Trends in LIMS

Asië is die wêreld se grootste kontinent in sowel oppervlakte as bevolking. Saam met die eilande beslaan dit ongeveer 44 579 000 km² wat 33% van die totale landoppervlakte van die aarde is en dit word bewoon deur meer as 4 miljard mense – ongeveer 60% van die wêreldbevolking.

Asië, wat saam met Europa ’n onderdeel van die groot wêrelddeel genaamd Eurasië vorm, is die grootste van die aarde se vyf vastelande. Dit beslaan 'n oppervlakte van ongeveer 44 miljoen km², oftewel een derde van die wêreld se totale landoppervlakte. Afgesien van ’n aantal eilande in die suidooste, is die hele Asië in die Noordelike Halfrond geleë. Dit strek van die Oeralgebergte, die Swartsee, die Middellandse See en die Rooisee in die weste tot by die Stille Oseaan in die ooste, vanaf die Noordelike Yssee tot by die Indiese Oseaan in die suide.

Die eilande van Indonesië, Filippyne, Taiwan en Japan maak ook deel uit van Asië, en so ook Siprus, in die oostelike Middellandse See, en Sri Lanka, naby die suidkus van Indië. Die vernaamste berge in Asië is in twee gordels gegroepeer. Die eerste gordel strek vanaf die Chukchi-skiereiland by die Beringstraat, deur Suid-Siberië, tot by die Tiensjan in Noordwes-China. Die tweede gordel begin in Turkye en sluit die hooglande van Iran en Afghanistan sowel as die Himalaja in; oos van Tibet swenk dit suidoos tot by Maleisië.

Die Asiatiese vasteland bevat die hoogste en laagste plekke in die wêreld – Berg Everest in die Himalaja is 8 848 meter bo seespieël en die Dooie See is 395 meter onder seespieël. Die Baikalmeer in Suidoos-Rusland, naby Mongolië, vorm die wêreld se diepste trog – die meer is 1 620 meter diep en die bodem is 1 295 meter onderkant seespieël.

Die Kaspiese See en die Aralmeer is oorblyfsels van veel groter see wat vroeër daar bestaan het. Van die grootste riviere in die wêreld kom in Asië voor, onder andere die Mekong, Yangtze en Geelrivier in China en die Indus, Ganges en Chao Phraya in Indië. In Siberië vries die riviere in die winter, soms tot op die bodem. In die verre noorde van die vasteland bly die grond permanent bevrore en slegs 'n dun lagie bogrond ontdooi in die kort somers. Onmiddellik suid van hierdie toendra-gebied is 'n breë gordel onvrugbare sand, waarin uitgestrekte naaldwoude voorkom.

Verder suid lê die sogenaamde landboudriehoek van Rusland en Oekraïne (tussen Sint Petersburg, Odessa en Irkoetsk). Die grond is humusryk en die verhouding tussen reënval en verdamping is eweredig. Daarop volg die steppe- en woestyngebied, waar die reënval afneem en die temperatuur styg. Die gebied is oor die algemeen vrugbaar, maar besproeiing is noodsaaklik vir landbou. Weens die minerale samestelling van die grond en die feit dat verdamping hoër as die reënval is, ontstaan daar plek-plek soutvlaktes en -mere. Suidwes-Asië maak deel uit van die droëwoestyngordel wat van die Sahara in Afrika tot by die Gobiwoestyn in Mongolië strek.

Suid van die sentrale gebergtes, in Indië en Suidoos-Asië, word die minerale in die grond deur die swaar moesonreëns weggespoel. Die grond is kleierig, arm aan humus, met harde laterietbodems en wissel in kleur van geel tot rooibruin. Die vrugbaarste grond in die tropiese en subtropiese gebiede is vulkaniese grond, soos die in die hooglande van Dekan.

Die valleie en deltas van die groot riviere in Indië en China en van die Tigris en Eufraat in Klein-Asië bevat ook baie vrugbare grond. Die reënval in Asië wissel drasties van streek tot streek en word grootliks deur die sentrale bergreekse beïnvloed. Westewinde bring genoeg reën vir die ooskuste van die Middellandse See en die Swartsee, maar ooswaarts word die reën al hoe minder en bereik glad nie die lande oos van die Arabiese Skiereiland nie.

Die suidwesmoesonwinde bring oorvloedige reën vir Indië en Suidoos-Asië. Die kort winters is die enigste droë tydperke. Die eilande van Indonesië en Maleisië, nader aan en op die ewenaar, het 'n tropiese reënwoudklimaat. Sentraal-Asië, tussen die Kaspiese See en die Gobiwoestyn, word deur die berge van die moesonreëns afgesny.

Bokant 50 grade noorderbreedte in Rusland is die somers droog en warm en die winters nat en koud. Verder noordwaarts· heers 'n tipiese arktiese klimaat, wat ook in groot mate in die hoogliggende gebergtes voorkom.

Naas uitgestrekte grasvlaktes, woestyne en woude, bestaan Asië uit hoë plato's en bergreekse met die hoogste pieke in die wêreld. Daar kom dus 'n groot verskeidenheid plante en diere voor. Die sterk ooreenkoms tussen die fauna en flora van Asië en dié van die Amerikas versterk die vermoede dat daar in die ystertydperk 'n landbrug in die gebied van die Beringstraat moes bestaan het.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Toendra.

In die verre noorde van Asië tref 'n mens Arktiese plantegroei aan. Daar groei net mos, kort grasse en bossies in die kort somers. Die berghellings langs die noordoostelike kus van Siberië is met welige gras bedek. Talie soorte insekte floreer in die toendra en dien as voedsel vir die groot swerms voëls wat in die somer op land en langs die see broei. Kenmerkend vir die toendra is sneeuhoenders en lemmings, wat as prooi dien vir roofvoëls, poolvosse en ander vleisvreters soos wolwe. Die meeste diere, insluitende die rendiere, migreer suidwaarts in die herfs. Kleiner knaagdiere bly egter ook in die winter daar en lewe van plantegroei wat hul onder die sneeu uitgrawe.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Taiga.

Geen bome groei op die toendra nie, maar uitgestrekte naaldwoude kom suid daarvan in die taiga voor. Hulle bestaan hoofsaaklik uit denne, sparre en lorke. In die koudste dele van die taiga oorheers die lorke. Hulle verloor hul naalde in die winter, voëls en knaagdiere lewe van die bome se sade in die taiga. Soms ontstaan 'n tekort aan sade en dan migreer die voëls op groot skaal na Europa. Die grootste diere wat in die taiga voorkom, is elande, met wolwe, losse (’n soort rooikat) en veelvrate as hul vernaamste vyande. Naaldwoude kom ook teen die berghellings in die hooglande van Tibet voor. Rododendrons van alle kleure en 'n groot verskeidenheid primulas groei daar bokant die boomgrens.

Die plantegroei van Klein-Asië, Iran, Afganistan, Tibet en Mongolië is tipies van woestyn- en steppegebied. Loofbome groei in bosse teen die vogtige berghellings en langs die rivieroewers. Plantegroei in die steppe bestaan hoofsaaklik uit harde grasse, eenjarige plante, bolgewasse en lae struike, soos die Tamarisk. Bokwiet kom oorspronklik uit die steppe van Sentraal-Asië en knoffel uit Wes-Asië. Die plantegroei in Tibet is baie soos dié in China en Japan, waar perskes en appelkose oorspronklik vandaan kom. Kersies, vye, druiwe, hennep, gars, koring en rog, wat oorspronklik uit Klein-Asië kom, het oral op die vasteland belangrike kultuurgewasse geword. Korea, Mantsjoerye en Oos-China het 'n hoë reënval, met subtropiese plantegroei in die suidelike dele.

Die uitgestrekte steppe was die oorspronklike habitat van die wilde perd, maar vandag kom die egte wilde perd (Equus przewalski) nog net in Mongolië voor. Mongolië is ook die woonplek van die laaste wilde kamele. Hulle is skraler, met korter, harder hare as die mak kameel.

