Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.
Istorija Evrope obuhvata istoriju naroda koji su naseljavali evropski kontinent od praistorije do danas.[1] Neke od najpoznatijih civilizacija iz praistorijskog vremena su bile vinčanska, minojska i mikenska civilizacija, koje su cvetale tokom bronzanog doba dok nisu propale u kratkom vremenskom periodu oko 1200. godine p. n. e.[2]
Period poznat kao antika počeo je usponom gradova-država antičke Grčke. Grčki uticaj dostigao je svoj vrhunac ekspanzijom imperije Aleksandra Velikog i njenim širenjem u Aziji. Zatim je Rimsko carstvo počelo da dominira celim Mediteranom zasnovano na rimskom pravu i rimskim legijama. Tada je unapređena trgovina, tolerancija i grčka kultura. Od 300. godine Rimsko carstvo je bilo podeljeno na Zapadno i Istočno carstvo. Tokom 4. i 5. veka germanski narodi iz severne Evrope su počeli da napadaju carstvo, što je dovelo do pada Zapadnog rimskog carstva 476. godine. Ova godina tradicionalno označava kraj klasičnog perioda i početak srednjeg veka.
U srednjem veku, Istočno rimsko carstvo je preživelo, iako moderni istoričari označavaju ovo carstvo kao Vizantijsko carstvo. U zapadnoj Evropi, germanski narodi su se naselili na prostoru nekadašnjeg Zapadnog rimskog carstva i uspostavili svoja vlastita kraljevstva i carstva. Od svih germanskih naroda, Franci će uspostaviti hegemoniju nad zapadnom Evropom. Franačko carstvo je dostiglo svoj vrhunac pod vladavinom Karla Velikog 800. godine. Ovo carstvo je kasnije podeljeno na nekoliko delova; zapadni deo carstva će evoluirati u Kraljevinu Francusku, a istočni će prerasti u Sveto rimsko carstvo, prethodnicu moderne Nemačke. Italijanski matematičar Leonardo Fibonači je uveo azijski sistem brojeva u zapadni svet. Britanska ostrva su doživjela nekoliko migracija velikih razmera. Keltski narodi su bili marginalizirani u periodu rimske Britanije, a kada su Rimljani napustili Britaniju tokom 400-ih godina, talasi germanskih Anglosaksonaca su migrirali u južnu Britaniju i uspostavili niz sitnih kraljevstava koja su se kasnije razvila u kraljevinu Englesku. U ovom periodu, oko 927. godine, stvoreni su Poljsko i Mađarsko kraljevstvo.
Vikinško doba, period migracije skandinavskih naroda, se dogodio od 700. do 1000. godine. Vođa Vikinškog carstva je bio Knut Veliki, kralj Danske, koji je zauzeo Englesku. Normani, vikinško pleme koje se naselilo u severnoj Francuskoj, su osnovali vojvodstvo Normandiju, koje je imalo veliki uticaj na mnoge delove Evrope, od normanskog osvajanja Engleske do južne Italije i Sicilije. Još jedan veliki narod, Rusi, je osnovao Kijevsku Rusiju, jednu od prvih država koja je bila prethodnica moderne Rusije. Kako se vikinško doba bližilo kraju, nastao je period poznat kao krstaški ratovi, verski motivisane vojne ekspedicije koje su imale za cilj da vrate Levant u hrišćanska carstva. Nakon krstaških ratova, nastale su mnoge države na istočnom Mediteranu. Međutim, to je sve bilo kratkog veka. Krstaši su imali veliki uticaj u mnogim delovima Evrope. Njihovo pljačkanje Kostantinopolja 1204. godine je dovelo do naglog pada Vizantije. Iako je kasnije ponovo uspostavljena, nikada nije vratila staru slavu. Krstaši su uspostavili trgovinske rute, koje će postati put svile, i otvorili trgovačke puteve za trgovinu Đenovi i Veneciji koje će postati velike ekonomske sile. Krstaške misije u Baltičke zemlje i pokrštavanje naroda je izvršio Tevtonski red. Ovaj red je takođe radio na ponovnom osvajanju Pirinejskog poluostrva.
Istočnom Evropom je dominiralo Mongolsko carstvo. Predvođeni Džingis-kanom, Mongoli su bili grupa stepskih nomada koji su uspostavili decentralizovano carstvo koje se, na vrhuncu svoje moći, prostiralo od Kine na Istoku do Crnog mora na zapadu. Kijevska Rusija se raspala na nekoliko malih zaraćenih država. Za vreme mongolskih osvajanja, mnoge od tih država su stupile u vazalski odnos sa Mongolima. Kad je mongolska snaga oslabila u kasnom srednjem veku, velika kneževina Moskva je postala najjača država u istočnoj Evropi i prerasla je u Rusko carstvo 1547. godine. Kasni srednji vek predstavlja period previranja u Evropi. Epidemija poznata kao „Crna smrt” i glad su izazvali demografsku katastrofu u Evropi. Dinastičke borbe i osvajački ratovi su držali mnoge države u ratu u ovom periodu. U Skandinaviji, Kalmarska unija je dominirala na političkoj sceni, dok se Engleska borila sa Škotskom i Francuskom u Stogodišnjem ratu. U srednjoj Evropi, Poljsko-Litvanska unija je postala veliko teritorijalno carstvo, a Svetim rimskim carstvo su počeli da dominiraju Habsburgovci. Rusija je nastavila proširivanje na jug i istok, osvajajući bivše mongolske države. Na Balkanu, Osmanlijsko carstvo, koje je poreklom iz Anadolije, je počelo osvajati bivši vizantijski i srpski prostor, što je kulminiralo padom Konstantinopolja 1453. godine.
Renesansno znanje se počelo prvo širiti u 14. veku u Firenci, a zatim u celoj Evropi zahvaljujući razvoju štamparstva. Renesansna znanja su osporena zahvaljujući otkriću klasičnih rimskih i grčkih tekstova koji su bili napisani na arapskom jeziku. Istovremeno, protestantska reformacija sa Martinom Lutherom je preispitivala papinu vlast. Henri VIII je preuzeo kontrolu nad engleskom crkvom i njenim posedima, a nemački i španski vladari su ratovali u mnogim verskim ratovima. Rekonkvisti iz Portugala i Španije su počeli da istražuju okean uspostavljajući direktne veze sa Afrikom, Amerikom i Azijom. Verski ratovi su se i dalje vodili u Evropi, a završeni su 1648. godine Vestfalskim mirom. Španska kruna je održavala svoju hegemoniju u Evropi i bila vodeća snaga na kontinentu do potpisivanja Pirinejskog mira, kojim je okončan sukob između Španije i Francuske koji je počeo tokom Tridesetogodišnjeg rata. Od 1610. do 1700. godine desio se niz velikih ratova i političkih revolucija širom Evrope. Mnogi Italijani su davali značajan doprinos u raznim oblastima. Luka Pačioli je uspostavio računovodstvo, a Galileo Galilej je izumeo teleskop i termometar koji su mu omogućavali da posmatra i opisuje Sunčev sistem. Leonardo Bruni je podelio istoriju na tri perioda a Alberiko Đentili je odvojio sekularizam od kanonskog prava i rimokatoličke teologije i napravio je bitne pomake u oblasti međunarodnog prava. Frančesko Redi je osnovao eksperimentalnu biologiju i dokazao da se crvi legu iz jaja muva. Marčelo Malpigi i Kamilo Golđi su istražili brojne biološke sisteme. Leonardo da Vinči je naslikao najpoznatiju sliku na svetu. Alessandro Volta je otkrio baterije, a Guljelmo Markoni je izmislio radio.
Evropske prekomorske ekspanzije su dovele do uspona kolonijalnih carstva. Kombinacija priliva sredstava iz Novog sveta i industrijska revolucija Velike Britanije, su omogućili novu ekonomiju zasnovanu na proizvodnji umesto naturalne poljoprivrede. Počevši od 1775. godine britanske kolonije u Americi su se pobunile uspostavljajući vladu. Zahvaljujući Francuskoj revoluciji podstaknute su političke promene u kontinentalnoj Evropi pod motom sloboda, jednakost, bratstvo. Naredni francuski kralj, Napoleon Bonaparta, je širio carstvo ratom i sprovodio reforme do 1815. godine.
