The US FDA’s proposed rule on laboratory-developed tests: Impacts on clinical laboratory testing
| Tafaas | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Graubünde (GR) |
| Region: | Prättigau/Davos |
| BFS-Nr.: | 3851 |
| Poschtleitzahl: | 7260 Davos Dorf 7270 Davos Platz |
| UN/LOCODE: | CH DPZ (Davos Platz) |
| Koordinate: | 781892 / 185191 |
| Höchi: | 1'560 m ü. M. |
| Flächi: | 283,99 km² |
| Iiwohner: | 10'732 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.gemeinde-davos.ch |
 Tafaas | |
| Charte | |
 | |
D Landschaft Tafaas (oder au Tafaa[2], amtlich und usserhalb vo de Walsergebiet: Davos, rätoromanisch , italienisch Tavate) liit im obere Deil vom Landwassertaal im Bündnerland i dr Schwiiz. Si isch i dr Region Prättigau/Tafaas. Zu dr Gmäind ghööre sächs Dörfer (bis 2018 Frakzioonsgmäinde): Dorf, Platz, Frauechilch, Glaris, Meschtein und Wise; as Frakzioonsgmäind gits hüt nume no die vo Meschtein. Sid em 19. Joorhundert isch d Landschaft berüemt für Kuure i dr Höchi und für e Winterschport.
Geografii
S Taal vo dr Landwasser foot am Wolfgangpass a. Uf dr Nordsyte vo däm nidere Bärgübergang goot dr Gmeindbann vo Tafaas e chly is Taal vom Prättigau übere. Zwüsche Tafaas-Wolfgang und Dorf liit dr Tafaasersee.
Vo Süde chöme vier Sytetääler is Landwassertaal, s Taal vo dr Flüela, s Taal vo dr Dischma, s Sertigtaal und s Taal vo Meschtein. Dur die erschte drü chunt me zu de Bärgpäss ufe, wo is Engadin gönd, zum Flüelapass, em Wäg über e Grialetsch, em Scalettapass, em Sertigpass, zu dr Bergüner Furgga und dr Ducanfurgga. Die Päss ligge uf dr Gränze vo Tafaas. D Bärge im Süüde, gäge s Engadin zue, heisse: Jakobshorn, Flüela Wisshorn, Schwarzhorn (das isch mid 3'147 m dr höchscht Punkt vo dr Gmeind), Chüealphorn und dr Höch Ducan. D Gemäindgränze im Norde goot über d Bärgchetti vom Casanna und vom Gotschnagrat mid dr Wyssflue als em höchschte Bärg uf 2'834 m ü. M. Übere Strelapass isch en Wääg uf Arosa übere.
d Flechi vo dr Gmäind
Bis im 2008i isch d Landschaft mid dr Flechi vo 254,54 Kwadratkilometer di zwöitgröschti Gmeind vo dr Schwiiz gsi, noch dr Walliser Gmeind Bangis. Wo ane 2009 s Dorf Wiise mid Tafaas zämegschlosse worden isch, hed si jetz son en grosse Gmeindbann gha, ass si a di erschti Stell cho isch. Für s 2011i hed me denn uf dr Landsgmein vom Kanton Glaris pschlosse, di alte Gmeinde im Kantoon zu drü nöie Grossgmeinde zämezschliesse, und sider isch di nöji Gmeind Glaris-Süd no dütlech grössr als Tafaas. Und au im Bündnerland si mid de Fusioone im Engadin und im Surses jetz no vil grösseri Gmeinde entstande.
Sproochgeografii
S Landwassertaal, wo zum Biet vom Walserdütsch ghört, liit a dr Sproochgränze vom dütschsproochige, oder gnauer: em alemannische Gebiet zum Areal vom Räätoromanische. D Nochbrgmäinde vo Tafaas sind:
- im Gebiet, wo me alemannisch redt: Arosa, Filisur, Chloschtersch, Schmitte
- und im Biet mit meerheitlich romanischer Sprooch: Bergün, S-chanf und Zernez.
Gschicht
Im Middelalter si zerscht us em Albulataal und us em Engadin Gruppe vo Rätoromane is Taal ygwanderet. Vo dene här chöme verschideni Bärg- und Fluernääme, wo im Taal hüt no prucht wärde. Öppe i de 1280er Joore hed dr domolig Freiheer vo Vaz dütschsprochigi Puure us em Wallis – d Walser – is Land gholt und ne Land im Taal gää. Ane 1289 hed är ine mid ere Schrift erloubt, sich sälber z regiere. D Walserkolony vo Tafaas isch gly di gröschti im Bündnerland gsi und het im 1436i de Zäägrichtpund gründt. E Zyt lang hed au Arosa zu dr Landschaft Tafaas zelt. S Dorf Wise ghört erscht sid 2009 do derzue.
dr Kuurort
Scho i de 1850er Joore isch Tafaas berüemt gsi als gueti Stazioon zum Lungechrankete uszkuure. Sid ane 1890 cha me mid dr Ysebaan uf Tafaas goo. Und drno sind gly vil Hotäl, Pensioone und Sanatoorie bout worde, psunders di Dütschi Hochgebirgsklinik Tafaas, d Tuurgauer und d Schaffhuuser Höheklinike, s Baasler Sanatoorium und s holländischi Nederlands Astmacentrum Davos. I dr Literatuur chunt dr Kuurort sid em 1924i dank em Romaan Dr Zauberbärg vom Thomas Mann vor. Und im Roman Stiller vom Max Frisch goot öpper uf Tafaas go kuure.
Wintersport
S erste Schlittelrönne isch 1883 do usträit worde und für d Bobrenne hed s e Baan vo dr Schatzalp obe n abe gää. Wo dr Schriftsteller Arthur Conan Doyle im 1889i en Pricht über s Schiifaare z Tafaas gschribe hed, si d Ängländer is Taal das go usprobiere. I dr Landschaft isch denn au dr Davoser Schlitte erfunde worde. 1906 hed di erschti Wältmeischterschaft im Yslaufe vo de Fraue z Tafaas stattgfunde. Und do isch im Dezember 1934 dr erscht Schiilift mit Bügle vo dr Wält i Betrib gno worde. Schii faare cha me uf dr Schatzalp, am Jakobshorn, uf Parsenn und uf Pischa, am Rinerhorn und bi Madrisa.
Tafaas hed di gröschti Schlyfi mit Natuurysch vo Europa und drnäbe s Yschstadion Vaillant-Arena, wo sid 1921 dr HC Davos dehei isch. Ane 1923 hed dä Verein drmit agfange, immer am Jooresändi mid vier und schpöter föif anderne Yshockeiklüb dr internazionaal Spängler Cup durezfüere.
-
Tafaas im Winter -
S Sertigtal -
Davos Laret -
D Chile vom Sankt Johnn z Tafaas -
Dr Bobsport im früene 20. Joorhundert -
Di alti Schlyfi -
S Yschstadioon und d Natuuryschbaan
Instituzioone
- s WSL-Institut für Schnee- und Lawinenforschung SLF vo dr Gruppe vo dr ETH mit em Schneelabor uf em Wyssfluejoch
- s Wältwirtschaftsfoorum (WEF)
Kultuur
Dr Mooler Ernst Ludwig Kirchner hed vo 1917 bis 1938 z Tafaas gläbt und dört mängs Bild gmacht. Im 1992 hed z Tafaas s Kirchner-Museum uftoo.[3]
Dr wichtigscht Schriftsteller vo Tafaas isch der Architäkt und Kurdiräkter Hans Valär gsy. Im syni tafaasertüütsche Gschichte hend en hööche Maass gsetzt für all, wo nooch im gschribe hend.
Wo die grosse Sanatoorie z Tafaas bout worde si, isch di modärni Architektur grad ufchoo, und so hed Tafaas es baar gueti Bischpiil für dä Boustiil übercho. Verschideni Bauwärch vo denn sind übere Kanton use wichtig als Monumänt us dere Zyt.[4]
S Gschichtsarchiiv vo der Landschaft Tafaas isch im Rothuus ufbewahrt; es zellt zu de wichtige Gschichtssammlige im Bündnerland und isch als Kulturguet mid nazionaler Bedütig vo der Schwiiz klassiert.
Gebäu
- di reformierti Chile vom Sankt Johann
- di reformierti Chile vom Sankt Theodul
- di katholischi Chile vom Härz Jesu
- di katholischi Chile vo dr häilige Maria
- di ehemooligi anglikanischi Chile
- dr Baanhof vo dr Räätische Baan
- s grosse Jenatschuus (es Hus vo nazionaler Bedütig)
- s ehemoolige Grand Hotel Belvédère (vo nazionaler Bedütig)
- s ehemooilge Sanatoorium uf dr Schatzalp (vo nazionaler Bedütig)
- s Kongrässzäntrum
- s Kirchnermuseum (vo nazionaler Bedütig)
- dr Kurpark mid em Ygang vo 1916
- s Sportzäntrum vo 1996
- d Wandelebaan
- d Zürcher Höheklinik (es Hus vo nazionaler Bedütig)
- dr Waldfriidhoof vo 1920 (en Parkalag vo nazionaler Bedütig)
- dr Ysebaanviadukt z Wiise
Literatuur
- Fritz Dürst, Hugo Welti, Rudolf Indlekofer: Davos und seine Täler. Basel 1964.
- Kasimir Edschmid, Walter Kern: Davos, die Sonnenstadt im Hochgebirge. Züri, Leipzig 1932.
- Leni Henderson-Affolter: Der Jugendstil in Davos. Tavaas 1983.
- Valentin Bühler: Davos in seinem Walserdialekt. Ein Beitrag zur Kenntniß dieses Hochthals und zum schweizerischen Idiotikon. 4 Deil, Heidelberg 1872–1886.
- Martin Schmid, Gaudenz Issler: Davoserdeutsches Wörterbuch. Der Wortschatz einer Bündner Walsersiedlung. Verlag Walservereinigung Graubünden, Chur 1982 (Grammatiken und Wörterbücher des Schweizerdeutschen VII).
Weblink
Commons: Davos – Sammlig vo Multimediadateie- Martin Bundi: Davos. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- d Website vo dr Gmeind Tavaas
Amerkige
- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ Material vom Sproochatlas vo dr dütsche Schwiiz.
- ↑ Eberhard W. Kornfeld: Gut in den Lärchen, Frauenkirch-Davos. E. L. Kirchner Haus 1918–1923. Die Geschichte eines Hauses in Frauenkirch. Bärn 2004.
- ↑ Christof Kübler: Rudolf Gaberel: Architektur als Kur. In: Franco Item: Davos – zwischen Bergzauber und Zauberberg. Kurort, Sportort, Kongress- und Forschungsplatz, 1865–2015. Züri 2015, Syte 217.
