Bioinformatics Wiki

Voor het gelijknamige vrouwenvoetbaltoernooi, zie KNVB Beker (vrouwen).

TOTO KNVB Beker
Land	Nederland
Bond	KNVB
Opgericht	1899
Systeem	Knock-out
Internationale kwalificatie	UEFA Europa League
Huidige kampioen	Feyenoord (2023/2024)
Recordkampioen	Ajax (20)
Website	totoknvbbeker.nl
Huidig seizoen	2024/25
Portaal    Voetbal

De TOTO KNVB Beker is een Nederlandse voetbalcompetitie voor mannen georganiseerd door de nationale voetbalbond KNVB. Het toernooi is de oudste nog bestaande voetbalcompetitie van Nederland.

De competitie wordt van oudsher afgewerkt in het knock-outsysteem. In de acht seizoenen 1977/78 tot en met 1984/85 werden in de kwartfinales en halve finales in dit knock-outsysteem twee wedstrijden gespeeld (in plaats van 1). Iedere club speelde 1 wedstrijd thuis en 1 wedstrijd uit tegen zijn tegenstander. In de twee seizoenen 1981/82 en 1982/83 werden bovendien niet alleen in de kwartfinales en halve finales, maar ook in de finales twee wedstijden gespeeld, 1 thuis en 1 uit voor de betreffende finalisten (FC Utrecht-AZ'67 1-0, AZ'67-FC Utrecht 5-1; Ajax-NEC 3-1, NEC-Ajax 1-3). Tussen 1994 en 2003 werd de knock-outfase voorafgegaan door een groepsfase. Vaak kregen hooggeplaatste ploegen uit de Eredivisie of de clubs die Europees speelden een beschermde status, waardoor zij later in het toernooi mochten instromen. Tussen 2006/07 en 2018/19 stroomden alle profclubs gelijktijdig in (vanaf de 1/32e finales). In 2019/20 zijn de clubs die actief zijn in de groepsfase van een Europees clubtoernooi vrijgesteld van de eerste ronde.

De deelnemers zijn:

• de voetbalclubs uit het Nederlands betaald voetbal (Eredivisie en Eerste divisie)
• de clubs uit de hoogste amateurafdelingen: de Tweede divisie en de Derde divisie
• de amateurverenigingen die de halve finales van de regionale districtbekers in het voorafgaand seizoen bereikt hebben

De finale van het toernooi wordt sinds 1989 traditiegetrouw in Stadion Feijenoord afgewerkt en werd voorheen vaak op Hemelvaartsdag gespeeld. Later werd de finale verplaatst naar een eerdere datum, zodat deze plaatsvindt voorafgaand aan de play-offs in de Eredivisie. In 2010 bestond de finale uit veiligheidsoverwegingen uit twee wedstrijden. De finale ging toen tussen Ajax en Feyenoord en deze clubs mochten geen uitsupporters meenemen. Door de finale over twee wedstrijden te verdelen konden de supporters van beide ploegen een finale zien.

De bekerwinnaar mag het volgende seizoen deelnemen aan de traditionele seizoensopening, de Johan Cruijff Schaal, en plaatst zich voor de play-offs van de UEFA Europa League. Als een team kampioen wordt en de beker wint, heeft dit team de dubbel gewonnen. Wanneer de bekerwinnaar in competitieverband een hogere Europese plaatsing heeft weten te bewerkstelligen, wordt het ticket vanuit het bekertoernooi vergeven aan de eerstvolgende rechthebbende club met een lagere Europese plaatsing in de competitie (en dus niet aan de verliezend finalist).

Sinds het seizoen 2016/2017 dienen de meeste amateurclubs twee voorronden te spelen, voordat ze worden toegelaten tot het hoofdtoernooi.

Naar voorbeeld van de FA Cup in Engeland, werd er op 11 maart 1894 een voetbalbekertoernooi gespeeld om het Holdertbeeld, dat beschikbaar gesteld werd door Hak Holdert, secretaris van RAP en zoon van de oprichter van De Telegraaf. Bij gebrek aan animo en de vele afmeldingen waren alleen de Haarlemsche Football Club en HFC Haarlem erin geslaagd een wedstrijd te organiseren. Dat is het eerste bekerduel in de Nederlandse voetbalgeschiedenis en HFC wint met 3–1.