Baie soorte knaagdiere kom in die steppes voor, onder andere die fluithaas, wat 'n wintervoorraad van afgeknaagde plante opbou. In die warm woestyne van Suidwes-Asië tref 'n mens nog wilde esels aan sowel as 'n soort gasel wat hom by die klimaat aangepas het. Op die hooglande van Tibet kom die wilde jak (knorbuffel) voor. Sy digte pels beskerm hom teen die koue. Die kleiner huisjak is meer as 3000 jaar gelede al deur die Tibettane getem. Hy is 'n nuttige pak- en rydier en word ook aangehou vir melk en vleis. Sy pels het verskeie uiteenlopende gebruike. Hoog in die berge woon wilde skape en bokke, met die sneeuluiperd as hul grootste vyand. Die sneeuluiperd is die enigste lid van die luiperdfamilie wat bokant die boomgrens woon.

Bere is swerfdiere wat yl bevolkte, bergagtige gebiede as woonplek verkies. Daar is bruinbere in Tibet en knaagbere in die berge van Suidoos-Asië. In die bamboesbosse teen die berghange van Tibet en Wes-China woon die groot pandabeer. Sy kleiner neef kom ook in die aangrensende gebiede voor. Hulle lewe hoofsaaklik van plante.

Suid van die Himalaja lê die tropiese en subtropiese gebiede van Asië. Plek-plek kom daar wel struikwoestyne en droë bosse voor, maar tropiese reënwoude met 'n groot verskeidenheid van plante en diere oorheers. Baie van die boomsoorte lewer waardevolle hout, soos byvoorbeeld ysterhout, wat so swaar is, dat dit in water sink. Omdat daar geen groeiseisoen is nie, dra bome dwarsdeur die jaar vrugte. Baie van die tropiese plante lewer bekende speserye en grondstowwe, onder andere gemmer, kaneel en katoen.

Op die eilande is rubberplantasies en palms 'n algemene verskynsel. In die subtropiese savannegebiede woon 'n soort antiloop en die uiters seldsame Indiese leeu. Die grootste oerwoudbewoners is Asiatiese olifant, wat effens kleiner is as hul neefs in Afrika. Tiers, 'n klein soort renoster, Indiese-tapirs en orangoetangs se getalle is vinnig besig om af te neem. Dieselfde gebeur met die veelkleurige fisante van Suidoos-Asië.

Vis, op baie plekke die Asiate se enigste eiwitvoedsel, kom in groot getalle in al die riviere voor, veral in die koue riviere van Siberië. Rivierdolfyne kom in die groter riviere voor. In die tropiese en subtropiese gebiede tref 'n mens 'n paar soorte krokodille, waterskilpaaie en waterslange aan. Die Baikalmeer in Siberië is die habitat van die wêreld se enigste varswaterrob.

Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Arabiese Skiereiland en Indiese subkontinent.

Arabië is die grootste skiereiland ter wêreld en lê tussen die Rooisee en die Persiese Golf. Dit het 'n oppervlakte van sowat drie miljoen km² (ter vergelyking: die oppervlakte van Suid-Afrika is sowat 1 200 000 km²). Tog woon hier baie min mense, aangesien dit een van die droogste gebiede op aarde is.

Die reënval is so laag dat daar nie 'n enkele standhoudende rivier in hierdie hele uitgestrekte gebied is nie. 'n Groot deel van die binneland van die Arabiese skiereiland is ware woestyn, hoewel daar op sekere plekke 'n skraal plantegroei voorkom. Die hooglande van Jemen en Oman kry genoeg reën dat 'n paar gewasse verbou kan word, maar in die meeste ander dele is besproeiing noodsaaklik. Koffie word op die hooglande verbou, terwyl dadels en graansoorte by die oases gekweek word.

