The US FDA’s proposed rule on laboratory-developed tests: Impacts on clinical laboratory testing
| Mao Zedong Mao Tse-tung Basitleştirilmiş Çince: 毛泽东 | |
|---|---|
| |
| Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi Başkanı | |
| Görev süresi 19 Haziran 1945 - 9 Eylül 1976 | |
| Yerine geldiği | Kendisi (Merkezi Politbüro Başkanı olarak) |
| Yerine gelen | Hua Guofeng |
| Çin Komünist Partisi Merkezi Politbüro Başkanı | |
| Görev süresi 20 Mart 1943 - 24 Nisan 1969 | |
| Yerine geldiği | Zhang Wentian (Merkez Komitesi Genel Sekreteri olarak) |
| Yerine gelen | Kendisi (Merkez Komitesi Başkanı olarak) |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 26 Aralık 1893 Hunan, Çin |
| Ölüm | 9 Eylül 1976 (82 yaşında) Pekin, Çin |
| Milliyeti | Çinli |
| Partisi | Çin Komünist Partisi |
| Evlilik(ler) | Luo Yixiu (1907-1910) Yang Kaihui (1920-1930) He Zizhen (1930-1937) Jiang Qing (1939-1976) |
| Çocuk(lar) | Toplam 10 çocuk (6 tanesinin ismi bilinmekte; Mao Anying Mao Anqing Mao Anlong Mao Anhong Li Min Li Na |
| Bitirdiği okul | Hunan Diyi Shifan Xueyuan (湖南第一师范学院) |
| Mesleği | Siyasetçi, Kütüphaneci, İdeolog |
| Dini | Ateizm |
| İmzası | 
|
| Makale serilerinden |
| Maoculuk |
|---|
 |
Mao Zedong (Çince (basitleştirilmiş): 毛泽东; Çince (geleneksel): 毛澤東; pinyin: Máo Zédōng; Wade–Giles: Mao Tse-tung,
Mao hakkındaki tartışmalar ölümünden yıllar sonra bile devam etmektedir. Taraftarlarına göre Mao, büyük bir devrimci önderdir ve görüşleri Marksizm'in gelişmiş yorumunu oluşturur.[2][3] Çin'deki destekçileri, Mao'yu 20. yüzyıldaki büyük Çin devletini yaratan siyasi ve askerî lider olarak görürler.[4] Günümüz Çin'inin Sun Yat-sen'den sonraki mimarı olarak görülmektedir.[5]
Mao; Büyük İleri Atılım (1958-1962), Sağcı Karşıtı Hareket (1957-1959), Sosyalist Eğitim Hareketi (1963-1964), Kültür Devrimi (1966-1976) gibi isimler verdiği, ortaklaştırmayı da kapsayan çeşitli sosyoekonomik projeler geliştirdi.[kaynak belirtilmeli] Bu projeler sayesinde güçlü, gönençli ve eşitlikçi bir Çin yaratmayı hedefledi.[kaynak belirtilmeli]
Mao, Çin'deki dini ve kültürel eserleri ve alanları yok ettirdi. Bunun yanı sıra Çin'i kitlesel baskıdan sorumlu otokratik ve totaliter bir rejime dönüştürdü.[6] Mao; açlık, zulüm, hapishane işçiliği ve toplu infaz yoluyla 40 ila 80 milyon kurban arasında değişen tahminlerle çok sayıda ölümden sorumluydu.[3][5][7][8]
Günümüzde Çin'de şu an resmen saygı görmekle birlikte Çin hükûmeti adını nadiren anmakta,[kaynak belirtilmeli] Maoist siyasetten gitgide uzaklaşmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Ölümünden sonra Maoist düşüncenin Çin siyaseti üzerine olan etkisi giderek azalmıştır.[kaynak belirtilmeli]
İlk yılları
Çin'in Hunan eyaletinde varlıklı bir köylü ailesinin çocuğu olarak doğdu. Öğretmenlik eğitimi almak üzere köyden ayrıldıktan sonra, 1911 Devrimi'nde Hunan eyalet ordusunda savaştı. Daha sonra okula geri döndü ve fiziksel dayanıklılık ile kolektif hareket üzerine çalıştı.
1918'de mezun olduktan sonra Dört Eylül Hareketi sırasında Pekin'e gitti. Burada, ileride kayınpederi olacak Profesör Yang Changji ile karşılaştı. Pekin'de derslerine katıldığı ve kendisini etkileyen diğer kişiler Li Dazhao ve Chen Duxiu'dur. Burada kütüphaneci olarak iş bulmuştu; zaten okumayı seven Mao, Çin ve dünya tarihi ile ilgili birçok eser okudu. Yine aynı yıllarda Yang Kaihui ile tanıştı ve evlendi.
1920'lerde Çin'i gezmeye çıktı. Gezisi yine Hunan'da bitti; ancak artık Çin siyaseti üzerine durgun düşüncelere sahipti.
27 yaşında, Temmuz 1921'de Çin Komünist Partisinin Şanghay'daki ilk kongresine katıldı. İki yıl sonraki üçüncü kongrede ise merkez kurul üyeliğine seçildi. İlk Kuomintang-ÇKP birleşik cephesi sırasında Kuomintang'ın Köylü Eğitim Enstitüsü yöneticisi oldu. Yine bu yıllarda, 1927 başlarında yazdığı "Hunan'da Köylü Sorunu" üzerine incelemesi Mao'nun ilk ciddi teorik yazısı olarak bilinir.
Savaş ve devrim
Mao, Çin'de gerilla savaşının örgütleyicisi, planlayıcısı ve lideridir. O zamanlar 400 milyonu bulan bu köylü ülkesinde gerçekleşen devrim, temel olarak Mao Zedong'un eseridir.
1927 bahar ve yaz aylarında Kuomintang'ın Birleşik Cephe'ye ihanetiyle ortaya çıkan kaos ortamından zorlukla kaçtı. Karısı öldürüldü. Aynı yıl Hunan'da Güz Hasadı Ayaklanması'nı yönetti, ancak başarısız oldu. Burada da Kuomintang askerlerinin elinden kurtulmayı başardığında kurşuna dizilmeye götürülüyordu. Artık bir avuç kalmış takipçileriyle birlikte Güneydoğu Çin'deki Jinggang Dağlarına gitti. Burada 1931-1934 yılları arasında bir kurtarılmış bölgede Çin Sovyet Cumhuriyeti kuruldu ve Mao da onun başkanı seçildi. Aynı yıllarda He Zizhen ile tanıştı ve evlendi.
Mao burada Zhu De'nin yardımlarıyla küçük ama etkili bir gerilla ordusu kurdu. Toprak reformu hareketi başlattı. Şehirlerdeki komünist kırımından kaçanlara sığınak sundu. Bu sırada Kuomintang baskısı artarken Çin Komünist Partisi içinde de liderlik yarışı ortaya çıkmıştı. Mao görevinden uzaklaştırıldı. Yerine o sırada Moskova'dan yönlendirilen (veya ÇKP yöneticilerinin Moskova'dan yönlendirildiğini iddia ettikleri) çizgiye sadık olan Zhou Enlai'ın da içinde kişiler geçirildi. Bunlar "28 Bolşevik" olarak tanınacaklardır.
Komünizm karşıtlarının başındaki isim olan Kuomintang lideri Çan Kay Şek, komünistleri ortadan kaldırmaya kararlıydı. Gerek bu dönemde ÇKP içinde şabloncu çizginin egemen olmasının, gerekse de Çan Kay Şek'in bu kararlılığının sonucu olarak komünistler "Uzun Yürüyüş" olarak anılan bir geri çekilmeye başladılar. Çin'in güneydoğusundan kuzeybatısına kadar yürüdüler; bu uzaklık toplamda 9.600 km kadardır. Mao'nun en üst seviyedeki komünist lider olarak tanınması bu yürüyüş sırasında olmuştur. Bunda en etkili olay ise, Zunyi Konferansı ve Zhou Enlai'ın Mao'nun saflarına geçmesidir. Bu konferansta Mao, ÇKP Politbürosu'nun İcra Komitesi'ne seçildi.
1937-1945 arasındaki Çin-Japon Savaşı'nda Japonlara karşı direnişi, Uzun Yürüyüş'ün sona erdiği Yan'an'daki üs bölgesinden Mao yönetti. 1942'de ise ÇKP içindeki rakip önderlere karşı düzeltme harekâtı başlatarak önderliği kesin olarak ele aldı.
Yine bu dönemde He Zizhen'den ayrıldı ve oyuncu Lan Ping ile (Jiang Qing olarak bilinir) evlendi.
Çin-Japon Savaşı sırasında Mao ısrarla Kuomintang'la bir ittifak arayışına girdi ve başarılı oldu. İttifak kuvvetleri içinde zaman zaman çatışma çıksa ve hatta Kuomintang ÇKP kuvvetlerini çatışmaların büyük bölümünde yalnız bıraksa da sonuç Halkın Kurtuluşu Ordusu'nun ve ÇKP'nin yüz milyonlarca insanın kafasında meşrulaşmasına neden oldu. Bu dönemde ÇKP sadece düşman birliklerinden yardım alıyordu; oysa ABD sürekli olarak Kuomintang kuvvetlerini donatıyordu.
Bununla birlikte o dönemde ABD, Mao'nun kuvvetlerinin önemini daha yeni kavramaya başlamış görünüyordu. Bunun en belli başlı örneği, 1944'te Yan'an bölgesine gönderilen Amerikan diplomatı Dixie misyonudur.
II. Dünya Savaşı'ndan sonra da ABD Çan Kay Şek kuvvetlerine yardıma devam etti. Oysa bu sırada ÇKP ve Kuomintang arasındaki ittifak sona ermiş ve yeni bir iç savaş başlamıştı. Dolayısıyla ABD açıkça bu çatışmada taraf oluyordu.
Bu dönemde Stalin önderliğindeki Sovyetler Birliği de ÇKP birliklerine yardımda bulunuyordu ama bu yardımlar çok azdı. Ayrıca bu yardımların Japon birliklerinden kalan donatımlar olduğu bilinmektedir.
21 Ocak 1949'da Kuomintang kuvvetleri ÇKP kuvvetlerine karşı çok ağır yenilgiler aldı. Kurtuluşun ilanından sonra kıta Çin'inde kalan son Kuomintang çekirdeği de 10 Aralık 1949'da Çengdu'da yok edildi. Çan Kay Şek de aynı gün Tayvan'a kaçtı.
Çin'de Komünist Parti iktidarı
Çin'in kuruluşu bu savaşlar neticesinde olmuştur. Savaş Çin'de, önce savaş ağaları ittifakı olan Kuomintang partisiyle iç savaş, sonra Japonlara karşı direnme savaşı ve son olarak da bir kez daha Kuomintang partisiyle iç savaş biçiminde gelişmiştir. Mao'nun 1 Ekim 1949'da Pekin'deki Tiananmen Meydanı'nda yaptığı açıklamayla Çin Halk Cumhuriyeti kurulmuştur.
İktidardayken Büyük İleri Atılım'la Çin'in sanayileşmesini sağlamaya çalışmıştır. Stalin'in 1953'te ölümü ve Kruşçev'in 1956 20. Kongre raporuyla birlikte Sovyetler Birliği'yle Çin arasındaki ilişkiler gerginleşmiş, daha sonra da Sovyetler Birliği'nin sosyalist emperyalist bir yönetim olduğu teorileri ortaya çıkmıştır. Mao bu gerginliğin başlarında haklı bir noktadayken daha sonra milliyetçi bir anlayışa kaydı. Bu durum bütün Çin'in geleceğini de etkiledi. 1966'da uygulamaya konan Büyük Proleter Kültür Devrimi ile birlikte bütün Çin genelinde geniş kapsamlı bir ideolojik eğitim başlatılmış, ama "İki Çizgi Mücadelesi Teorisi" nedeniyle böleklerin yasal görülmesi sonucu bu da kalıcı bir sonuca ulaşamamıştır. Sosyalizmin inşasında yapılan yanlışlar ve parti içi çatışmaya yanlış bakış, Çin'in uzun bir süre bir ileri bir geri gidiş gelişlerinin de nedenidir.
1954-1959 yılları arasında Mao Çin başkanı olarak görev yaptı. Bu dönemde Pekin'deki Yasak Şehir'de bulunan Zhongnanhai'da kaldı. Yasak Şehir'de o dönemden kalma yüzme havuzu ve diğer binalar günümüzde de vardır. Mao çalışmalarını çoğunlukla buradan sürdürüyordu.
İktidarı aldıktan sonra Mao 1958'e kadar süren bir kolektivizasyon kampanyası başlattı. Bu sırada enflasyona karşı sert bir ücret kontrolü ve eğitimsiz köylü nüfusu için de yaygın bir okuma yazma kampanyası başlatıldı. Toprak, toprak ağalarından alınarak yoksul köylülere dağıtıldı. Geniş kapsamlı sanayileşme programları uygulanmaya çalışıldı. Bu dönemde Çin'in yıllık büyümesi, kültürel gelişme bir tarafa konulacak olursa, %4-9 arasındadır.
Yine bu dönemde Yüz Çiçek Kampanyası başlatıldı. Buna göre, herkes Çin'in nasıl yönetilmesini istediğini söylemekte serbestti. İfade özgürlüğü tanınmasıyla ÇKP'ye yönelik burjuva liberal çevrelerin eleştirileri de arttı ve bunlar örgütlenmeye başladılar. Parti bunların yapıcı eleştiriler olduğunu düşünüyor ve bu yüzden yüreklendiriyor ve hoşgörü gösteriyordu. Bununla birlikte birkaç ay sonra tehlike büyüdü ve Sağa Karşı Harekât başlatıldı.
1958'de ise Büyük İleri Atılım başlatıldı. Bu, Sovyet sanayi modelinin dışındaydı; bu yüzden parti içinde de muhalefetle karşılaştı. Buna göre Çin tarımı ortaklaştırılacak ve kırsal alanda endüstri özendirilecekti.
Başlangıçta Büyük İleri Atılım gerçekten büyük başarı gösterdi. Ancak Mao'nun da içinde olduğu parti çevrelerinde bu başarının daha da artırılabileceği düşünceleri de yaygınlaştı. Artan sayıda köylüler çelik üretimine kaydırıldı.
Bu nedenlerle 1959'da Büyük İleri Atılım bir yıkıma yol açtı. Gerçi çelik üretim hedeflerine ulaşılmıştı ama açığa çıktı ki bunların önemli bölümü kullanılamaz durumdaydı.
Yine aynı dönemde Çin-Sovyet ilişkileri de bozuluyordu. Kruşçev bu nedenle Çin'e Sovyet yardımını kesti; buna karşı tepki ise Çin'de Sovyet düşmanlığıyla karakterize olan milliyetçiliğin tırmanması oldu. Artık Sovyetlerle sınır çatışmaları bile görülmeye başlanmıştı. ÇKP tarafında ise ekonomide yanılgılar sürüyordu. Gerçekçi olmayan oranda tahıl isteniyordu. Böylece savaş sonrası yeniden sanayileşme atılımlarıyla bir parça düzelen ekonominin bozulması açlıkla sonuçlandı. Bu dönemdeki felaketin sonuçları tam olarak bilinmiyor. Ancak aralarında Amerikalı tarihçi Edwin Moise'nin de bulunduğu bazı araştırmacılar bu süreçte 12 milyon kadar insanın öldüğünü iddia ediyor.
Bunların sonucu olarak parti içinde çatışmalar da arttı. Liu Shaoqi ve Deng Xiaoping'in de aralarında olduğu bazı liderler Mao'yu iktidardan uzaklaştırarak ona sembolik görevler yüklemek istiyorlardı. Bu yüzden onu marjinalize etmeye başladılar. 1959'da da Liu Shaoqi devlet başkanı oldu. Mao ise parti başkanı oldu.