Vier jaar later wordt er, na een bondsvergadering in Den Haag op 15 januari 1898, opnieuw een voetbalbekertoernooi georganiseerd. Het bestuur van de Nederlandsche Voetbalbond (NVB), later KNVB, besloot in 1899 een toernooi voor bondsverenigingen te organiseren.

Door ondernemer Hak Holdert werd wederom een beker beschikbaar gesteld. In het seizoen 1898/99 werd voor de eerste keer de naar hem vernoemde Holdertbeker uitgereikt. De eerste Nederlandse bekerwinnaar in deze nieuwe toernooiopzet werd RAP Amsterdam dat in de finale HVV uit in Den Haag met 1–0 versloeg

In 2018 werd de 100ste KNVB Bekerfinale gespeeld. Ter gelegenheid daarvan verscheen een uitgifte van de Koninklijke Nederlandse Munt, de Gouden TOSS-munt.

De beker heette de Holdertbeker, behalve tussen 1921 en 1929 toen de beker NVB-beker heette, naar de bond. Pas in 1946 kreeg het bekertoernooi een andere naam, de 'KNVB Beker' en werd ook voor het eerst zilver gebruikt voor de beker. Dat was een zeer kostbaar geschenk, omdat edelmetalen vlak na de Tweede Wereldoorlog schaars waren. Deze beker werd aangeboden door de Algemene Nederlandse Voetbalvereniging De Zwaluwen. Het Parool schrijft op 6 maart 1946 dat de zilveren beker al in 1941 is aangekocht. Het Algemeen Handelsblad weet vervolgens te melden dat de zilveren trofee bijna door de Duitse bezetter geconfisqueerd was. De beker was ondergebracht bij een meneer De Haan, die de trofee – met gevaar voor eigen leven – verscheidene malen moest verplaatsen.^[1] In 1944 leverde de laatste winnaar, Willem II, de wisselbeker in bij de bond en sindsdien ontbreekt elk spoor. Op 17 september 2022 reikte de KNVB aan de zeventien nog bestaande winnaars van de Holdert-beker een replica uit.^[2]

Vanaf 1995 werd bierbrouwer Amstel sponsor van het bekerevenement. Feyenoord en FC Volendam speelden voor het eerst een finale om de Amstel Cup, die de Rotterdamse club met 2-1 van FC Volendam won.

In augustus 2005 werd er opnieuw een naamswijziging doorgevoerd. Sindsdien werd er gestreden om de Gatorade Cup, vernoemd naar sportdrankenfabrikant Gatorade. Vanaf het seizoen 2006/07 heet het toernooi weer KNVB Beker, maar Gatorade bleef sponsor van het bekertoernooi.

Sinds het seizoen 2017/18 is de naam van het toernooi officieel de TOTO KNVB Beker. TOTO verwijst hier naar de sponsor Nederlandse Loterij.

De nationale beker heeft als bijnaam 'de dennenappel'.^[3] In 2018 werd er eenmalig een gouden versie van de beker uitgereikt ter ere van de 100ste bekerfinale.^[4]

De winnaar van de TOTO KNVB Beker plaatst zich voor de wedstrijd om de Johan Cruijff Schaal alsmede voor Europees voetbal. Van 1961 tot 1998 was dat voor het Europacup II-toernooi, daarna voor het UEFA Cup toernooi en vanaf 2009 voor de UEFA Europa League. Als de bekerwinnaar zich echter plaatst voor de UEFA Champions League, krijgt de verliezend finalist de plaats toegewezen. Vanaf het seizoen 2014/2015 plaatste hooguit de winnaar zich voor Europees voetbal. Indien deze al geplaatst is voor de Champions League, zal de plaats voor Europees voetbal gegeven worden aan de hoogstgeplaatste ploeg uit de competitie en niet meer aan de verliezend finalist. Vanaf seizoen 2015/2016 plaatste de bekerwinnaar zich automatisch voor de groepsfase van de Europa League, mits Nederland in de coëfficiëntenlijst^[5] van de UEFA bij de eerste twaalf zit.

