The US FDA’s proposed rule on laboratory-developed tests: Impacts on clinical laboratory testing

Lipawa

Liepāja

Widok miasta
Herb Flaga
Państwo	Łotwa
Region	Lipawa
Burmistrz	Gunārs Ansiņš
Powierzchnia	60,4 km²
Wysokość	7 m n.p.m.
Populacja (2014) • liczba ludności • gęstość	78 144[1] 1294,4 os./km²
Kod pocztowy	LV-34(01-17)
Położenie na mapie Łotwy Lipawa
56°31′N 21°01′E/56,516667 21,016667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Lipawa (łot. Liepāja, niem. Libau, lit. Liepoja, ros. Либава (do 1920), teraz Лиепая, est. Liibavi, jid. ליבאַװע) – miasto w zachodniej części Łotwy, w Kurlandii, nad Morzem Bałtyckim i Jeziorem Lipawskim, miasto wydzielone, 78 144 mieszkańców (2014), trzecie co do wielkości łotewskie miasto, drugie pod względem wielkości miasto portowe Łotwy (za Rygą), największe miasto Kurlandii.

Lipawa została założona przez plemiona Kurów zajmujące się rybołówstwem w 1253 r. jako Lyva. W 1263 r. zakon kawalerów mieczowych, po połączeniu się z zakonem krzyżackim założył tutaj osadę Libau. Nazwa Liepāja weszła do powszechnego użycia po 1560. W 1625 r. książę Kurlandii i Semigalii Fryderyk Kettler nadał osadzie prawa miejskie, potwierdzone przez króla Polski Zygmunta III Wazę w 1626 r. Od II rozbioru Polski w 1793 r. był to jedyny port I Rzeczypospolitej. Podczas powstania kościuszkowskiego wybuchło tu powstanie kurlandzkie.

W roku 1795, po upadku księstwa Kurlandii w wyniku III rozbioru Polski, Lipawa została przyłączona do Cesarstwa Rosyjskiego. W czasie powstania styczniowego, tą drogą sprowadzano uzbrojenie dla powstańców (m.in. sztucery z Belgii). W XIX wieku miasto szybko rozwijało się jako główny bałtycki port Rosji, a na początku XX stało się miejscem, z którego wielu obywateli rosyjskich udawało się na emigrację do Stanów Zjednoczonych. W 1876 r. doprowadzono tutaj kolej, dzięki czemu jeszcze bardziej rozwinął się port, zdolny przyjmować towary z całej Rosji. W 1900 r. 7% rosyjskiego eksportu przypadało na port w Lipawie.

W ostatniej dekadzie XIX w. na północ od Lipawy wzniesiono port Aleksandra III – wojenny port Floty Bałtyckiej, miasteczko wojskowe i fortyfikacje^[2][3]. Jego budowniczym był pułkownik (potem generał) Iwan Alfred MacDonald^[4] (absolwent kaliskiego Gimnazjum Filologicznego^[5]).

W 1905 r., podczas rewolucji, która ogarnęła też ziemie łotewskie, w Lipawie doszło do protestów robotniczych, a rewolucjoniści na pewien czas przejęli faktyczną kontrolę nad miastem^[6].

Podczas I wojny światowej Lipawa była okupowana przez Niemcy. Po zakończeniu wojny i ogłoszeniu niepodległości przez Łotwę przez 6 miesięcy miasto pełniło funkcję tymczasowej stolicy. Tymczasowy rząd niepodległej Łotwy, kierowany przez Karlisa Ulmanisa, musiał bowiem w grudniu 1918 r. ewakuować się z Rygi w obliczu ofensywy Armii Czerwonej^[7]. Lipawa była jedynym większym miastem Łotwy, które w toku tej ofensywy nie zostało opanowane przez bolszewików. Na początku r. 1919 łotewski rząd, ochraniany przez Bałtycką Landeswehrę i popierany przez Ententę, miał pod kontrolą jedynie Lipawę oraz sąsiednie powiaty Grobiņa i Aizpute^[8]. Stąd w marcu 1919 r. rozpoczęta została kontrofensywa Bałtyckiej Landeswehry^[9].

2 listopada 1920 podpisano w Lipawie umowę o rozejmie i preliminariach pokoju w Rydze^[10].

W 1940 r. Lipawę włączono do ZSRR. Planując napaść na zachód Europy, w porcie zgromadzono 3/4 zapasów paliwa Floty Bałtyckiej. 22 czerwca 1941 miasto znalazło się w ogniu walk z Wehrmachtem, który zdobył Lipawę wraz ze znajdującymi się tutaj materiałami pędnymi^[11].

Podczas II wojny światowej Lipawa uległa znacznym zniszczeniom, a terror okresu stalinowskiego sprawił, że została częściowo wyludniona, głównie przez deportacje na Syberię, ale również przez ucieczki mieszkańców miasta na zachód. Niemcy wymordowali miejscowych Żydów (ok. 6500) w 1942 r.

