The US FDA’s proposed rule on laboratory-developed tests: Impacts on clinical laboratory testing

Yahudi şair Süßkind von Trimberg (sağda) Yahudi şapkası takıyor (Codex Manesse, on dördüncü yüzyıl)

Yahudi şapkası; Yahudi başlığı, Judenhut (Almanca) veya Latince pileus cornutus ("boynuzlu takke") olarak da bilinir, Orta Çağ Avrupa'sında Yahudiler tarafından takılan, genellikle beyaz veya sarı renkli, koni şeklinde sivri bir şapkaydı. Başlangıçta isteğe bağlı olarak takılan bu şapka, 1215 Dördüncü Laterano Konsili'nden sonra Avrupa'nın bazı yerlerinde yetişkin erkek Yahudilerin getto dışındayken kendilerini diğerlerinden ayırt etmek amacıyla takmaları için zorunlu hale getirilmiştir. Sıklıkla benzediği Frig başlığı gibi, Yahudi şapkası da İslam öncesi İran'da ortaya çıkmış olabilir, zira benzer bir şapka Babil Yahudileri tarafından takılıyordu.

Modern ayırt edici veya karakteristik Yahudi erkek şapkası biçimleri arasında kipa (takke), ştreimel, spodik, kolpik ve kaşket sayılabilir.

Avrupa

Şekil

İshak'ın sünneti, Yahudi el yazması "Regensburg Pentateuch", Almanya, 1300 civarı

Yahudi şapkasının şekli değişkendir. Bazen, özellikle on üçüncü yüzyılda, yumuşak bir Frig şapkasıdır, ancak erken dönemde daha yaygın olan, Sara Lipton tarafından "sözde yağ tenekesi tipi" olarak adlandırılan,[1] yuvarlak dairesel kenarlı -görünüşte sert- bir noktayla biten sivrilen bir tepeye doğru kıvrılan bir şapkadır.[2] Başın tepesine tüneyen daha küçük versiyonları da görülür. Bazen bir tür halka Yahudi şapkasını başın üstünden bir ya da iki santim kadar çevreler. On dördüncü yüzyılda Yahudi şapkasının tepesinde bir top ya da topuz belirir ve sivrilen uç nispeten sabit bir genişliğe sahip bir sapa dönüşür.[3] Şapkanın tepesi daha düz veya yuvarlak hale gelir (Codex Manesse resminde olduğu gibi). Kullanılan malzemeler sanat eserlerinden anlaşılamamaktadır ve metal ve dokuma bitki malzemelerinin yanı sıra sertleştirilmiş tekstil ve deriyi de içeriyor olabilir.

Orta Çağ'ın sonlarına doğru şapkanın yerini egzotik kloş Doğu tarzı şapkalar, türbanlar ve on beşinci yüzyıldan itibaren geniş düz şapkalar ve büyük bereler de dahil olmak üzere çeşitli başlıklar alır. Kutsal Kitap sahnelerinin resimlerinde bunlar bazen Kutsal Topraklar'da giyilen dönemin çağdaş kıyafetlerini tasvir etme girişimlerini temsil eder, ancak aynı tarzlar çağdaş Avrupa sahnelerinin bazı resimlerinde de görülür. Belirgin bir sivri uçlu Yahudi şapkasının kaldığı yerlerde, bu şapka çok daha az belirgin bir şekle bürünmüş ve bollaşmıştır. Bol sarıklar, geniş düz şapkalar ve berelerin yanı sıra Pale of Settlement'tan gelen yeni kürk şapka stilleri on sekizinci yüzyıla ve sonrasına kadar Yahudilerle ilişkilendirilmeye devam etmiştir.

Tarihçe

Orta Çağ İbrani takviminde sukot bayramı için ağaç kavunu (etrog) tutan Yahudi şapkalı figür.

Yahudi şapkasının kökeni belirsizdir, ancak genellikle mitre ile aynı kökenden, belki de kendileri de eski Pers din adamlarının şapkalarından türemiş olabilecek geç Roma stillerinden evrildiği düşünülmektedir. Yaklaşık 1030 tarihli bir el yazması olan Eski İngilizce Hexateuch'un resimlerinde (diğerlerinin yanı sıra Firavun'un danışmanları tarafından) takılan şapkalar erken bir form olarak görülmüş ve 1097 tarihli Mosan Stavelot Kutsal Kitabı'nda da yer almıştır.