Kültür Devrimi'ni başlatan esas olay da parti içi bu muhalefettir. 1966'da başlayan Çin Kültür Devrimi'yle parti hiyerarşisi yok sayılarak iktidar doğrudan doğruya Kızıl Muhafızlar'a verildi. Kızıl muhafızlar çoğunlukla gençlerden oluşturulmuştu. Bu birliklere kendi mahkemelerini oluşturma gibi yetkiler bile verilmişti. Sonuçta yüz milyonların kitle inisiyatifleri bu hareketle ayağa kaldırıldı; ancak bedeli ağır oldu. Ekonomik ve sosyal kargaşa artarken yüzyıllara dayanan kültürel değerler de yok ediliyordu. Bu dönemde Mao halefi olarak savaş yıllarından tanıdığı Lin Piao'yu seçti. Ancak çatışmalar öyle noktalara dayanmıştı ki, Lin'in Mao'ya karşı askeri bir darbe düzenlemeye çalıştığı iddia edildi. Lin ise resmi açıklamaya göre Çin'den Sovyet Rusya'ya kaçmaya çalışırken Moğolistan üzerinde kuşkulu bir uçak kazasında öldü.
1969'da Mao, Kültür Devrimi'nin sona erdiğini açıkladı. Kültür Devrimi süresince çok sayıda bilim insanı ve aydının görevi sonlandırıldı. Resmi Çin tarihi ise Kültür Devrimi'nin Mao'nun 1976'da ölümüyle sona erdiğini iddia eder. Mao yaşamının son yıllarında Parkinson hastalığına yakalandı. Ayrıca akciğer ve kalbi de teklemeye başlamıştı. Komünist Partisi içinde pek çok grup Mao'nun ayrılmasından sonra iktidara sahip olmak için harekete geçerken Mao sessiz kaldı.
9 Eylül 1976'daki ölümünden sonra Çin'de iktidar mücadelesi ortaya çıktı. Bunların birisi daha sonra Dörtlü Çete olarak anılan ve Mao'nun karısının da içinde olduğu gruptu. Bu kişiler kitle seferberliği siyasetine devam edilmesini istiyorlardı. Hua Guofeng'in önderlik ettiği bir diğer grup, Sovyet modelinde bir merkezi planlamayı savunuyorlardı. Reformistlerin lideri olan Deng Xiaoping ise Çin ekonomisinin faydacı bir siyaset temelinde inşasını savunuyordu ve ekonomik ve siyasi gelişmelerde ideolojinin atayıcı önemini reddediyordu. Sonuç olarak iktidarı Deng Xiaoping kazandı.
Kişisel yaşamı
Mao'nun özel hayatı, iktidarı döneminde çok gizli tutulmuştur. Mao'nun ölümünden sonra kişisel doktoru Li Zhisui, Mao'nun özel hayatının sigara tiryakiliği, uyku haplarına bağımlılığı ve çok sayıda cinsel partneri olması gibi bazı yönlerinden bahseden bir anı kitabı olan Başkan Mao'nun Özel Hayatı'nı yayınlamıştır.[9] Bazı akademisyenler ve Mao'yu şahsen tanıyan diğer insanlar bu tanımlamaların doğruluğuna itiraz etmiştir.[10]
Hunan'da büyümüş olan Mao, Mandarin dilini belirgin bir Hunan aksanıyla konuşuyordu.[11] Ross Terrill Mao'nun "toprağın oğlu... kırsal ve sofistike olmayan" bir kökene sahip olduğunu yazarken,[12] Clare Hollingworth Mao'nun "köylü tavırları ve görgüsüyle" gurur duyduğunu, güçlü bir Hunan aksanına sahip olduğunu ve cinsel konularda "dünyevi" yorumlar yaptığını söylemiştir.[11] Lee Feigon Mao'nun "dünyeviliğinin" onun "günlük Çin yaşamına" bağlı kaldığı anlamına geldiğini söylemiştir.[13]
Sinolog Stuart R. Schram, Mao'nun acımasızlığını vurgulamış ancak devrim davası uğruna işkence yapmaktan ya da öldürmekten zevk aldığına dair hiçbir işaret göstermediğini de belirtmiştir.[14] Lee Feigon, Mao'yu tehdit edildiğinde "acımasız ve otoriter" olarak değerlendirmiş ancak onun "akıl hocası Stalin gibi bir cani" olmadığını belirtmiştir.[15] Alexander Pantsov ve Steven I. Levine, Mao'nun "karmaşık ruh hallerine sahip bir adam" olduğunu, Çin'e "refah getirmek ve uluslararası saygı kazanmak için elinden geleni yaptığını", "ne bir aziz ne de bir şeytan" olduğunu yazmıştır.[16] Hayatının erken dönemlerinde "herhangi bir ahlaki zincire bağlı olmayan güçlü, istekli ve amaçlı bir kahraman" olmaya çalıştığını ve "şöhret ve gücü tutkuyla arzuladığını" belirtmişlerdir.[17]