In het seizoen 1961/62 was Ajax de eerste Nederlandse deelnemer in het toernooi om de Europacup II (Cup Winners Cup). Ajax was ook de enige Nederlandse club die de finale van dit toernooi bereikte. In het seizoen 1986/87 werd deze met 1-0 gewonnen van het Oost-Duitse Lokomotive Leipzig en het seizoen erop, 1987/88, werd deze met 0-1 verloren van het Belgische KV Mechelen.

In 1998 werd een extra wedstrijd gespeeld tussen de verliezend halvefinalisten, omdat de finalisten Ajax en PSV zich beide hadden gekwalificeerd voor de UEFA Champions League. Deze wedstrijd tussen Heerenveen en FC Twente eindigde in het Oosterenkstadion in Zwolle in 3-1, waardoor Heerenveen zich plaatste voor het Europacup II-toernooi.

In de huidige opzet wordt, als zowel de verliezend finalist als de winnaar van het toernooi bij de eerste drie ploegen in de eredivisie zit, de Europa League plaats vergeven aan de nummer 4 (of 5 zie: UEFA-coëfficiënten) van de Eredivisie, die dan geen play-offs hoeft te spelen om de laatste Europa League-plaats.

Tussen 1919 en 1960 werd het toernooi achttien keer niet gespeeld. In 1919 vond voor de eerste keer geen bekertoernooi plaats. In de jaren twintig werd het toernooi drie keer niet gespeeld (1922, 1923, 1924) en ook in 1931 en 1933 moest Nederland het zonder bekercompetitie stellen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog en enkele jaren daarna (1940-1942, 1945, 1947) werd er ook geen bekertoernooi georganiseerd. Ten slotte werd er wegens geringe belangstelling ook van 1950-1956 en in 1960 niet om de beker gestreden.

Drie keer, in 1929, 1946 en 2020, werd het bekertoernooi voortijdig gestaakt. In 2020 was er geen finale wegens de coronapandemie.

Lijst van bekerwinnaars en finalisten

Bekertitels	Verliezend finalist	Totaal finales	Club	Jaren
20	8	28	Ajax	1917 1943 1961 1967 1968 1970 1971 1972 1978 1979 1980 1981 1983 1986 1987 1993 1998 1999 2002 2006 2007 2010 2011 2014 2019 2021 2022 2023
14	4	19*	Feyenoord	1930 1934 1935 1957 1965 1969 1980 1984 1991 1992 1994 1995 2003 2008 2010 2016 2018 2020* 2024
11	8	19	PSV	1932 1939 1950 1969 1970 1974 1976 1988 1989 1990 1996 1998 2001 2005 2006 2012 2013 2022 2023
4	3	7	AZ	1978 1981 1982 2007 2013 2017 2018
	0	4	H.V. & C.V. Quick	1909 1910 1911 1916
3	4	7	FC Twente	1975 1977 1979 2001 2004 2009 2011
	3	7*	FC Utrecht	1982 1985 2002 2003 2004 2016 2020*
	2	5	Sparta Rotterdam	1958 1962 1966 1971 1996
	0	3	Koninklijke HFC	1904 1913 1915
2	6	8	ADO Den Haag	1959 1963 1964 1966 1968 1972 1975 1987
	5	7	HBS	1901 1902 1903 1905 1908 1915 1916
	4	6	Roda JC	1976 1988 1992 1997 2000 2008
	3	5	HFC Haarlem	1902 1911 1912 1914 1950
	2	4	VOC	1905 1907 1908 1909
			DFC	1913 1914 1932 1943
			Willem II	1944 1963 2005 2019
	0	2	Fortuna '54	1957 1964
			WVV Wageningen	1939 1948
			RCH	1918 1928
1	4	5	Vitesse	1912 1927 1990 2017 2021
	3	4	NAC	1961 1967 1973 1974
			PEC Zwolle	1928 1977 2014 2015
			HVV	1899 1903 1904 1910
	2	3	sc Heerenveen	1993 1997 2009
	1	2	RAP	1899 1901
			VUC	1920 1927
			VSV	1917 1938
			FC Groningen	1989 2015
	0	1	Velocitas Breda	1900
			DSV Concordia	1906
			CVV	1920
			VV Schoten	1921
			ZFC	1925
			T.S.V. LONGA	1926
			Velocitas 1897	1934
			RFC Roermond	1936
			Eindhoven	1937
			Quick 1888	1949
			VVV	1959
0	5	5	NEC	1973 1983 1994 2000 2024
	2	2	FC Volendam	1958 1995
			Fortuna Sittard	1984 1999
			De Spartaan	1926 1937
	1	1	Go Ahead	1965
			AC & VV Volharding	1906
			Excelsior	1930
			DHC	1962
			BVV Den Bosch	1991
			AGOVV	1938
			Helmond Sport	1985
			Heracles Almelo	2012
			RFC Xerxes	1925
			HVV Helmond	1935
			Ajax (Leiden)	1900
			DWV Amsterdam	1948
			KFC	1936
			RFC Rotterdam	1921
			SC Helmondia	1949
			RBC	1986
			RKSV Groene Ster	1944
			Voorwaarts	1907
			VVA	1918

