.

Zanieczyszczenia

Bałtyk jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. W 1973 podpisano Konwencję Gdańską o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów Bałtyku i Bełtów. W 1974 siedem państw nadbałtyckich podpisało drugą Międzynarodową Konwencję Bałtycką w Helsinkach. Ciągle jednak Bałtyk pozostaje jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie.

Czynnikami, które wpływają na zanieczyszczenie wód Bałtyku, są m.in.: budowa rowów melioracyjnych, intensywne uprzemysłowienie, rozwój i powstawanie nowych miast oraz okoliczne ścieki i odpady.

Ocenia się, że największym problemem ochrony Morza Bałtyckiego jest eutrofizacja. Jej głównymi przyczynami są nadmierne ładunki azotu i fosforu, które pochodzą z obszarów lądowych w zlewni Bałtyku, a także obszarów spoza niej. Stwierdzono, że Morze Bałtyckie w ciągu XX wieku zmieniło swój charakter z oligotroficznego (o przejrzystych wodach) w mocno zeutrofizowane[24]. Jako że wymiana wód z bardziej słonym i lepiej utlenionym Morzem Północnym jest ograniczona, opadająca na dno Bałtyku materia organiczna w trakcie swojego rozkładu powoduje zużycie dostępnego tlenu i wytwarzanie siarkowodoru, przez co tworzą się na dnie strefy martwych wód[25][26].

Po wkroczeniu wojsk alianckich i radzieckich na teren Niemiec odkryte zostały duże ilości amunicji chemicznej oraz zapasów bojowych środków trujących w pojemnikach. Na mocy konferencji poczdamskiej znalezioną broń chemiczną postanowiono zatopić w Morzu Bałtyckim[27]. Głównymi miejscami jej zatopienia stały się: południowo-wschodnia część Głębi Gotlandzkiej, wschodnia część Głębi Bornholmskiej oraz cieśniny Mały Bełt i Skagerrak, jednak nie są to jedyne miejsca, w których zatopiona broń chemiczna może się znajdować (pojemniki były wyrzucane ze statków także na trasach transportu do wyznaczonych stref, a część mogła dryfować na znaczne odległości, w dodatku część dokumentacji dotycząca zatapiania broni chemicznej mogła nie zostać do tej pory ujawniona). Szacuje się, że zatopionych zostać mogło od 6000 do 13 000 samych bojowych środków trujących (przy założeniu, że stanowią one średnio 15% masy amunicji), głównie takich środków jak iperyt siarkowy, arsyny (difenylochloroarsyna, difenylocyjanoarsyna, adamsyt), tabun czy fosgen[28]. Jednym z zagrożeń stwarzanych przez zatopioną broń chemiczną jest możliwość wyłowienia środków trujących z morza przez załogi kutrów rybackich i skażenie sprzętu oraz ludzi (pierwsze takie przypadki odnotowano już w 1947 roku). Oddziaływanie broni chemicznej na środowisko morskie jest jednak słabo zbadane. W przypadku iperytu siarkowego prawdopodobnie nie istnieje istotne ryzyko dla flory i fauny[27], choć część organizmów wykazuje wyższą wrażliwość (np. niektóre odmiany glonów czy skorupiaków)[28]. Związki arsenu mogą jednak ulegać bioakumulacji i po rozkładzie w środowisku mogą pozostać nieorganiczne związki arsenu o mniejszej toksyczności. W obu przypadkach najprawdopodobniej nie istnieje ryzyko dla konsumentów, zwłaszcza że wyłowione ryby podlegają kontroli[27].

Państwa leżące nad Morzem Bałtyckim

Zlewisko Bałtyku

Zlewisko Bałtyku rozciąga się od Karpat i Sudetów po rejony znajdujące się za kołem podbiegunowym północnym. Charakterystyczną cechą zlewiska Bałtyku jest występowanie znacznej liczby jezior, spośród których największe to Ładoga i Onega.

Do Morza Bałtyckiego uchodzi około 200 cieków. Spośród nich według danych z XX w. największy średni roczny przepływ, zbliżający się do 2 500 m³·s-1 ma Newa. Przepływ powyżej 1000 m³·s-1 ma też Wisła, kolejne mają mniejszy. Następne są Dźwina, Niemen i Odra. Rzek o przepływie większym niż 50 m³·s-1 jest łącznie 32[29].

Żegluga morska

 Osobny artykuł: Porty nad Morzem Bałtyckim.