Kleinveeboerdery is die vernaamste menslike bedrywigheid, en skape, bokke, perde en kamele word aangehou. Arabië se rykdom lê egter nie op die grondoppervlak nie, maar daaronder: petroleum, wat veral aan die oostelike deel van die skiereiland groot rykdom besorg het. 'n Groot deel van die totale jaarlikse wêreldproduksie van petroleum kom uit hierdie streek. As die Indiese subkontinent beskou word as die gebied wat suid van die Indus-Ganges-vlakte lê, is die gebied effens kleiner as Arabië.

Die grootste deel van die skiereiland bestaan uit die Indiese Dekkan, 'n uitgestrekte plato wat sowat 600 m bo seevlak lê. Die Dekkan word in die ooste en in die weste deur berge begrens. Die Wes-Ghats is die hoogste van hierdie bergreekse en styg tot sowat 2 500 m bo seevlak (Anai Mudi). Die reënval van hierdie skiereiland kom streng seisoensgewys voor en die enigste rede waarom die gebied so baie mense kan onderhou, is die grootskeepse gebruik van besproeiing. Rys is die vernaamste oes langs die kus, terwyl Indiese manna of Guinee-koring op die plato self gekweek word. Katoen is baie belangrik in die noordwestelike deel van die Dekkan.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Indo-China.

Hierdie skiereiland lê tussen Indië en China en is die suidelikste Asiatiese skiereiland. Dit strek in die suidweste tot by die lang, smal Maleise Skiereiland (Malakka), wat op sy beurt byna tot by die ewenaar strek. Die skiereiland omvat lande soos Mianmar, Thailand, Kambodja, Laos en Viëtnam. Die belangrikste landbouprodukte van die skiereiland met sy moesonklimaat is rys, rubber, tee, katoen, tabak en piesangs. Hierdie deel van Asië is egter ook ryk aan delfstowwe, veral tin en tungsten.

Daar is nog baie kleiner skiereilande in Asië. Tussen die See van Ochotsk en die Beringsee lê die Kamtsjatka-skiereiland (270 000 km²). Van die noordooste na die suidweste op hierdie skiereiland loop die vulkaniese Sredinni-gebergte. Die hoogste spits is Kloetsjef (4 778 m). Vanweë die uiters ongunstige klimaatsomstandighede is die eiland, wat sedert 1706 aan Rusland behoort, baie dun bevolk.

Tussen die Geelsee en die See van Japan lê die skiereiland van Korea (220 000 km²); die Seestraat van Korea skei hierdie skiereiland van die Japanse eilande. Die oostelike deel is bergagtig en woudryk. In die weste word diep, vrugbare grond intensief benut. Die noordelike deel van die skiereiland is ryk aan verskeie minerale: goud, yster, steenkool, koper en lood. Die grootste rivier, die 790 km lange Yalu, vorm die grens tussen Korea en Mantsjoerye.

Asië is 'n besonder eilandryke vasteland. Die ooskus van Asië bestaan uit 'n reeks eilandkettings, wat van Alaska tot by Sumatra strek. Kleiner eilandgroepe kom voor in die Golf van Bengale, in die Arabiese See en in die Noordelike Yssee. Die belangrikste eilandgroepe en eilande is (van noord na suid):

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Aleoetiese Eilande.

Hierdie eilandketting lê tussen Alaska en Kamtsjatka en omvat sowat 150 eilande en eilandjies van vulkaniese oorsprong. Die eilandketting is 1 750 km lank en beslaan 'n totale oppervlakte van 17 450 km². Die klimaat is straf en die reënval hoog. Die eilande word deur sowat 6 000 mense, meestal Inuïete, bewoon. Die Aleoete is in 1741 ontdek en is in 1867 saam met Alaska deur die Verenigde State van Rusland gekoop.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Koerile.

Die Koerile is 'n 1 200 km lange eilandboog tussen Kamtsjatka en Japan. Dit bestaan uit altesame 36 eilande van vulkaniese oorsprong met 'n totale oppervlakte van 15 600 km². Die Koerile het tot in 1945 aan Japan behoort. Daarna het dit onder die beheer van die Sowjetunie gekom en behoort nou aan Rusland.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Japanse Argipel.

