Trends in LIMS

Ovo je članak o godini 1732.

Godina 1732 (MDCCXXXII) bila je prijestupna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u subotu po julijanskom kalendaru.

• 10. 1. - Ahmet-pašin ugovor između Osmanskog carstva i Persije: Osmanlije zadržavaju zauzeća na Kavkazu a priznaju gubitke u zapadnoj Persiji (obe strane nezadovoljne).
• 21. 1. - Rusko Carstvo i safavidska Perzija sklapaju Sporazum u Reštu kojim Rusija prepušta sve teritorije južno od rijeke Kure koje je preuzela od Perzije nakon Prvog rusko-perzijskog rata (južna obala Kaspijskog jezera); Perzija se zauzvrat obavezuje dati povlastice ruskim trgovcima u Perziji i pomoći povratku pro-ruskog kralja Vahtanga VI na gruzijsko prijestolje.
• januar, krajem - Napisan hatihumajun s ciljem zaustavljanja pojava zbog kojih se raspada timarski sistem u Osmanskom carstvu.^[1]
• 2. 2. - Salcburški protestanti: pruski kralj im izdaje Pozivni patent kojim ih proglašava za svoje podanike, pošto ih salcburški knez-biskup protjeruje - od aprila od augusta preseljava ih se preko 20.000, većina odlazi u Istočnu Prusku.
• 9. 2. - Prvi brod Švedske Istočnoindijske kompanije je krenuo prema Kini - vraća se posle 18 meseci i znatnih žrtava, ali ostvaruje veliki profit.
• 16. 2. - Izjasnitelni (objašnjavajući) reskript cara/kralja Karla VI: i dalje se insistira na sužavanju srpskih privilegija, odnosi se samo na Srbiju i Banat.^[2]
• 27. 2. - Naderova Heratska kampanja: slomljena je pobuna afganskih abdalijskih plemena, Herat je ponovo pod persijskom vlašću.
• 3. 3. - Engleski kapetan Charles Gough vidio otok Gough u južnom Atlantiku (u stvari ponovno otkriće otoka koje je 1505 vidio Portugalac Gonçalo Álvares).
• 9. 3. - Španski princ Carlos, na putu prema svom vojvodstvu Parmi i Pjačenci stiže u posetu medičijevskoj Firenci - Gian Gastone ga na Ivanjdan proglašava za naslednika Toskane, što izaziva nesuglasice sa carem Karlom VI, Karlos konačno stiže u Parmu u oktobru.
• 12. 3. - Hekimoğlu Ali-paša je prvi put osmanski veliki vezir (do 1735), nakon Topal Osman-paše. Nastavlja se rad na formiranju humbaradžijskog (artiljerijskog) odžaka, na čelu sa francuskim preobraćenikom Humbaradži Ahmet-pašom (Claude Alexandre de Bonneval).

• 12. 4. - Danska azijska kompanija dobija povelju od kralja Kristijana VI, sa monopolom na 40 godina. (→ Danska Indija)
• 16. 4. - Persijski safavidski šah Tahmasp II je zbog poraza od Osmanlija prinuđen od Nader-šaha na abdikaciju u korist nedavno rođenog Abbasa III. Nader-šah se i formalno proglašava vladarem 1736, a poslednji Safavidi su ubijeni 1740.
• proleće - Dolazak nemačkog odreda od 200 ljudi i glasine o povratku komorske vlasti izazivaju još jednu pobunu u Lici, i Srba i Hrvata. Vođa pobunjenika Jure Tomljenović će biti raščerečen.^[3]
• 13. 5. - Pod uticajem habsburške intervencije, korzikanski pobunjenici potpisali sporazum po kome se vraća vlast Đenovske republike - zloupotrebe se nastavljaju pa je ustanak obnovljen 1734.
• 20. 5. - Antoine Grimaldi postaje regent Monaka, pošto su se njegov zet i sestrić, Jacques I i Honoré III vratili u Pariz (čak do 1784).