Podczas okupacji sowieckiej w latach 1945–1991 port w Lipawie przestał pełnić funkcje handlowe, gdyż dawny port marynarki rosyjskiej, a następnie łotewskiej został przekształcony w bazę Floty Bałtyckiej ZSRR i bazę okrętów podwodnych. Dzielnica Karosta, zamieszkiwana przez 20 tys. ludzi, stała się obszarem zamkniętym^[12].

W 1991 r. port ponownie otwarto dla statków handlowych, zaś ostatni żołnierze sowieccy opuścili Lipawę w 1994 r. W 1997 r. na terenie Lipawy utworzono specjalną strefę ekonomiczną, która spowodowała szybki rozwój gospodarczy portu i miasta.

• kościół luterański św. Trójcy z lat 1742–1758 wyposażony w największe na świecie w pełni mechaniczne organy (131 głosów, 4 manuały) rozbudowane w 1885 przez firmę B. Grüneberg aus Stettin (do początków XX największymi na świecie); pierwotny instrument wykonany był przez Serfensa Młodszego
• kościół św. Anny z 1587 z ołtarzem z 1697 i organami
• Katedra katolicka Świętego Józefa z 1894
• latarnia morska
• Dworzec kolejowy z 1871
• Pētertirgus – hale targowe
• cerkwie: Trójcy Świętej z 1867, św. Aleksandra Newskiego z 1896 r.^[13], św. Aleksego metropolity moskiewskiego z lat 1905–1907^[14].
• sobór św. Mikołaja z 1903
• Uniwersytet w stylu socrealistycznym

Port w Lipawie jest trzecim co do wielkości w kraju. Mieści się on w specjalnej strefie gospodarczej. Strefa zajmuje 37 km². Na jej terenie działa 19 spółek, w tym największa: zakłady metalurgiczne Liepājas metalurgs. W porcie przeładowuje się głównie drobnicę, drewno i ładunki metalowe. Lipawa posiada połączenia promowe z Karlshamn w Szwecji i Rostockiem. Znajduje się tutaj również międzynarodowy port lotniczy.

 Osobny artykuł: Tramwaje w Lipawie.

Lipawa jest najmniejszym łotewskim miastem posiadającym komunikację tramwajową (sieci tramwajowe posiadają jeszcze Ryga i Dyneburg). Sieć została uruchomiona w 1898. Od początku tramwaje kursują po torach o prześwicie 1000 mm. Szczytowym okresem rozwoju było lato 1972 kiedy długość sieci wynosiła 16 km. Wówczas to w czerwcu otwarto przedłużenie linii na południe oraz w październiku zlikwidowano linię nr 2. Od tej pory w Lipawie istnieje tylko jedna linia łącząca pętle Brîvîbas iela (na północy) z Centrâlkapi (na południowym wschodzie). Sieć lipawska jest całkowicie dwutorowa. Tabor stanowią wyłącznie tramwaje Tatra KT4^[15].

W Lipawie znajduje się wiele zabytków architektury, sztuki i kultury. Kultywowane są tutaj dawne tradycje morskie i kulturalne. Lipawa to również ośrodek edukacyjny, działa tutaj najstarsza na Łotwie orkiestra symfoniczna, odbywają się festiwale muzyki rockowej Liepājas dzintars („Bursztyn Lipawy”). W mieście występuje klub hokejowy i piłkarski Liepājas Metalurgs (mistrz kraju w piłce nożnej).

• HK Liepājas Metalurgs – klub hokejowy
• FK Liepājas Metalurgs – klub piłkarski
• Rajd Lipowa – rajd samochodowy zaliczany do mistrzostw Europy

• Nynäshamn
• Elbląg
• Bellevue
• Darmstadt
• Nykøbing Falster
• Karlshamn
• Kłajpeda
• Gdynia
• Homel
• Rogaland
• Bergen (dzielnica Årstad)
• Połąga
• Obwód moskiewski (część zachodnia)
• Helsingborg

• Franciszek Adamanis – farmaceuta, autor podręczników akademickich
• Stanisław Hejmowski – prawnik, adwokat, obrońca w procesach Poznańskiego Czerwca 1956
• Stanisław Jaśkiewicz – aktor i reżyser teatralny
• Siemion Nachimson – bolszewik, pierwszy komisarz czerwonych strzelców łotewskich
• Kristaps Porziņģis – koszykarz, Dallas Mavericks
• Eugeniusz Romiszewski – pisarz, poeta, publicysta Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa
• Julian Rummel – inżynier budowy okrętów, budowniczy Gdyni
• Alina Wawrzyńczykowa – historyk, profesor w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk

• Gimnazjum w Lipawie
• Synagoga w Lipawie
• Stacja kolejowa Lipawa
• Katedra Świętego Józefa w Lipawie
• Cerkiew św. Mikołaja w Lipawie
• Pomnik żeglarzy i rybaków w Lipawie

• Libawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 202 .
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona