Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.
Nepal सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल (Nepalce) Saṅghīya Loktāntrik Gaṇatantra Nepāl Nepal Federal Demokratik Cumhuriyeti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Başkent ve en büyük şehir | Katmandu 27°42′K 85°19′D / 27.700°K 85.317°D | ||||
| Resmî dil(ler) | Nepalce | ||||
| Hükûmet | Cumhuriyet | ||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 147.516 km2 (94.) | ||||
• Su (%) | 2,8 | ||||
| Nüfus | |||||
• 2018 tahminî | 28.095.714 (49..) | ||||
• 2011 sayımı | 26.494.504 | ||||
• Yoğunluk | 180/km2 (50.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 103,359 milyar $[1] (83.) | ||||
• Kişi başına | 3.586 $[1] (155..) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 32,158 milyar $ (99.) | ||||
• Kişi başına | 1.116 $[1] (157.) | ||||
| Gini (2010) | 32.8[2] orta · 115. | ||||
| İGE (2019) |  0.579[3]orta · 147. | ||||
| Para birimi | Nepal rupisi (NPR) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+5:45 (NPT) | ||||
• Yaz (YSU) | UTC+5:45 (kullanılmamaktadır) | ||||
| Telefon kodu | 977 | ||||
| İnternet alan adı | .np | ||||
Nepal (Nepalce: नेपाल), resmî adıyla Nepal Federal Demokratik Cumhuriyeti,[4] Güney Asya'da bir ülkedir. Büyük bölümü Himalayaların eteklerinde, bir bölümü ise Hint-Ganj Ovası'nda konumlanmıştır. Dünyanın en kalabalık 49. ve en geniş 93. ülkesidir. Denize kıyısı bulunmayan Nepal kuzeyde Çin'e bağlı Tibet; güney, doğu ve batıda Hindistan ile komşudur. Bangladeş Nepal'in güneydoğu ucundan sadece 27 km uzaklıkta olmasına rağmen sınırdaşı değildir, Bhutan da Hindistan'ın Sikkim eyaletiyle ayrılmıştır. Verimli ovalar, subalpin kuşak ormanları ve en yüksek on dağdan sekizini bulunduran Nepal zengin bir coğrafi çeşitliliğe sahiptir. Dünyanın en yüksek dağı olan Everest Dağı da bunlara dahildir. Başkenti ve en büyük şehri Katmandu'dur. Resmi dil Nepalcedir, ancak ülke birçok etnik gruba ev sahipliği yapmaktadır.
"Nepal" ismine rastlanan en eski metinler Nepal'in en yaygın dini olan Hinduizm'in ortaya çıktığı Vedik Çağ'da yazılmıştır. Budizmin kurucusu Gotama Buda MS 1. binyıl ortalarında Nepal'in güneyindeki Lumbini'de doğmuştur. Ülkenin kuzey bölümü kültürel olarak Tibet'le iç içedir, orta kesimdeki Katmandu Vadisi'ne ise Hint-Aryan kültürü hakimdir ve geçmişte bölgenin yerlileri olan Nevar halkının kurduğu Nepal Mandala konfederasyonuna ev sahipliği yapmıştır. O dönemde eski İpek Yolu'nun Himalayalardan geçen dalına vadinin tüccarları hükmetmiştir. Bu kozmopolit bölge kendine özgü bir mimari ve geleneksel sanat geliştirmiştir.
18. yüzyılda Gurka Krallığı Nepal'i birleştirdi. Şah Hanedanı Nepal Krallığı'nı kurdu ve Rana Hanedanı'ndan gelen başbakanlar döneminde Britanya İmparatorluğu ile ittifak yaptı. Ülke hiç sömürgeleştirilmedi ancak Çin imparatorluğu ve Britanya Hindistanı arasında tampon devlet görevi gördü. 1951'de ilan edilen parlamenter demokrasi, 1960 ve 2005'te olmak üzere iki kez hükümdarlarca askıya alındı. 1990'lar ve 2000'lerde yaşanan Nepal İç Savaşı 2008'de seküler cumhuriyete geçilmesiyle sonuçlandı. Böylece dünyanın son Hindu monarşisi son buldu.
2015'te yürürlüğe giren Nepal Anayasası, Nepal'i yedi ilden oluşan bir seküler federal parlamenter cumhuriyet olarak tanımlar. Günümüzde komünist bir parti tarafından yönetilen tek çok partili demokrasidir. Nepal 1955'te Birleşmiş Milletler'e katılmış, 1950'de Hindistan ve 1960'ta Çin Halk Cumhuriyeti'yle dostluk antlaşmaları imzalamıştır. Ülke kurucu üyesi olduğu Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı'nın merkezine ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca Bağlantısızlar Hareketi ve Bengal Körfezi Ülkeleri Girişimi'nin üyesidir. Nepal ordusu Güney Asya'nın en büyük beşinci ordusudur; Gurka askerlerin dünya savaşlarında aldığı görevlerle bilinir ve Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün önemli katılımcılarındandır.
Nepal'in dünya sahnesine girişi, M.Ö. 4. yüzyılda Kirat Krallığı'nın kuruluşuyla başlamıştır. Sırasıyla kurulan krallıklar ve küçük Hint Prenslikleri, varlığını 18. yüzyılın ortalarına kadar sürdürmüşlerdir. Başka kaynaklar ise, doğrudan Hint Prenslikleri'nin gelişleri ile 18. yüzyılın ortalarına kadar varlıklarını devam ettirdiklerini söyler.
1769 yılında ilk kez bu prensliklerden biri olan Gurkalar, Nepal topraklarını denetim altına almışlardır. İlk Gurka kralı Pritvi Narayan, Katmandu bölgesini ele geçirdikten sonra Nepal'de Gurkaların altın dönemi yaşanmıştır. Narayan'dan sonra yerine geçen çocukları Nepal topraklarını, batıda Sutley Nehri'ne, güneyde Ganj Ovası'na ve kuzeyde Tibet’e kadar genişletmişlerdir.
1814 - 1816 yılları arasında İngilizlerle yapılan savaşlar, Gurkaların mağlubiyetiyle sonuçlanmış ve bundan sonra 1846’ya kadar ülke, soylu ailelerin mücadele alanı durumuna gelmiştir. Bu tarihte Rana ailesi, diğerlerine karşı üstünlük kurmuştur. Nepal, 1951 yılına kadar bu ailenin denetiminde kalmıştır.
1951'de Şah ailesinin üyesi olan Kral Tribhubana, ülke yönetimini ele geçirmiş ve ülke, kabineli hükûmet düzenine geçmiştir. Sonra da meşrutiyet yönetimi duyurulmuştur. Ölümünden sonra yerine geçen oğlu Mahendra, ülkede büyük değişiklikler yapmış ve onun yönetimindeki 1962 yılında yeni anayasa yürürlüğe girmiştir.
1972'de Mahendra’nın ölümüyle yerine oğlu Birendra kral olmuştur. Kral Birendra, partisiz bir anayasal yönetim düzeyi olan Panchayat düzenini yürürlüğe koymuştur. Bu yönetim biçimine karşı 1979'da çıkan halk hareketler ve öğrenci ayaklanmalarından sonra Birendra, 1980'de yönetim biçimini halk oylamasına götürmüştür. Bu halk oylaması sonucu Birendra'nın Panchayat yönetim biçimi ayakta kalmıştır. 10 yıl sonra, 1990'da Birendra iktidar tekelini gevşeterek meclis düzenine geçilmessini kabul etmiştir. Böylece Nepal, çok partili yaşama geçmiştir. Bu düzene geçildikten sonra Mayıs 1991'deki seçimlerde Nepal Kongre Partisi 205 sandalyeden 110'unu kazanarak iktidara gelmiştir.
Şubat 1996'da Maocu partilerden biri, yeni bir "Demokratik Halk Cumurhiyeti" kurmak için Maocu devrim stratejisi olan gerilla savaşını başlatmış ve Nepal İç Savaşı'nı ateşlemiştir. Prachanda olarak bilinen Pushpa Kamal Dahal isimli ayaklanma önderi Ropla, Rukum, Jajarkot, Gorkha ve Sindhuli bölgelerinde kalkışmayı başlatmış; Maocular birçok bölgede geçici halk hükûmeti kurmuştur.