"Yahudi şapkası" ya da "Judenhut"un kayıtlara geçen ilk örneği 11. yüzyıl civarında Flanders bölgesinde görülmüştür.[4] Bu ayırt edici şapkaların takılması, Avrupalı Yahudiler için bir sembol haline gelmesini zorunlu kılmadan önce bu tür şapkalar takan Avrupalı Hristiyanlardan kaynaklanmaktadır. Sara Lipton'a göre, "Yahudi kıyafetlerine ilişkin günümüze ulaşan birkaç erken Orta Çağ referansı da Yahudilerin Yahudi olmayan komşularından farklı giyinmediklerini göstermektedir".[5]

Avrupa'da Yahudi şapkası on birinci yüzyıldan itibaren Fransa'da ve on ikinci yüzyıldan itibaren İtalya'da takılmıştır. Gniezno Kapıları muhtemelen 1175 civarında Almanya'da yapılmıştır ve kapılarda tasvir edilen iki Yahudi tüccar bu şapkaları takmaktadır. Yahudi yasalarına göre, dindar Yahudiler neredeyse her zaman başlarını örtmelidir ve aslında tüm dini gruplardan erkekler Orta Çağ'da dışarıdayken bugünkünden çok daha büyük ölçüde şapka takma eğilimindeydi.[6]

Sarı rozetin aksine, Yahudi şapkası resimli İbranice el yazmalarında sıklıkla görülür ve daha sonra Alman Yahudileri tarafından mühürlerine ve armalarına dahil edilmiştir; bu da en azından başlangıçta Avrupa Yahudileri tarafından "dayatılan bir ayrımcılıktan ziyade geleneksel kıyafetin bir unsuru" olarak görüldüğünü göstermektedir.[7][8][9] Yahudi şapkası aynı zamanda Hristiyan resimlerinde İsa'nın üvey babası Yusuf ve bazen de İsa gibi figürler tarafından takılmaktadır (aşağıya bakınız). Ancak, "zorunlu hale getirildikten sonra, o zamana kadar Hristiyanlar tarafından takılan şapkalardan kasıtlı olarak farklı olan [bu] şapka, Yahudiler tarafından olumsuz bir şekilde görülmüştür".[7] 1267'de Breslau'da toplanan bir eyalet sinodu, Yahudilerin eskiden taktıkları sivri uçlu şapkaları takmayı bırakmaları nedeniyle bunun zorunlu hale getirileceğini söyledi.[10]

Hristiyan çiziminde Eski Antlaşma'daki kurban düzeni, 1483, çeşitli Yahudi şapkalarının yanı sıra türbanlar ve diğer egzotik tarzlar görülüyor. Bu tarihe kadar, bu gibi resimlerin Avrupa'daki gerçek çağdaş kıyafetlerle ne kadar ilişkili olduğunu ya da çağdaş Orta Doğu tarzlarından tarihsel olarak uygun antik kıyafetleri yeniden yaratma girişimi olduğunu yargılamak zordur.

1215'teki Dördüncü Laterano Konsili, Yahudilerin ve Müslümanların kıyafetleriyle (Latince "habitus") ayırt edilebilmeleri gerektiğine karar vermiştir: "Bazı eyaletlerde Yahudilerin ve Sarazenlerin kıyafetleri onları Hristiyanlardan ayırmaktadır, ancak diğerlerinde bir dereceye kadar karışıklık ortaya çıkmıştır, böylece herhangi bir ayırt edici işaretle tanınamazlar. Sonuç olarak, Hristiyanlar Yahudi ya da Sarazen kadınlarla, Yahudiler ve Sarazenler de Hristiyan kadınlarla cinsel ilişkiye girmektedir. Böyle lanetli bir karışım suçunun gelecekte hata bahanesiyle bir mazerete ve kaçışa sahip olmaması için, tüm Hristiyan topraklarında her iki cinsiyetten (Yahudilerin ve Sarazenlerin) kendilerini kıyafetleriyle diğer insanlardan açıkça ayırt etmelerine karar veriyoruz. Kutsal Yazılar'ın tanıklığına göre, böyle bir emir Musa tarafından zaten verilmiştir (Levililer 19:19; Yasa'nın Tekrarı 22:5-11)."[9]

İslam dünyası

Zimmilerin toplum içinde Müslümanlardan açıkça ayırt edilebilmesi için Müslüman yöneticiler genellikle zimmilerin belirli türde kıyafetler giymesini yasaklarken, onları genellikle parlak renkli, oldukça ayırt edici kıyafetler giymeye zorlamıştır. Bu kıyafetlere başlık da dahildi, ancak bu genellikle birincil unsur değildi. Hristiyanların ve Yahudilerin düzenlenmiş kıyafetleri bazı zamanlarda farklılık gösterirken, bazı zamanlarda göstermiyordu. Avrupa'da olduğu gibi, kaydedilen düzenlemelerin ne derece uygulandığını değerlendirmek zordur ve muhtemelen büyük ölçüde değişiklik göstermiştir.