U periodu od 1815. do 1871. godine desio se veliki broj revolucija i ratova za nezavisnost. U Francuskoj i Velikoj Britaniji se razvio socijalizam i sindikalna aktivnost. Poslednji ostaci kmetstva su ukinuti u Rusiji 1861. godine. Balkanske zemlje su započele ratove za nezavisnost od Osmanlijskog carstva. Nakon Francusko-pruskog rata, Nemačka i Italija su ujedinjene u nacionalne države, a većina evropskih država postaju ustavne monarhije. Italija proglašava Rim glavnim gradom 1870. godine i time prestaje papina temporalna moć. Izbijanje Prvog svetskog rata 1914. godine izazvalo je porast nacionalizma u jugoistočnoj Evropi zajedno sa Velikim silama. Saveznici, na čelu sa Britanijom i Francuskom, uz priključenje Italije 1915. godine i SAD-a 1917. godine, su porazili Centralne sile na čelu sa Nemačkim carstvom i Austro-Ugarskom 1918. godine. Mirovnom konferencijom u Parizu velika četvorka je nametnula niz sporazuma, a pogotovo Versajski sporazum. Ljudska i materijalna razaranja su bila daleko veća nego što je iko sanjao.
Nemačka je izgubila svoje kolonijalne posede i nekoliko pokrajina, morala je platiti veliku odštetu i ponižena je od strane pobednika. Sve evropske države su imale velike dugove prema SAD-u. To je dovelo do Velike depresije 1929. godine, koja je dovela do kolapsa. Nacistički režim Adolfa Hitlera došao je na vlast 1933. godine i ponovo je aktivirao Nemačku. Zajedno sa Musolinijevom Italijom je želio da dobije potpunu kontrolu nad kontinentom, što je dovelo do Drugog svetskog rata.
Nakon savezničke pobjede u Drugom svetskom ratu, Evropa je podeljena takozvanom gvozdenom zavesom. Centralnom i istočnom Evropom je dominirao Sovjetski savez, a zemlje u toj regiji su postale komunističke države. Ostatkom su dominirale kapitalističke zemlje sa ekonomskih i vojnim rukovodstvom SAD-a. Obe vodeće zemlje su postale supersile. Većina nekomunističkih država su se priključili američkom vojnom savezu (NATO) i formirali Evropsku ekonomsku zajednicu. Komunističke zemlje su se priključile Sovjetskom Savezu i njegovom vojnom savezu poznatom kao Varšavski pakt i ekonomski blok pod nazivom Comecon. Nekoliko malih zemalja su bile neutralne. Nemačka i Italija su ponovo postale glavne industrijske zemlje, zbog svog posleratnog ekonomskog čuda, i pridružile su se samitu G6 zajedno sa Velikom Britanijom i Francuskom. Stvorena je Evropska unija koja uključuje podelu vlasti, a oporezivanje, zdravstvo i obrazovanje je ostalo u rukama nacionalnih država, dok je EU zadužena za tržišna pravila, konkurenciju, pravne standarde i ekologiju. Politikom odbrane upravljaju nacije kroz NATO, ali Evropska unija ima ulogu u određivanju vanjske politike. Sovjetski ekonomski i politički sistem se srušio 1989. godine, što je dovelo do kraja komunizma u satelitskim zemljama 1989. godine, a zatim i raspada Sovjetskog saveza 1991. godine. Kao posledica toga, Nemačka je ujedinjena, a integracija u EU je produbljena. Kontinent je postao depolarizovan, a Evropska unija se proširila na mnoge bivše komunističke evropske države.
Evropska unija je bila pod sve većim pritiskom zbog recesije u svetu, a od 2008. godine glavna pitanja uključuju finansijsku pomoć zemljama, povećanje priliva emigranata, napetosti s Rusijom, odbijanja članstva Turskoj i različitih stavova o budućnosti EU.