• 6. 6. - Carlo Ruzzini je novi mletački dužd, nakon umrlog Alvisea III Moceniga (do 1735).
• 9. 6. - Tajni savet Georgea II finalizovao povelju Jamesu Oglethorpeu za osnivanje Provincije Georgie, poslednje i najjužnije od 13 prvobitnih američkih kolonija.
• 10. 6. - Car Karlo VI je greškom smrtno ranio u lovu kneza Adama Franza zu Schwarzenberga, umire sutradan.

• 1 - 2. 7. - Španci povratili gradove Oran i Mers el-Kébir u Alžiru, koje su izgubili 1708. - zadržavaju ih do 1792.
• august - Ruski istraživač Mihail Gvozdev dopire do Rta Dežnjev na krajnjem istoku azijskog kontinenta odakle će, kao prvi Evropljanin, prijeći Beringov tjesnac i otkriti Rt Princa od Walesa na krajnjem zapadu Sjeverne Amerike.
• 16. 8. - Malteški vitezovi pobedili Osmanlije u pomorskoj bici kod Damijete u Egiptu - radilo se o trgovačkom konvoju ali teret još nije bio utovaren...
• 13. 9. - Sporazum tri crna orla: Rusija i Austrija se dogovaraju, čemu se Pruska pridružuje u decembru, u vezi nasledstva u Poljskoj-Litvaniji (August II Jaki umire početkom sledećeg februara) - nije ratifikovan, planovi su promenjeni sledeće godine.
• 16. 9. - Montreal je pogođen zemljotresom i požarom, stradalo je 30% kuća.
• 23. 9. - Džungarsko-qingovski ratovi: Halha Mongoli, saveznici kineske dinastije Qing, porazili Džungare kod manastira Erdene Zuu - Kina zatim sklapa mir sa Džungarskom kanatom, sledeći sukob je 1755.
• septembar-oktobar - Glad ere Kyōhō u Japanu: rod pirinča je skoro četiri puta manji nego inače, zbog najezde skakavaca i epidemije među teglećim životinjama - do marta zvanično umire 12.172, a možda i 169.000 ljudi.

• 7. 10. - Gen. Florent-Jean de Vallière je zadužen od kralja Luja XV da poboljša metod livenja topova - de Vallièreov sistem traje do polovine 1760-tih.
• 16. 10. - Ruski admiralitet daje Vitusu Beringu instrukcije za drugu kamčatsku kampanju, da pronađe Severnu Ameriku (Gvozdevljevo dostignuće nije poznato). Velika severna ekspedicija traje 1733-43, Bering nije dočekao kraj.
• 9. 11. - Alfonz Liguori osnovao kongregaciju redemptorista u Scali u Kampaniji.
• 11. 11. - 15. 11. (31. 10. - 4. 11. po j.k.) - Crkveno-narodni sabor u Beogradu: za očuvanje privilegija, poziva cara da povuče Objašnjavajući reskript i ranije deklaratorije, poslata delegacija u Beč.^[4]
• 29. 11. - Irpinijski zemljotres u habsburškom Napuljskom Kraljevstvu, broj mrtvih procenjen na 1.940.
• 1. 12. - Proizvedeno prvo železo u fabrici u današnjem gradu Pjervouraljsk u Rusiji.
• 7. 12. - U londonskoj četvrti Covent Garden otvorena Kraljevska operna kuća (Royal Opera House).
• decembar - Ismail-paša imenovan za niškog muhafiza, nakon Mehmed-paše.^[5]
• 17. 12. - Umire knez Lihtenštajna Joseph Johann Adam, nasljeđuje ga Ivan Nepomuk Karlo (8), regent do 1745. je Josip Wenzel I..
• 19. 12. - Benjamin Franklin reklamira Poor Richard's Almanack, koji će izlaziti do 1758.