Haziran 2001'de Prens Dipendra, kraliyet ailesinden, içlerinde Kral Birendra ve Kraliçe Aishwarya'nın da olduğu 11 kişiyi, daha sonra da kendini öldürtmüştür. Kralın ölümüyle Birendra'nın kardeşi Gyanendra'nın sultanlığı ele geçirdiği sırada Maocu ayaklanma kızışmıştır. Bundan dolayı kral, Ekim 2002'de geçici olarak hükûmeti düşürmüş ve ülkeyi denetim altına almıştır.
Düzen tutturamayan hükûmetler ve Maocuların Katmandu'yu kuşatması yüzünden, krallığa yönelik destek azalmıştır. 1 Şubat 2005'te Gyanendra hükûmeti düşürmüş, tüm güçleri elinde toplamış ve olağanüstü durum duyurmuştur. Siyasetçilere ev hapsi cezası verilmiş, telefon ve internet bağlantıları kesilmiş ve basın özgürlüğü ortadan kaldırılmıştır. Kral, yeni yönetim biçiminin ayaklanmacıların bastırılması amacında olduğunu ileri sürmüştür.
Şubat 2006'da yerel seçimler yapılmış fakat büyük partiler seçime katılmamışlardır. Nisan 2006'da grevler ve sokak gösterileri kralın meclisi yeniden kurmasına yönelik başkent Katmandu'da baş göstermiş ve kral bunun üzerine yönetimi siyasi partilere geri vermeye söz vermiştir. 28 Nisan'da meclis yeniden toplanmış ve başbakan atanmıştır. 10 Haziran 2006'da meclis, kralın yetkilerini sınırlayarak yasaları onama yetkisini elinden almıştır. Bu sıralarda Maocularla hükûmet arasında barış görüşmeleri de başlamış ve 12 Haziran'da Nepal'in oldukça sert olan terörle mücadele yasası kaldırılarak, birçok Maocu gerillanın serbest bırakılması sağlanmıştır. 18 Haziran'da Maocu hareketin lideri Prachanda Katmandu'da hükûmetle görüşerek yakın zamanda kurulacak olan geçici hükûmette kendilerine yer verilmesi yönünde söz almıştır.
Kasım 2006'daki antlaşmayla 1996'dan beri süregelen ve 13.000 insanın ölümüne neden olan iç savaşın bittiği açıklanmış ve sonrasında Ocak 2007'de yeni meclis kurulmuştur. Bu seçimte Maocular sandalyelerin 4'te 1'ini alarak mecliste temsil hakkı kazanmışlardır. Bundan sonra hükûmet, krallığın yetkilerini sınırlamak yoluyla demokratikleşme sürecini başlatmış fakat Eylül ayında Maocular, hükûmetin krallığa karşı demokratikleşme sürecinde elini ağırdan aldığı gerekçesiyle hükûmetten çekildiklerini açıklamışlardır.
Uzun tartışmaların ardından Nepal'de geçici anayasa üzerinden bir anlaşma sağlanmış ve 10 Nisan 2008'de Anayasa Meclisi seçimleri tamamlanmıştır. Anayasa Meclisi seçimlerinde ezici biçimde üstün gelen Maocular, Nepal Kongre Partisi ve NKP (BML) ile Anayasa Meclisini oluşturmuştur. 28 Mayıs 2008'de düzenlenen ilk Anayasa Meclisi toplantısında daha önce geçici anayasada kararlaştırıldığı üzere monarşi yıkılmış ve Federal Demokratik Nepal Cumhuriyeti kurulmuştur.
Nepal, coğrafi konum olarak Güney Asya'da yer alır. Kuzeyde Çin ve güneyde de Hindistan'ın arasında kalan 147.181 kilometre kare alana sahip bir kara ülkesidir. Kuzeyinde Himalayalar ve güneyinde de ormanlık Terrai bölgesi ile çevrelenmiştir. Dünyanın en yüksek dağı olan Everest, Çin ile birlikte Nepal sınırları içerisinde bulunmaktadır.
Ülke yaklaşık olarak 29 milyon nüfusa sahiptir. Nepal'de çok sayıda etnik grup bulunmakta ve çok sayıda dil konuşulmaktadır. Devletin resmi dili Nepali'dir. Nepal halkını Hindistan'dan gelen Racputana asıllı Gurkallarla Güney Hindistan'dan gelen Bhutialar ve Nevarlar oluşturur. Ülke halkının %80'i Hindu'dur. Nepal kendisini dünyanın tek Hindu devleti olarak tanıtmaktadır.