İslam âlimleri, Hristiyanların "nerede olursak olalım her zaman aynı şekilde giyinmek ve... belimize zünnar [geniş kemer] bağlamak" yükümlülüğünü üstlendikleri varsayılan Ömer anlaşmasından bahsetmiştir. Nevevî, zimmilerin hamamlarda sarı bir kumaş parçası, bir kemer ve metal bir yüzük takmalarını şart koşmuştur.[11]

Zimmî kıyafetlerine ilişkin düzenlemeler, hükümdarın kaprislerini tatmin etmek için sık sık değişmiştir. Bu tür düzenlemelerin başlatılması genellikle I. Ömer'e atfedilse de, tarihsel kanıtlar bu uygulamaya öncülük edenlerin Abbasi halifeleri olduğunu göstermektedir. Halife Mütevekkil 850 yılında Hristiyan ve Yahudilere hem zünnar adı verilen bir kuşak hem de taylasin adı verilen kendine özgü bir tür şal ya da başörtüsü takmalarını emretmiştir (Hristiyanların zaten kuşak takmaları gerekmekteydi).[12] Ayrıca hamamlarda küçük çanlar takmalarını da zorunlu kılmıştır. On birinci yüzyılda, çeşitli aşırı kararları ve eylemleri genellikle akıl hastalığına bağlanan Fatımi halifesi Hâkim, Hristiyanların yarım metrelik tahta haçlar takmalarını ve Yahudilerin boyunlarına tahta buzağılar takmalarını emretmiştir. On ikinci yüzyılın sonlarında Muvahhid hükümdarı Ebu Yusuf Mağrip Yahudilerine uzun kollu lacivert giysiler ve eyer benzeri başlıklar giymelerini emretmiştir. Torunu Abdullah el-Adil, Yahudilerin itirazları üzerine bir taviz vererek zorunlu giysileri sarı giysilere ve sarıklara indirdi. On altıncı yüzyılda Mağrip Yahudileri sadece aceleden yapılmış sandaletler ve siyah sarıklar ya da fazladan kırmızı bir kumaş parçası olan başlıklar takabiliyordu.[13]

Osmanlı sultanları gayrimüslim tebaalarının kıyafetlerini düzenlemeye devam etti. III. Murad 1577'de Yahudilerin ve Hristiyanların elbise, sarık ve çarık giymelerini yasaklayan bir ferman yayınladı. 1580'de fikrini değiştirerek önceki yasağı sarıkla sınırlandırdı ve zimmilerin siyah ayakkabı giymesini şart koştu; Yahudiler ve Hristiyanlar da sırasıyla kırmızı ve siyah şapka giymek zorundaydı. 1730'da bazı Müslümanların Yahudilerinkine benzer şapkalar takmayı alışkanlık haline getirdiğini gözlemleyen I. Mahmud, faillerin asılmasını emretti. III. Mustafa, kıyafetlerle ilgili kararlarının uygulanmasına bizzat yardımcı olmuştur. 1758'de İstanbul'da tebdil-i kıyafet gezerken yasak kıyafetler giymiş bir Yahudi ve bir Ermeni'nin başının kesilmesini emretti. Zimmilerin ayırt edici kıyafetlerini onaylayan son Osmanlı fermanı 1837 yılında II. Mahmud tarafından çıkarılmıştır. Ayrımcı kıyafetler, Yunanistan ve Balkanlar gibi Hristiyanların çoğunlukta olduğu Osmanlı vilayetlerinde uygulanmamıştır.[13]

Galeri

Kaynakça

  1. ^ Örneğin 1181 tarihli Klosterneuburg Sunağı'ndaki Eski Antlaşma figürlerinin taktığı gibi
  2. ^ Lipton 1999, s. 16.
  3. ^ Bazen daha önce küçük düz "saplar" görülür, örn. Schreckenberg:77, illüstrasyon 4, c. 1170
  4. ^ Silverman 2013, s. 55–57.
  5. ^ Lipton, Sara (2014). Dark mirror: the medieval origins of anti-Jewish iconography. First. New York: Metropolitan Books/Henry Holt and Company. ss. 15. ISBN 978-0-8050-7910-4. 
  6. ^ Silverman 2013, s. 56.
  7. ^ a b PiponnierMane 1997, s. 138.
  8. ^ Silverman 2013, s. 57.
  9. ^ a b Schreckenberg 1996, s. 15.
  10. ^ "Medieval Jewish History: An Encyclopedia. Edited by Norman Roth, Routledge". 25 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Bat Ye'or (2002). Islam and Dhimmitude. Where Civilizations Collide. Madison/Teaneck, J: Fairleigh Dickinson University Press/Associated University Presses. ISBN 0-8386-3943-7. 
  12. ^ "Medieval Jewish History: An Encyclopedia. Edited by Norman Roth, Routledge". 24 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ a b Bat Ye’or (2002), pp. 91–96

Bibliyografya

 Singer, Isidore, (Ed.) (1901–1906). "Judenhut". Yahudi Ansiklopedisi. New York: Funk & Wagnalls Company.