Bałtyk jest akwenem o dużym natężeniu żeglugi handlowej, miesięcznie przepływa przez Morze Bałtyckie 3500 do 5500 statków handlowych, w każdym zas momencie na tym akwenie znajduje się około 2000 statków[30]. Największymi portami są porty w Ust´-Łudze, Primorsku oraz Petersburgu, a także porty z krajów Unii Europejskiej: Wolny Port Ryga (Łotwa), Port w Göteborgu (Szwecja), Port w Kłajpedzie (Litwa), Port w Gdańsku (Polska), Port w Tallinnie (Estonia).

Biologia

Zakwit fitoplanktonu. 3.06.2001

Zoogeograficznie Morze Bałtyckie tworzy oddzielną dzielnicę bałtycką. Ze względu na niskie zasolenie jest ona wyjątkowo uboga biologicznie. Dla porównania w sąsiednim Morzu Północnym biomasa jest pięciokrotnie wyższa. Niskie zasolenie stanowi barierę nie do pokonania dla bardzo wielu zwierząt. Oprócz zachodnich krańców nie występuje ani jeden gatunek szkarłupni będącej ważnym składnikiem zwierzostanu innych mórz. Całkowicie brak chitonów, walconogów, głowonogów, ramienionogów i ściśle morskich ślimaków. Mięczaki ściśle morskie są reprezentowane tylko przez sześć gatunków małżów. Bardzo skromnie reprezentowane są jamochłony, wstężnice i pierścienice. Nieliczne zwierzęta słonowodne jak omułki, małgwie, chełbia, śledzie czy dorsze żyjące w Bałtyku są o połowę mniejsze niż w Morzu Północnym. Z drugiej strony niskie zasolenie umożliwia tu życie wielu rybom słodkowodnym.

Wlewające się do Bałtyku słone wody, z powodu większej gęstości, pozostają przy dnie i są izolowane od atmosfery warstwą mniej słonych wód powierzchniowych. Z tego powodu około 1/4 dna Bałtyku jest w strefie beztlenowej, gdzie rozwijające się bakterie wydzielają siarkowodór.

Fauna Bałtyku

Fauna Bałtyku jest stosunkowo uboga.

Foka szara drzemie na plaży w Niechorzu
Kur diabeł

Flora Bałtyku

Glony wielokomórkowe występują na płytkich wodach Bałtyku (do 30 m).

Galeria

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ a b Na podstawie map zlodzenia przygotowywanych przez IMiGW.
  2. ↑ Strona webowa „Zlodzenie Bałtyku” przygotowywana przez IMiGW; uaktualniana i dostępna w okresie zimowym.