Mao, özellikle İngilizce öğretmeni, tercümanı ve diplomatı olan ve daha sonra Çin Dışişleri Bakanı ve Çin'in BM delegasyonu başkanı Qiao Guanhua ile evlenen Zhang Hanzhi aracılığıyla biraz İngilizce konuşmayı öğrendi.[18] Konuştuğu İngilizce birkaç kelime, deyim ve bazı kısa cümlelerle sınırlıydı. İlk olarak 1950'lerde sistematik olarak İngilizce öğrenmeyi seçti ki o dönemde Çin okullarında ilk öğretilen ana yabancı dil Rusça olduğu için bu çok sıra dışı bir durumdu.[19]
Kaynakça
- ^ "The Cultural Revolution and the History of Totalitarianism". Time. 16 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2020.
- ^ Johnson, Ian (5 Şubat 2018). "Who Killed More: Hitler, Stalin, or Mao?". The New York Review of Books (İngilizce). 5 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020.
- ^ a b Fenby, Jonathan (2008). Modern China: The Fall and Rise of a Great Power, 1850 to the Present. Penguin Group. s. 351. ISBN 978-0-06-166116-7.
- ^ Schram, Stuart (Mart 2007). "Mao: The Unknown Story". The China Quarterly (189): 205. doi:10.1017/s030574100600107x. ISSN 0305-7410.
- ^ a b Evangelista, Matthew A. (2005). Peace Studies: Critical Concepts in Political Science (İngilizce). Taylor & Francis. s. 96. ISBN 978-0-415-33923-0. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2021.
- ^ "The Cultural Revolution and the History of Totalitarianism". Time. 16 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2020.
- ^ Johnson, Ian (5 Şubat 2018). "Who Killed More: Hitler, Stalin, or Mao?". The New York Review of Books (İngilizce). 5 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020.
- ^ Schram, Stuart (March 2007). "Mao: The Unknown Story". The China Quarterly (189): 205. doi:10.1017/s030574100600107x.
- ^ Li, 1994.
- ^ DeBorga and Dong 1996. p. 4.
- ^ a b Hollingworth 1985, ss. 29–30.
- ^ Terrill 1980, s. 19.
- ^ Feigon 2002, s. 26.
- ^ Schram 1966, s. 153.
- ^ Feigon 2002, s. 53.
- ^ Pantsov & Levine 2012, ss. 5–6.
- ^ Pantsov & Levine 2012, ss. 42, 66.
- ^ Barboza, David (29 Ocak 2008). "Zhang Hanzhi, Mao's English Tutor, Dies at 72". The New York Times. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2023.
- ^ "Jiēmì máozédōng wèishéme xué yīngyǔ:"Zhè shì dòuzhēng de xūyào"" 揭秘毛泽东为什么学英语："这是斗争的需要" [: Demystifying why Mao Zedong learned English: "This is the need of struggle"]. People's Daily (Çince). 9 Temmuz 2015. 13 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2018.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Bu kişinin Marxists Internet Archive'deki mevcut eserleri için: Mao Zedong.
 | ||
| Liderler |
|  |
|---|---|---|
| Genel Sekreterler |
| |
| Başkanlar |
| |
| MDK Başkanları |
| |
Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanları | ||
|---|---|---|
| Ortak Program (1949-1954) |
|  |
| 1954 Anayasası (1954-1975) | ||
| 1975 Anayasası (1975-1978) |
| |
| 1978 Anayasası (1978-1982) |
| |
| 1982 Anayasası (1982-günümüz) | ||