Iako se smatra da je život nastao na području afričkog kontinenta, daljnje vrste u čovekovoj evoluciji pojavljuju se na evropskom kontinentu. Homo erectus i Homo neanderthalensis se pojavljuju na evropskom tlu puno pre pojave Homo sapiensa, modernog čoveka. Ostaci najstarijeg Evropljanina nađeni su u gruzijskom mestu Dmanisi, a naučnici tvrde da su stari oko 1,8 miliona godina. Prva pojava anatomski modernog čoveka u Evropi datira oko 35.000 godine p. n. e. Dokazi o prvim naseljima datiraju iz 7. milenija p. n. e., a nađeni su u današnjoj Rumuniji, Srbiji, Bugarskoj i Grčkoj. Neolit je u Evropu stigao u 6. milenijumu p. n. e., s malim zakašnjenjem u delovima Severne Evrope, gde je stigao oko 5. ili 4. milenijuma p. n. e. Najstarija evropska i jedna od najstarijih svetskih civilizacija je Tripoljska civilizacija, a javlja se oko 5508, i traje sve do 2750. godine. p. n. e, a nalazila se na području triju današnjih država - Ukrajine, Rumunije i Moldavije.
U neolitu se takođe javlja još jedna značajna evropska civilizacija - civilizacija Kamuni. Ostaci te civilizacije nađeni su u Val Kamonici, Italija, a značajna je po tome što je iza sebe ostavila više od 350.000 petroglifa, što je najveće nalazište u Evropi.
Bronzano doba u praistorijskoj Evropi dodnosi mnogo promena, ali i konfuzije. Najvažniji događaj ovog perioda je dolazak srednjoazijskih naroda na tlo Evrope, za koje istoričari smatraju da su izvorni Indoevropljani, ali postoje određene teorije koje to pobijaju. Ostale pojave tokom eneolita su ekspanzija megalitizma, te prva pojava ekonomske stratifikacije, u vezi s tim, pojava prvih monarhija na Balkanu. Prve poznate pismene civilizacije na evropskom tlu su Minojska, koja se pojavila na Kritu,[3][4] te Mikenska, koja se pojavila na tlu današnje Grčke u 2. milenijumu p. n. e.[5][6]
Iako je obrada gvožđa Egejcima bila poznata od 110. p. n. e., u Srednju Evropu je stigla tek 800. p. n. e. Otkrićem obrade gvožđa, u Evropi počinje gvozdeno doba i razvijaju se mnoge kulture od kojih je najpoznatija ona Halštatska. Ubrzo su se, zbog svoje tehnološke nadmoći, Indoevropljani proširili i na područje Apenina i Iberije, što je dovelo i do pojave civilizacija na tim područjima.
Grci i Rimljani su toliko uticali na evropsku kulturu da je njihov uticaj vidljiv u jeziku, kulturi, pravu, politici, nauci i filozofiji. Antička Grčka bila je država sastavljena od mnogih polisa. Atina je bila najmoćnija i najrazvijenija grad-država i kolevka učenja još od doba Perikla. Tokom Periklovog doba, Atina je takođe bila najveće i najrazvijenije središte helenističkog sveta. U Atini su bile popularne i filozofske i političke debate, a među svi tim govornicima izdigla su se imena Platon, Sokrat i Aristotel, koji je ujedno bio i učitelj Aleksandar Velikog.
Kroz svoju vojnu kampanju, kralj Makedonije Aleksandar Veliki, je proširio helenističku kulturu sve do reke Ind. U međuvremenu, Rimska republika jača nakon pobede nad Kartaginom u Punskim ratovima. Grčka mudrost dolazi do rimskih institucija i apsorbira se pod zastavom Senata i naroda Rima.
Rimljani proširuju carstvo od Arabije do Britanije. Rimski diktator Julije Cezar je ubijen 44. godine p. n. e. od strane senatora u pokušaju vraćanja republike. Julija Cezara nasleđuje Oktavijan koji uzurpira vlast i počinje borbu sa rimskim senatom. On stvara Rimsko carstvo, koje će trajati više od četiri veka, sve do pada Zapadnog rimskog carstva.
Медији везани за чланак Istorija Evrope на Викимедијиној остави Медији везани за чланак Atlas of European history на Викимедијиној остави
LIMS forum content by LIMS forum members is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License. Based on a work at www.limsforum.com.
