Bioinformatics Wiki
| kraj związkowy | |||||
 Posąg Bavarii i Ruhmeshalle w Monachium w Bawarii (2006) | |||||
| |||||
| Hymn: Gott mit dir du Land der Bayern! | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
DE-BY | ||||
| Premier | |||||
| Powierzchnia |
70 541,57 km²[1] | ||||
| Populacja (31 grudnia 2022) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
190 os./km² | ||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| Liczba rejencji |
7 | ||||
| Liczba miast na prawach powiatu |
25 | ||||
| Liczba powiatów |
71 | ||||
| Liczba gmin |
2056 | ||||
| Liczba przedstawicieli w parlamencie | |||||
| Liczba przedstawicieli w Bundesracie |
6 | ||||
Położenie na mapie Niemiec
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Bawaria, Wolny Kraj Bawaria[3], Wolne Państwo Bawaria[4] (niem. Bayern, Freistaat Bayern) – największy pod względem powierzchni kraj związkowy Niemiec.
Informacje ogólne
- stolica: Monachium
- liczba mieszkańców: 13 369 393 (31 grudnia 2022)
- powierzchnia: 70 541,57 km²
- język: niemiecki (dialekty bawarski, szwabski, wschodnio- i reńskofrankoński, turyngeński)
- grupy etniczne: Bawarowie (6,4 mln), Frankowie (4,1 mln), Szwabowie (1,8 mln) i „nowi Bawarczycy” (przybyli po II wojnie światowej Niemcy sudeccy i inni uchodźcy i wysiedleni)[5]
- produkt krajowy brutto: 544 miliardów dolarów
- ważniejsze miasta: Monachium, Norymberga, Augsburg, Ratyzbona, Würzburg, Ingolstadt, Fürth i Erlangen
- klimat: umiarkowany przejściowy, między morskim a kontynentalnym; w Alpach górski
- Średnie temperatury: od –5 do 1 °C w zimie, od 12 do 23 °C w lecie
- Opady: od 800 do 1000 mm rocznie, od 2000 do 2500 mm rocznie (w Alpach Bawarskich)
Geografia
Bawaria graniczy z Austrią, Czechami i Szwajcarią (od strony Jeziora Bodeńskiego) oraz krajami związkowymi Badenią-Wirtembergią, Hesją, Turyngią i Saksonią.
Rzeki: Altmühl, Alz, Amper, Dunaj, Soława Frankońska, Iller, Inn, Isen, Izara, Lech, Men, Mindel, Naab, Paar, Pegnitz, Regen, Regnitz, Rott, Vils, Wertach
Kanały: Ren–Men–Dunaj
Jeziora: Ammersee, Chiemsee, Starnberger See
Ważniejsze wzniesienia: Nebelhorn (2224 m), Zugspitze (2963 m), Watzmann (2714 m), Grosser Arber (1457 m)
Historia Bawarii
W VI wieku obecna Bawaria wchodziła w obszar państwa plemiennego Bawarów, ludu germańskiego z korzeniami alemańskimi, turyngeńskimi, frankońskimi i ostrogockimi. Część północno-wschodnia obszaru dzisiejszej Bawarii była zasiedlona przez Słowian (zob. Bavaria Slavica). Bawarowie stworzyli własne księstwo, później zależne od państwa Franków. Pierwszym znanym władcą był Garibald (Heribald) I, panujący w latach 548(?)–590. Od 788 do 907 r. Bawaria znajdowała się w granicach państwa Franków. Następnie władzę przejęła miejscowa dynastia Luitpoldingów (907–947 i krótko 983–985). Bawaria znalazła się wkrótce w granicach Świętego Cesarstwa Rzymskiego, przy czym zajmowała południową część dzisiejszego kraju związkowego. Na północy regionu istniały mniejsze kraje, w tym Burgrabstwo Norymbergi, księstwo biskupie Bambergu i Wolne Miasto Norymberga, a w XIV wieku sięgało tu władztwo Czech (Czeski Palatynat). W 1070 r. tron bawarski został przez króla niemieckiego Henryka IV oddany sprzymierzonym z nim Welfom (1070–1139 i 1156–1180). Od 1180 do 1918 Bawaria była rządzona przez członków dynastii Wittelsbachów, którzy od 1623 r. byli elektorami.
W 1806 stała się królestwem. W 1806 do Bawarii włączono Norymbergę, a w 1815 Palatynat Reński. Od 1818 r. stała się monarchią konstytucyjną (na podstawie Aktu Konstytucyjnego, Verfassungs-Urkunde). Panujący od 1825 roku Ludwik I Wittelsbach zmienił oficjalny zapis nazwy państwa z Baiern na Bayern; litera „y” miała symbolizować tradycję starożytną w przeciwieństwie do potocznej „i”. 18 stycznia 1828 r. Bawaria i Wirtembergia utworzyły Bawarsko-Wirtemberski Związek Celny (Bayerisch-Würtembergischer Zollverein), a sześć lat później przystąpiły do Niemieckiego Związku Celnego. W 1871 r. Bawaria została włączona do Cesarstwa Niemieckiego, z zachowaniem odrębności (poczta, polityka zagraniczna, kolej i armia w czasie pokoju), które zlikwidowano dopiero w 1918 r. W tym samym roku doszło do krótkotrwałego powołania Bawarskiej Republiki Rad. W 1920 do Bawarii przyłączono Coburg, od 1572 związany z pomniejszymi księstwami saskimi. W 1949 r. Bawaria weszła w skład Republiki Federalnej Niemiec[6].