• Ivan V. Drašković, od 1718. banski namjesnik, imenovan je za hrvatskog bana i postavljen za glavnoga zapovjednika Banske krajine (umire sljedeće godine).
• Završena gradnja ceste Karoline u Hrvatskoj.
• Bećir-paša Čengić je hercegovački sandžak-beg.
• U Bosni se opet pojavila kuga, s prekidima traje deset godina; kroničar kaže da u Sarajevu, Mostaru i Banjoj Luci umire 300 osoba svakog dana^[6] (u mahzaru iz 1737. se pominje "20.000" junaka koji su otišli pod zemlju^[7]).
• Grof Cordua pokušava reorganizirati Varaždinski generalat: snizio je plaće vojnicima a povisio zapovjednicima, predlaže ukidanje stare krajiške samouprave, što izaziva otpor.^[8]
• Na inicijativu Nikole Popovića, dvor poslao komisiju u Varaždinski generalat da razdvoji pravoslavne od unijata - skoro svi krajišnici se izjašnjavaju za "istočnu" crkvu.^[9]
• Uređenje plovidbe na Savi do Siska.^[10]
• U Beogradu se pominje Velika škola ili Akademija, verovatno viša gimnazija, koja rad mora nastaviti u Sr. Karlovcima, a ostaje samo niža dvorazredna gimnazija ili Latinska škola.^[11]
• U Karlovačkoj arhidijecezi 104 crkve i sveštenici u Sremu imaju 465 knjiga "srbulja" i 681 primerak ruskih knjiga.^[12]
• 1732-40 - Bogoslovska škola u Novom Sadu, za dalje studije se odlazi u Rusiju.^[13]
• Peštanski magistrat ne prima u svoju skupštinu i odbor srpske građane i zabranjuje im dalje doseljavanje.^[14]
• Obnovljen Kokand na istoku današnjeg Uzbekistana, sedište kanata do 1876.
• Herman Boerhaave objavio Elementa chemiae, možda prvi udžbenik hemije.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1732.

• 6. 1. - Matija Antun Relković, oficir i pisac († 1798)
• jan. - Abbas III, poslednji safavidski šah Persije († 1740)
• 17. 1. - Stanisław August Poniatowski, poslednji vladar Poljske-Litvanije († 1798)
• 24. 1. - Pierre Beaumarchais, pisac, polihistor († 1799)
• 22. 2. - George Washington, general i prvi predsjednik SAD († 1799)
• 31. 3. - Joseph Haydn, austrijski skladatelj i dirigent († 1809)
• 5. 4. - Jean-Honoré Fragonard, slikar († 1806)
• 13. 4. - Frederick North, britanski premijer († 1792)
• 11. 7. - Jérôme Lalande, astronom († 1807)
• 8. 8. - Johann Christoph Adelung, gramatičar, filolog († 1806)
• 30. 9. - Jacques Necker, bankar, francuski ministar finansija († 1804)
• 6. 10. - Nevil Maskelyne, astronom († 1811)
• 24. 10. - Anđeo Dalla Costa, hrvatski pravni pisac († 1790)
• 6. 12. - Warren Hastings, britanski administrator u Indiji († 1818)
• 23. 12. - Richard Arkwright, pronalazač i preduzetnik u tekstilnoj industriji († 1792)
• Jovan Jovanović, episkop SPC († 1805)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1732.

• 1. 1. - Nicolò Grimaldi, kastrat (* 1673)
• 6. 1. - Maksim (Gavrilović), episkop sigetski i mohački
• 18. 2. - Balthasar Permoser, kipar (* 1651)
• 29. 2. - André Charles Boulle, proizvođač luksuznog nameštaja (* 1642)
• 21. 5. - Alvise III Mocenigo, mletački dužd (* 1662)
• 15. 7. - Woodes Rogers, britanski gusar, guverner Bahama (* ca. 1679)
• 22. 7. - Ivan Tanzlingher Zanotti, zadarski leksikograf i historiograf (* 1651)
• 24. 9. - Reigen, bivši japanski car (* 1654)
• 31. 10. - Viktor Amadeus II, bivši sardinski kralj (* 1666)
• 4. 12. - John Gay, književnik (* 1685)
• 17. 12. - Joseph Johann Adam, knez Lihtenštajna (* 1690)
• Jiang Tingxi, slikar, leksikograf (* 1669)
• Yirmisekiz Mehmed Çelebi, osmanski diplomata (* ca. 1670)
• c. Jovan Albanez, oficir u ruskoj službi

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)

1732 na Wikimedijinoj ostavi