Japan bestaan uit vier hoofeilande en meer as 8 000 kleiner eilande met 'n totale oppervlakte van 372 487 km². Die eilande strek oor meer as 4 000 km van noord na suid. Die hoofeilande is Honsjoe, Hokkaido, Sjikokoe en Kioesjoe. Die eilande het talle inhamme en baaitjies aan die kus, terwyl die binneland in die algemeen taamlik bergagtig is. In Japan is daar 192 vulkane (waarvan 58 aktief) en talle warmwaterbronne, en die land word dikwels deur aardbewings geteister. Die· hoogste berg is Foedji (3 776 m) op die eiland Honsjoe. Die noordelike deel van Japan het 'n gematigde en die suidelike deel 'n subtropiese moesonklimaat.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Taiwan (eiland).

Hierdie eiland, wat hoofsaaklik deur Chinese bewoon word, het 'n oppervlakte van 36 000 km² en 16 in die Oos-Chinese See. Die klimaat is gematig en die plantegroei welig Die belangrikste landbouprodukte is rys, suiker, patats, kanfer, neute, tee en hennep, terwyl goud, steenkool en aardolie ontgin word. Die berge in die ooste bereik by Mount Morrison 'n hoogte van 3 997 m. Die westelike deel van die eiland bestaan grotendeels uit laagland. Taiwan het vroeër as Formosa bekend gestaan.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Maleise argipel.

Tussen Asië en Australië lê die eilande-wêreld van Indonesië en die Maleise argipel. Die meer as 22 000 eilande vorm die grootste argipel op aarde. Tot die argipel behoort onder meer die Soenda-eilande, die Molukke en die Filippyne. In hierdie aardbewingryke gebied word sowat 130 aktiewe vulkane aangetref. Die grootste eiland van die argipel, en een van die grootste eilande ter wêreld, is Borneo (ook bekend as Borneo; 751 000 km²).

Die binneland van hierdie eiland is baie bergagtig en dig bebos. Die sowat 6 miljoen inwoners woon hoofsaaklik in die kusstreke. Ander groot eilande is: Soematra (473 600 km²), Sulawesi (vroeër bekend as Celebes; 189 035 km²) en Java (132 267 km²). Die Filippyne (300 000 km²) bestaan uit 7 107 eilande, waarvan 730 bewoon word. Die grootste eilande is Luzon, Mindanao, Samar, Negros en Palawan. Hierdie eilande het 'n tropiese klimaat. Die Molukke (Maloekoe) lê tussen Sulawesi en Nieu-Guinee; hierdie eilande het 'n totale oppervlakte van 74 505 km² en word deur sowat 'n miljoen mense bewoon. Op hierdie eens beroemde spesery-eilande speel die verbouing van speserye vandag net nog 'n baie klein rol.

Ander Asiatiese eilande word in die Noordelike Yssee, die Indiese Oseaan en die Middellandse See aangetref. Die grootste Asiatiese eilande in die Noordelike Yssee is Nowaja Zemlja (81 400 km²), Franz Josef-land (18 940 km²) en die Nieu-Siberiese Eilande. Die grootste eiland in die Indiese Oseaan is Sri Lanka of Ceylon, aan die suidpunt van Indië. Dit het 'n oppervlakte van 65 610 km². Daar is twee eilandgroepe in die Indiese Oseaan, die Andamane en die Nikobare, met 'n gesamentlike oppervlakte van 6 582 km². Die grootste eiland in die Middellandse See wat tot Asië behoort, is Siprus (9 251 km²). Die eiland word deur Grieke en Turke bewoon wat koring, olywe, druiwe en neute verbou.