* De finale van 2020 ging niet door vanwege de coronapandemie.

Seizoen	Speler	Club(s)	Aantal
2023/2024	Kornelius Hansen Milan Smit	Almere City FC SC Cambuur	5
2022/2023	Floris van der Linden	SV Spakenburg	4
2021/2022	Danilo	Feyenoord	6
2020/2021	8 spelers		3
2019/2020	Steven Berghuis Samy Bourard Mike Trésor Ndayishimiye	Feyenoord FC Eindhoven Willem II	4
2018/2019	Oussama Idrissi	AZ	6
2017/2018	Wout Weghorst	AZ	9
2016/2017	Lewis Baker	Vitesse	5
2015/2016	Patrick Gerritsen Sébastien Haller	Excelsior '31 FC Utrecht	5
2014/2015	Arkadiusz Milik	Ajax	8
2013/2014	Aron Jóhannsson	AZ	6
2012/2013	Jozy Altidore	AZ	8
2011/2012	Bas Dost	sc Heerenveen	6
2010/2011	Albert van Nijhuis	Sparta Nijkerk	5
2009/2010	Luis Suárez	Ajax	8
2008/2009	Paul Weerman	WKE	5
2007/2008	Roy Makaay	Feyenoord	7
2006/2007	Simon Cziommer	AZ	7
2005/2006	Klaas-Jan Huntelaar	sc Heerenveen Ajax	6
2004/2005	Dennis de Nooijer	FC Dordrecht	9
2003/2004	Yuri Rose	Heracles Almelo	6
2002/2003	Rick Hoogendorp	RKC Waalwijk	8
2001/2002	Jan Bruin Niki Leferink Peter van Vossen	Cambuur Leeuwarden Go Ahead Eagles De Graafschap	6
2000/2001	Jan Vennegoor of Hesselink	FC Twente	8
1999/2000	Jack de Gier	N.E.C.	12
1998/1999	Dirk Jan Derksen	FC Zwolle	9
1997/1998	Dean Gorré Marcel Koning Anthony Lurling	Ajax N.E.C. FC Den Bosch	6
1996/1997	John Bosman Harry van der Laan	FC Twente SC Cambuur	7
1995/1996	Virgil Breetveld	De Graafschap	8
1994/1995	Hans van Arum Leeroy Echteld Jack de Gier Miroslav Stefanović	RKC Waalwijk sc Heerenveen Go Ahead Eagles FC Volendam	7
1993/1994	Tony Alberda Emiel van Eijkeren Pierre van Hooijdonk Harry van der Laan Takafumi Ogura Stefan Pettersson	sc Heerenveen FC Den Haag NAC Breda FC Den Haag Excelsior Ajax	4
1992/1993	Edgar Davids	Ajax	5
1991/1992	Paul Bremer Maurice Graef Piet Keur	SC Rheden VVV-Venlo HFC Haarlem	4
1990/1991	Romário Martin van Geel	PSV Willem II	5
1989/1990	Harry van der Laan Erik Willaarts	FC Den Haag FC Utrecht	5
1988/1989	Willem van der Ark	Willem II	6
1987/1988	Ad van de Wiel	RKC Waalwijk	5
1986/1987	Marco van Basten	Ajax	7
1985/1986	Guus van der Borgt	NAC Breda	7
1984/1985	Hallvar Thoresen	PSV	8
1983/1984	Ruud Gullit	Feyenoord	9
1982/1983	Alex van de Klift	FC Wageningen	7
1981/1982	Pier Tol	AZ	8
1980/1981	Wim Kieft	Ajax	9
1979/1980	Frank Arnesen	Ajax	8
1978/1979	Ray Clarke	Ajax	6
1977/1978	Ruud Geels	Ajax	6
1976/1977	John van Diggele	Excelsior	4
1975/1976	Willy van der Kuijlen	PSV	10
1974/1975	Johan Zuidema	FC Twente	5
1973/1974	Willy van der Kuijlen	PSV	7
1972/1973	Dick Advocaat Frans Bouwmeester jr. Kees Kist Aad Mansveld Bent Schmidt Hansen Wessel van den Bosch	ADO Den Haag NAC Breda AZ ADO Den Haag PSV USV Elinkwijk	3
1971/1972	Johan Cruijff Piet Keizer Sjaak Roggeveen Sjaak Swart Hans van Eeden	Ajax Ajax ADO Den Haag Ajax ADO Den Haag	3
1970/1971	Johan Cruijff Jan Klijnjan	Ajax Sparta Rotterdam	5
1969/1970	Johan Cruijff	Ajax	6
1968/1969	Willy van der Kuijlen Henk Wery	PSV Feyenoord	7
1967/1968	Rikkert La Crois	SC Veendam	7
1966/1967	Johan Cruijff	Ajax	5
1965/1966	Ole Madsen	Sparta Rotterdam	10
1964/1965	Wout van Meeteren Wietse Veenstra	SVV Go Ahead Eagles	6
1963/1964	Cees Groot Piet van Rhijn	Ajax Fortuna '54	5
1962/1963	Piet Buis	Alkmaar '54	7
1961/1962	Chiel Jansen	DHC Delft	6
1960/1961	Henk Groot	Ajax	14