Nüfusunun üçte biri yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Kişi başına düşen ulusal geliri 240 dolar olan Nepal, dünyanın en az gelişmiş ve en yoksul ülkeleri arasında gösterilmektedir. 1990'lı yıllardan başlayarak ekonomisinde bir takım olumlu gelişmeler yaşanmaya başlamış olmasına rağmen henüz yoksulluğun giderilmesine yönelik yeterli bir gelişme sağlanamamıştır.
Ekonominin ana dayanak noktası tarımdır. Halkın %76'sı tarımla uğraşmaktadır. %18'i hizmet alanında ve %6'sı da sanayi alanında çalışmaktadır. Endüstriyel üretimi tarımsal ürünlere yöneliktir. Bu ürünler süt, şeker kamışı ve tütündür. Maocularla olan çatışmalar nedeniyle oluşan güvenlik kaygıları turizmi olumsuz etkilemiştir. Yine de Nepal özellikle hidroelektirik potansiyeli ve turizm konusunda dış yatırımcıların ilgisini çekmektedir. Bunların dışındaki alanlarda ise ekonominin düşük düzeyi, teknolojik olanaksızlıklar, bir kara ülkesi olması, sivil çekişmeler ve doğal afetlerin yaşanma olasılığının çokluğu gibi nedenlerle yatırım beklenmemektedir.
1990 yılına kadar Nepal, Kral'ın yönetiminde, mutlak monarşiyle yönetilen bir devletti. 1990'da mutlak monarşiye karşı ayaklanan halk hareketiyle karşılaşan Kral Birendra, geniş ölçüde siyasi reformlar yaparak, kralın devlet başkanı, başbakanın ise hükûmet başkanı olduğu parlamenter monarşi sistemini hayata geçirmek zorunda kaldı.
Nepal'in yasama kurulunun Temsilciler Meclisi ve Ulusal Meclisten oluşan iki meclisli bir yapısı vardı. Temsilciler Meclisi doğrudan halk tarafından seçilen 205 üyeden oluşurdu. Ulusal Meclis ise, 10 tanesi Kral tarafından, 35 tanesi Temsilciler eclisi tarafından, kalan 15 tanesi ise köy ve kasaba sandalyelerinin oluşturduğu seçim koleji tarafından seçilen toplam 60 kişiden meydana gelirdi. Yasama Kurulu 5 yıl süreyle seçilir, ancak Kral istediği takdirde süresinin dolmasını beklemeden lağvedebilirdi. 18 yaşını doldurmuş her vatandaş seçme ve seçilme hakkına sahipti.
Yönetim kademesi Kral ve Bakanlar Kurulu (Kabine)den oluşurdu. Seçimlerde en çok sandalye sayısına sahip koalisyon ya da parti lideri Başbakan olarak atanırdı. Kabine, Başbakan'ın tavsiyeleriyle ve Kral tarafından atanırdı. Nepal'de kurulan hükûmetler hiçbir zaman devamlılık sağlayamamışlardır. 1991 yılından bu yana kurulan bütün hükûmetler ya dahili sebeplerle çökmüş ya da Anayasa'nın verdiğiyetkilerle, Başbakan'ın tavsiyesiyle, Monarşi tarafından parlamento fesh edilmiştir.
2006 yılındaki hareket ulusa yenilik getirmiştir. Diktatör Kralyönetimi bırakmaya zorlanmıştır. Dağıtılan Temsilciler Meclisi tekrar kurulmuştur. Temsilciler Meclisi hükûmet kurmuş, bu Hükûmet Maocu isyancılarla başarılı barış görüşmeleri yapmıştır. Bir Geçici Anayasa yürürlüğe konmuş ve Maocu üyelerle birlikte yeni bir Temsilciler Meclisi kurulmuştur. Ayrıca, Meclisteki sandalye sayısı da 330'a çıkarılmıştır. Nepal'de yaşanan bu barış süreci Nisan 2007'de Nepal Komünist Partisi(Maocu)nin Nepal Geçici Hükûmeti'ne girmesiyle büyük bir atılım yapmıştır.