We wrześniu 2006 roku, tuż przed pielgrzymką do Niemiec, papież Benedykt XVI użył określenia Państwo Wielka Bawaria.
Zabytki
- rezydencja biskupów Würzburga (od 1981 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
- kościół pielgrzymkowy w Wies (od 1983 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
- stare miasto w Bambergu (od 1993 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
- część retycka Limesu Górnogermańsko-Retyckiego (od 2005 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
- stare miasto w Ratyzbonie (od 2006 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO), m.in. Most Kamienny, katedra św. Piotra
- katedra Najświętszej Marii Panny w Monachium
- barokowy pałac Nymphenburg w Monachium
- Rezydencja w Monachium, w której muzeum zgromadzone są bogate zbiory polskie, pochodzące z czasów I Rzeczypospolitej
- zamek w Norymberdze
- zamek Trausnitz w Landshut
- zamki Ludwika II: Neuschwanstein, Linderhof i Herrenchiemsee
- klasztor benedyktyński i kościół św. Mikołaja, św. Elżbiety i św. Marii w Andechsie
- Walhalla nad Dunajem
- Herb Polski na wybranych zabytkach w Bawarii
-
-
-
Okno ratuszowe w Landshut -
Sklepienie kościoła św. Jana w Dingolfing -
Wnętrze kościoła św. Stefana w Pfaffenhausen
Podział administracyjny
Bawaria podzielona jest na siedem rejencji (Regierungsbezirke):
- Dolna Frankonia (Würzburg)
- Górna Frankonia (Bayreuth)
- Środkowa Frankonia (Ansbach)
- Szwabia (Augsburg)
- Górny Palatynat (Ratyzbona)
- Górna Bawaria (Monachium)
- Dolna Bawaria (Landshut).
Mieszkańcy każdego z tych regionów posiadają nieco odrębną kulturę i rozpoznawalny akcent językowy.
Równolegle do władz rejencji działają władze okręgu (niem. Bezirk).
Niższym szczeblem podziału jest podział na 71 powiatów i 25 miast na prawach powiatu.
| Miasta na prawach powiatu: | ||
|
| |
Polityka
- Koalicja rządząca: CSU
- CSU – 92
- SPD – 39
- FDP – 16
- Partia Zielonych – 19
- Wolni Wyborcy – 21
- Ostatnie wybory: 15 września 2013
W Bawarii istnieje ruch na rzecz niepodległości: Partia Bawarska otrzymała w wyborach do landtagu w 2013 poparcie 2,3%. Sondaż przeprowadzony przez YouGov w 2017 roku wskazuje, że niezależność od Niemiec popiera 1/3 Bawarczyków[7].
Gospodarka
Bawaria należy do najbogatszych regionów współczesnych Niemiec. Wysoko rozwinięty jest tam przemysł elektroniczny, maszynowy (w tym samochodowy), lotniczy, włókienniczy, rafineryjny (ropa dostarczana jest rurociągami z portów Morza Śródziemnego). Produkt krajowy brutto Bawarii wynosi łącznie 544 mld USD i było większe niż PKB całej Polski aż do końca 2017 roku (PKB Polski w 2018 roku wyniosło 614,2 mld). Nazwa znanego producenta samochodów – BMW – „Bawarskie Zakłady Silnikowe” (Bayerische Motoren-Werke).
Inne znane przedsiębiorstwa z Bawarii: Siemens, Audi (samochody osobowe), MAN (autobusy i samochody ciężarowe), MTU (silniki lotnicze i czołgowe), Airbus Group (europejski koncern militarny i lotniczy), Telefónica Deutschland (operator komórkowy), HypoVereinsbank, Munich Re (jedna z dwóch największych firm reasekuracyjnych na świecie), Allianz SE (grupa ubezpieczeniowo-finansowa), Sky Deutschland (niemiecka płatna telewizja), ProSiebenSat.1 Media (koncern mediowy). Bawaria nazywana jest również doliną krzemową Niemiec.
Wysoko rozwinięte i wydajne jest też bawarskie rolnictwo. Bawaria szczyci się największą w Niemczech produkcją mleka, serów i wyrobów mleczarskich.
Na terenie Bawarii znajdują się trzy elektrownie atomowe: Isar w Essenbach, Grafenrheinfeld, Gundremmingen. W miejscowości Garching bei München (15 km na północ od Monachium) znajduje się reaktor badawczy.