Naam van streek en gebied, met vlag	Oppervlak (km²)	Bevolking[4]	Bevolkingsdigtheid (per km²)	Hoofstad
Sentraal-Asië
Kasakstan	2 724 927	16 536 000	6	Noer-Soeltan
Kirgisië	199 951	5 587 443	28	Bisjkek
Oesbekistan	447 400	28 128 600	63	Tasjkent
Tadjikistan	143 100	7 627 200	53	Doesjanbe
Turkmenistan	488 100	4 997 503	10	Asjchabat
Oos-Asië
Hongkong (Volksrepubliek China)	1 104	7 122 508	6 452	—
Japan	377 947	127 920 000	339	Tokio
Noord-Korea	120 540	23 479 095	184	Pjongjang
Suid-Korea	98 480	49 232 844	491	Seoel
Macau (Volksrepubliek China)	25	460 823	18 473	—
Mongolië	1 565 000	2 996 082	2	Ulaanbaatar
Republiek van China	35 980	22 920 946	627	Taipei
Volksrepubliek China	9 640 821	1 322 044 605	134	Beijing
Noord-Asië
Rusland	13 119 600	37 630 081	3	Moskou
Suidoos-Asië
Broenei	5 770	381 371	66	Bandar Seri Begawan
Filippyne	300 000	92 681 453	309	Manila
Indonesië	1 919 440	230 512 000	120	Djakarta
Kambodja[5]	181 035	13 388 910	74	Phnom Penh
Laos	236 800	6 677 534	28	Vientiane
Maleisië	329 847	27 780 000	84	Kuala Lumpur
Mianmar	676 578	47 758 224	70	Naypyidaw
Oos-Timor	15 007	1 108 777	74	Dili
Singapoer	704	4 608 167	6 546	Singapoer
Thailand	514 000	65 493 298	127	Bangkok
Viëtnam	331 690	86 116 559	260	Hanoi
Suid-Asië
Afghanistan	647 500	32 738 775	43	Kaboel
Bangladesj	147 570	153 546 901	1041	Dhaka
Bhoetan	38 394	682 321	18	Thimphu
Indië	3 287 263	1 147 995 226	349	Nieu-Delhi
Iran	1 648 195	70 472 846	43	Teheran
Maledive	300	379 174	1 263	Malé
Nepal	147 181	29 519 114	201	Katmandoe
Pakistan	803 940	167 762 049	209	Islamabad
Sri Lanka	65 610	21 128 773	322	Sri Jayawardenepura
Wes-Asië
Armenië	29 800	3 299 000	281	Jerewan
Azerbeidjan	86 660	8 845 127	102 736	Bakoe
Bahrein	665	718 306	987	Manama
Georgië	69 700	4 636 400	65	Tbilisi
Irak	437 072	28 221 181	55	Bagdad
Israel	20 770	7 112 359	290	Jerusalem (omstrede)
Jemen	527 970	23 013 376	35	Sanaa
Jordanië	92 300	6 198 677	58	Amman
Katar	11 437	928 635	69	Doha
Koeweit	17 820	2 596 561	119	Koeweit-stad
Libanon	10 452	3 971 941	354	Beiroet
Oman	212 460	3 311 640	13	Maskat
Palestynse Owerheid	6 257	4 277 000	684	Ramallah
Saoedi-Arabië	1 960 582	23 513 330	12	Riaad
Siprus	9 250	792 604	84	Nicosia
Sirië	185 180	19 747 586	93	Damaskus
Turkye	783 562	78 741 053	102	Ankara
Verenigde Arabiese Emirate	82 880	4 621 399	30	Aboe Dhabi
Asië Totaal	43 810 582	4 162 966 086	89

• Afrika-Eurasië
• Eurasië
• Vlae van Asië

• Kennis, 1980, ISBN 0-7981-0826-6, bl. 654 – 657
• Wêreldspektrum, Volume 2, Bladsy 80, ISBN 0 908409 41 9

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Asië.
• (en) "Asia". Encyclopædia Britannica. Besoek op 20 November 2019.

Kontinente van die wêreld
Afrika-Eurasië							Amerikas							Eurasië							Oseanië
Afrika				Antarktika				Asië				Australië				Europa				Noord-Amerika				Suid-Amerika
Geologiese superkontinente : Gondwana · Laurasië · Pangaea · Rodinia · Ur · Vaalbara