23 Aralık 2007'de imzalanan bir anlaşmaya göre ise, 2008'in başlarında seçilecek olan Kurucu Meclis oy çokluğuyla monarşiyi lağvedecektir.[5]
Bir kara ülkesi olan Nepal, iki büyük komşusu, Hindistan ve Çin arasında sıkışmış konumdadır. Kuzeyde Himalayalar aşılamaz doğal bir sınır meydana getirmiştir ve ötesinde Çin Halk Cumhuriyeti bulunmaktadır. Güney, doğu ve batıda ise Hindistan tarafından sarılmıştır. Denize çıkış noktası bulunmayan Nepal, uluslararası ticaret ve geçiş olanakları bakımından Hindistan'a bağımlıdır.
İngiliz otoritesi (1858-1947) sırasında Nepal, jeo-stratejik izolasyona uğramıştır ve bu geleneksel izolasyonizm kısmen dış müdahale ve baskılardan özgür kalmak için üretilmiştir. Fakat 19.yy’ın ortalarında İngiltere, Hindistan’da karşı konulamaz bir güç haline geldiğinde ve Çin'de ise Qing Hanedanlığı (1644-1911) düşüşe geçtikten sonra Nepal, mümkün olan en iyi şartlarda İngiltere ile anlaşmıştır. İç meselelerde otonomisini teslim etmeksizin, Nepal dış müdahalelere ve saldırılara karşı İngiltere’den koruma garantisi almıştır.
1950’lerde, Nepal kademeli olarak açılmaya ve tarafsızlık ve bağlantısızlık politikaları yürütmeye başlamıştır. 1973’te Cezayir’de Bağlantısızlık Hareketi zirvesinde Kral Birendra şu ifadelerde bulunmuştur: “Nepal, dünyanın en kalabalık iki ülkesinin arasında bulunmaktadır, bu bakımdan bir barış bölgesi (zone of peace) ilan edilmiş olmalıdır.” Daha sonra Birendra 1975'teki taç giyme töreni konuşmasında, diğer ülkelere teklifini kabul etmeleri konusunda resmen seslenmiş ve o zamandan sonra Nepal'in bir barış bölgesi olma görüşü Katmandu'nun dış politikasının ana teması haline gelmiştir.
1990'ların başlarında, Nepal 100 civarında ülke ile diplomatik ilişkiler kurmuş ve Birleşmiş Milletler'in aktif bir üyesi olup BM'nin uzmanlık kuruluşlarına iştirak etmiştir. Nepal ayrıca Güney Asya Bölgesel İşbirliği Örgütü'nün (SAARC) kurucu üyesi olmuş ve başarılı bir şekilde çok sayıda tek taraflı ya da çok taraflı ekonomik, kültürel ve teknik yardım programlarını görüşmüştür. Çin Halk Cumhuriyeti ve Hindistan'a olan coğrafi yakınlığı ve tarihsel bağları nedeniyle, Nepal'in dış politikası bu iki ülkeyle barış içerisinde ve bu ülkelere yakın olmak olmuştur. Bu politika Nepal'in bağımsızlığı ve ulusal güvenliğinin güvencesi sağlanmıştır.
Nepal bayrağı dünyada dikdörtgen olmayan birkaç sayılı bayraktan birisidir. Kırmızı bir renge sahip olan bayrağın kenarları mavidir. Kırmızı, savaştaki zaferlerini; mavi ise barışı simgeler. Nepal bayrağında hem Güneş, hem de Ay vardır. Güneş sarayı, ay ise 1951 yılına kadar ülkeyi yöneten Rana ailesini temsil eder.
Trafik Akışının Sol Olduğu Ülkeler | ||
|---|---|---|
| Avrupa |  | |
| Amerika | ||
| Asya | ||
| Afrika | ||
| Okyanusya | ||
Bağımlı ülkeler italik yazılmıştır. 1Tamamı Asya'da olmasına rağmen kültürel özellikleri Avrupa'ya benzediğinden Avrupa Birliği'ne üyedir. 2Avrupa Birliği'ne üye. 3Sınırlı tanınmış olan devlet. | ||
| Otorite kontrolü |
|
|---|
LIMS forum content by LIMS forum members is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License. Based on a work at www.limsforum.com.