Kultura
Słynny festiwal piwa Oktoberfest odbywa się corocznie od 1810 roku we wrześniu w Monachium i jest największym festiwalem tego typu na świecie. Początek imprezy jest wyznaczany na dwa tygodnie przed pierwszą niedzielą października, a festiwal trwa dwa tygodnie (dokładnie od piątku do niedzieli, czyli 17 dni).
Muzea
- Stara Pinakoteka w Monachium – malarstwo światowe XIV–XVIII wieku
- Nowa Pinakoteka w Monachium – malarstwo światowe XIX i XX wieku
- Muzeum Niemieckie w Monachium – największe muzeum przyrodniczo-techniczne świata
Uczelnie
- Uniwersytet w Augsburgu
- Uniwersytet w Bambergu
- Uniwersytet w Bayreuth
- Katolicki Uniwersytet Eichstätt-Ingolstadt
- Uniwersytet Fryderyka i Aleksandra w Erlangen i Norymberdze
- Uniwersytet Bundeswehry w Monachium
- Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium
- Uniwersytet Techniczny w Monachium
- Uniwersytet w Pasawie
- Uniwersytet w Ratyzbonie
- Uniwersytet w Würzburgu
Religia
Bawaria jest krajem o tradycji katolickiej. Katolicy stanowią w Bawarii 54,4% ludności (tj. 6 mln 796 tys.). Obserwuje się jednak duży spadek wiernych przyznających się do Kościoła katolickiego (w 1970 70,4%, w 2011 56,3%). W Altötting znajduje się jedno z najważniejszych w Europie sanktuariów kultu maryjnego. Z miejscowości Marktl w południowo-wschodniej Bawarii pochodził Benedykt XVI.
| Wyznanie | Odsetek wyznawców |
|---|---|
| katolicy | 54,2% |
| protestanci | 20,7% |
| muzułmanie | 4,3% |
| inni | 22% |
Sport
- W Bawarii znajdują się znane ośrodki sportów zimowych – Garmisch-Partenkirchen (olimpiada zimowa w 1936 roku), Berchtesgaden, Oberstdorf – oraz wodnych.
- Swoją siedzibę ma tu kilku mistrzów Niemiec w piłce nożnej: Bayern Monachium (33 mistrzostwa), 1. FC Nürnberg (9), SpVgg Greuther Fürth (3), TSV 1860 Monachium (1), a także innych uczestników Bundesligi: FC Augsburg, FC Ingolstadt 04 oraz SpVgg Unterhaching
Osoby związane z Bawarią
- papież Benedykt XVI (Joseph Ratzinger)
- malarze: Hans Holbein starszy, Albrecht Dürer, Lucas Cranach, Franz Marc, Gabriele Münter
- kompozytorzy: Orlando di Lasso, Christoph Willibald Gluck, Richard Strauss, Carl Orff, Max Reger, Richard Wagner, Engelbert Humperdinck, Josef Rheinberger
- pisarze: Anna Wimschneider, Bertolt Brecht, Ludwig Thoma, Luise Rinser, Thomas Mann
- naukowcy: Wilhelm Röntgen, Franciszek Brentano, Werner Heisenberg, Max von Laue
- reżyserzy: Werner Herzog, Rainer Werner Fassbinder
- piosenkarze i DJ-e: Daniel Küblböck, Maximilian Schlichter, DJ Hell, Tomcraft
- piłkarze: Franz Beckenbauer
- rzeźbiarze: Wit Stwosz, Tilman Riemenschneider
- teologowie: Karl Rahner, kard. Gerhard Ludwig Müller (Biskup Ratyzbony)
- politycy: Adolf Hitler, Franz Josef Strauß
- modelki i modele: Mika'ela Fisher, Patricia Hartmann, Sascha Hehn, Herbert Knaup, Renate Langer, Barbara Meier, Alessandra Meyer-Wölden, Julia Stegner
Zobacz też
- Order Maksymiliana za Naukę i Sztukę
- Bawarski Order Zasługi
- lista stacji i przystanków kolejowych w Bawarii
Przypisy
- ↑ Fläche und Bevölkerung nach Ländern [online] [dostęp 2021-06-22] (niem.).
- ↑ Genesis Online-Datenbank des Bayerischen Landesamtes für Statistik Tabelle 12411-001 Fortschreibung des Bevölkerungsstandes: Gemeinden, Stichtage (letzten 6) [online] [dostęp 2021-06-22] (niem.).
- ↑ Protokół 46. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
- ↑ Przedstawicielstwo Wolnego Państwa Bawarii w Polsce. bawaria.info.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-18)]..
- ↑ Mieszkańcy Bawarii – Tradycja i przyszłość.. [dostęp 2014-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-07)].
- ↑ Michał Buchta: Bawaria. Historia polityczna kraju. Histmag.org, 24 maja 2009.
- ↑ Jedna trzecia Bawarczyków chce odłączenia od Niemiec, „pb.pl” [dostęp 2018-10-11] (pol.).
Bibliografia
- Michał Buchta: Bawaria. Historia polityczna kraju. Histmag.org, 24 maja 2009
Linki zewnętrzne
- Serwis internetowy Bawarii (niem.)
| Kraje związkowe (Bundesland) |
|
|---|