De meeste finales werden gespeeld door AFC Ajax (28×) en deze club won de beker ook het vaakst (20×), PSV speelde negentien keer de finale en won er elf daarvan. Feyenoord speelde achttien keer de finale en won veertienmaal de beker. ADO Den Haag (waarvan drie keer als FC Den Haag) stond achtmaal in de finale. Het Haagse HBS (tussen 1902-1916), AZ, FC Utrecht en FC Twente wisten zeven keer de eindstrijd te bereiken.

Drie clubs wonnen drie opeenvolgende keren de finale:

H.V. & C.V. Quick uit Den Haag in 1909, 1910, 1911. De eerste twee edities stond het tweede elftal in de finale.

Ajax uit Amsterdam in 1970, 1971, 1972.

PSV uit Eindhoven in 1988, 1989, 1990.

Aangetekend moet worden dat Ajax bij het behalen van drie titels op rij niet ongeslagen bleef. In de eerste titelstrijd van deze reeks werd in de derde ronde met 2-1 verloren van AZ '67. Dit betekent normaliter uitschakeling. Omdat er echter maar zeven ploegen over waren, werd een van de verliezers alsnog ingeloot. AFC Ajax was de gelukkige en won vervolgens de beker.

Tijdens het seizoen 1903/04 won HFC met 25-0 tegen AC & FC VVV uit Amsterdam, nog altijd een record in de Nederlandse bekercompetitie. Eddy Holdert scoorde dertien keer; ook een record.

De grootste uitslag sinds de invoering van het profvoetbal is de 18-1 van NAC Breda tegen VV Dongen in het seizoen 1958/59.

De grootste uitslag in een bekerfinale was op 11 juni 1944. Willem II – Groene Ster Heerlerheide eindigde in Eindhoven in 9-2.

De Braziliaan Romário maakte in 1989 namens PSV het vroegste doelpunt in een bekerfinale toen hij in de 2e minuut scoorde.

In de bekerfinale van 1935 scoorde Wim Groenendijk namens Feyenoord vier keer tegen HVV Helmond.

• KNVB Beker voor amateurs
• KNVB Beker beloften
• KNVB Beker (vrouwen)

Zie de categorie KNVB Cup van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.