Przypisy

  1. ↑ a b c red. Lars Håkanson: Środowisko Morza Bałtyckiego, zeszyt 1. Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewiska Morza Bałtyckiego.
  2. ↑ a b c d Bronisław Siadek, Bałtyk od A do Z, „Poznaj Świat” R. VIII, nr 7 (92), lipiec 1960, s. 28–32.
  3. ↑ a b c d e f Aleksander Majewski, Morze Bałtyckie, jego granice i podziały, [w:] Aleksander Majewski, Zbigniew Lauer (red.), Atlas Morza Bałtyckiego, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 1994, s. 11-18, ISBN 83-85176-21-7.
  4. ↑ ICES ecoregions [pdf], 2017 (ang.).
  5. ↑ About us [online], Komisja Helsińska [dostęp 2021-11-08].
  6. ↑ Aleksander Majewski. Podziały Morza Bałtyckiego. „Przegląd geofizyczny”. 2 (XXXIV), s. 167–168, 1989. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0033-2135. 
  7. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP: Nazewnictwo Geograficzne Świata. T. Zeszyt 10: Morza i oceany. Warszawa: Główny Geodeta Kraju, 2008, s. 51. ISBN 978-83-254-0462-8.
  8. ↑ Subdivision of the 7 HELCOM Seas [pdf], Komisja Helsińska, 2019 (ang.).
  9. ↑ HELCOM sub-basins [pdf], ICES (ang.).
  10. ↑ ICES ecoregions and statistical areas hybrid [pdf], ICES, 2018 (ang.).
  11. ↑ a b Jan Szeliga, Bałtyk, w: „Poznaj swój kraj” R. XVIII, nr 6 (188), czerwiec 1975, s. 3–7.
  12. ↑ Igor P. Medvedev, Alexander B. Rabinovich, Evgueni A. Kulikov, Tides in Three Enclosed Basins: The Baltic, Black, and Caspian Seas, „Frontiers in Marine Science”, 3, 2016, DOI: 10.3389/fmars.2016.00046, ISSN 2296-7745 (ang.).
  13. ↑ Dlaczego latem, woda nad Bałtykiem jest zimna?
  14. ↑ a b c d e f Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI, Ananiasz Rojecki (red.), Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1965.
  15. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Anomalie pogodowe w dawnej Polsce, „Aura”, nr 7/1990.
  16. ↑ Krzysztof Kożuchowski, Wieloletnie wahania zlodzenia Bałtyku, „Problemy klimatologii polarnej”, nr 5, 1996.
  17. ↑ 'Panoramia: Zlodzenie Bałtyku w Jarosławcu'. panoramio.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-19)]..
  18. ↑ Region – Zachodniopomorskie: Bałtyk zamarza. Kra lodowa sięga po horyzont– 27 stycznia 2010.
  19. ↑ Bałtyk zamarza. Po morzu dryfują lodowe kry – 29 stycznia 2010.
  20. ↑ Gdynia average sea temperature – seatemperature.org.
  21. ↑ Sopotaverage sea temperature – seatemperature.org.
  22. ↑ Kamień Pomorski average sea temperature – seatemperature.org.
  23. ↑ Gdańsk Sea Temperature Average, Poland Water Temperatures – seatemperature.org.
  24. ↑ Raport o stanie środowiska w Polsce 2008. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2010, s. 78, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska.
  25. ↑ Bałtyk to morze najmłodsze, najsłodsze i z pustynią (siarkowodorową), „trojmiasto.pl” [dostęp 2018-05-11] (pol.).
  26. ↑ Zastrzyk słonej wody dla Bałtyku, „Nauka w Polsce” [dostęp 2018-05-11] (pol.).
  27. ↑ a b c Tadeusz Kasperek, Broń chemiczna zatopiona w Morzu Bałtyckim, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1999, s. 21–22, 82, 98–101, ISBN 83-7174-481-1.
  28. ↑ a b Mieczysław S. Ostojski, Eugeniusz Andrulewicz, Włodzimierz Krzymiński, Broń chemiczna zatopiona w Morzu Bałtyckim w wyniku działań wojennych, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 2010, s. 7, 9, 14, 23, ISBN 978-83-61102-28-1.
  29. ↑ Jerzy Cyberski, Hydrografia zlewiska, [w:] Aleksander Majewski, Zbigniew Lauer (red.), Atlas Morza Bałtyckiego, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 1994, s. 70-80, ISBN 83-85176-21-7.
  30. ↑ Nele Kristin Meyer: Shipping in the baltic sea. Federal Maritime and Hydrographic Agency, 2016. s. 6-7. [dostęp 2023-07-12].
  31. ↑ a b c Andrzej Rudnicki: Ryby wód polskich. Atlas. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1989, s. 20–21, 26–27, 98–99. ISBN 83-02-01071-5.
  32. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt bu bv bw bx by bz ca cb cc cd ce cf cg ch ci cj ck cl cm cn co cp cq cr cs ct cu cv cw cx cy cz da db dc dd de df dg dh di dj dk dl dm dn do dp dq dr ds dt du dv dw dx dy dz ea eb ec ed ee Ludwik Żmudziński: Świat zwierzęcy Bałtyku. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990. ISBN 83-02-02374-4.
  33. ↑ a b Tomasz Umiński: Zwierzęta i oceany. Popularna zoogeografia wód morskich. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986, s. 167. ISBN 83-02-02680-8.
  34. ↑ a b c d e f g Mały słownik zoologiczny. Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
  35. ↑ a b Czesław Jura: Bezkręgowce. Zarys morfologii, systematyki, filogenezy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 338, 551. ISBN 83-01-04489-6.
  36. ↑ Z. Strzelecki: Mieszkańcy Bałtyku. Krewetka Palaemon elegans. Muzeum Przyrodnicze Wydziału BiNoZ UMK. (pol.).

Linki zewnętrzne

Powstanie i rozwój Bałtyku
Morza na świecie
Ocean Arktyczny
Ocean Atlantycki
Ocean Indyjski
Ocean Spokojny
Ocean Południowy
source: https://pl.wikipedia.org/wiki/Morze_Ba%C5%82tyckie

    by Robert Payne

    Follow me opinions Website

    Related Posts