Knowledge Base Wiki

ناٹک، ادب دا اک رُوپ اے، جیہنوں لِکھے ہوئے سکرپٹ توں چیتے کیتے پاتراں دے وارتالاپ راہیں منچ اُتّے ابھنی رُوپ وچ پیش کیتا جان٘دا اے۔ ناٹک نوں نوٹنکی، سوانگ، رُوپک، ڈراما یا کھیل وی کہیا جان٘دا اے۔ ناٹک لِکھݨ واݪے نوں ناٹک کار کہیا جان٘دا اے۔ "ناٹک" توں مطلب لِکھتی رُوپ وی ہو سکدا اے تے اس دی منچ اُتے پیشکاری وی۔^[۱] ناٹک: ناٹک ادب دی اک ستنتر، مکمل تے اہم ونگی اے۔ ادب دے ہور رُوپاں، فِکشن تے نظمیہ ناݪوں ایہدی ولکھن ہون٘د دا کارن ایہ آ کہ ایہنوں سٹیج اُتے روپمان کیتا جان٘دا اے۔ اس وِچلے پاتر زندہ روپ وچ سامݨے آ کے ناظرین دے من اُتے سِدّھا اثر پاؤن٘دے نیں۔ ناٹک وچ ادب، فَن تے مظاہرہ شامل نیں، جس کر کے ایہ دوہرے کردار والی ادب ودھا اے۔ ناٹک اکّو ویلّے ادب روپ وی اے تے آرٹ روپ وی۔ اس دے ‘لکھت پاٹھ’ دے ناݪ ‘کھیل پاٹھ’ وی شامل ہُن٘دا اے، اس لئی ناٹک کار نوں اپݨی سرجنا ویلے پاٹھک (reader) تے درشک (audience) دوہاں نوں سامݨے رکھنا پَین٘دا اے۔

ناٹک کوئی نواں ادبی رُوپ نہیں۔ انسان نے جدوں بولݨا وی نہیں سِکھیا سی، اودوں وی اوہ اپݨے ہاو-مطلب، کم (action)، نقل (imitation) تے اداواں (gestures) راہِیں ظاہر کردا سی۔ ایہ تِنے کرم ہی ناٹک کلا دے بنیادی تتّ نیں۔ سنسکرت تے یونانی ادب وچ رچے ناٹک عالمی ادب دا اہم اَن٘گ نیں۔

ناٹک سنسکرت لفظ ‘ناٹی’ توں بݨیا اے۔ ‘ناٹی’ ‘نٹ’ تے ‘ناٹ’ دھاتوآں توں ترقی یافتہ ہویا اے۔ بھائی کاہن سنگھ نابھا نے "مہان کوش" وچ ‘نٹ’ لفظ دا مطلب نچݨا، تھلّے ڈِگھݨا، مطلب دکھاؤݨا، کمبݨا، سِرکݨا تے ناٹک دیکھݨ والا دسّے نیں۔ ‘ناٹی’ لفظ توں مطلب ناٹک یا سوانگ وی منّے گئے نیں۔ پچھم وچ ناٹک کلا دی ترقّی یونان وچ ہوئی۔ انگریزی وچ ناٹک لئی ‘ڈراما’ شبد ورتیا جان٘دا اے۔ ‘ڈراما’ لفظ ‘ڈراؤ’ توں نِکلیا اے، جیہدا مطلب کم یا کرم راہِیں کچھ کر کے درشاؤݨا اے۔ اک ہور دھارنا مطابق لفظ ‘ڈراما’ یونانی لفظ ‘Dran’ توں نِکلیا اے، جیہدا مطلب ‘To do’ (inaction) اے۔ جو وی اے ڈرامے وچ کم یا کِریا شامل اے تے ایہ نرت، نقل تے سوانگ توں سریشٹھ ادب رُوپ اے۔

ناٹک کار مولک لکھاری دے ناݪ ناݪ کرافٹمین وی اے۔ ایسّے لئی انگریزی وچ ناٹک کار لئی ‘پلیرائیٹ’ لفظ دی ورتوں کیتی جان٘دی اے۔ اس توں مطلب ‘ناٹک گھڑن والا’ دے نیں۔ انگریزی وچ ‘ڈراما’ دے برابر دا اک لفظ ‘پلے’ (play) آ، جیہڑا لفظ ‘روپک’ ناݪ مݪدا اے۔ ‘ڈرامے’ تے ‘پلے’ وچ اک لطِیف فرق اے۔

ناٹک اک جامع فَن اے۔ ایہدی تخلِیق وچ گِیتاں، نظماں وغیرہ توں علاوَہ ناٹک کار، اداکار، سوتردھار، پروڈیوسر، پربندھک تے درشک اپݨا یوگدان پاؤندے نیں۔ اس نوں علم دا سوما مندیاں بھرتمنی نے ناٹی شاستر دی رچنا کیتی تے ناٹک نوں ‘پنچم وید’ ہون دا گرو بخشیا۔ اس پنجویں وید ناٹک دی رچنا چوہ ویداں وچوں انش لے کے کیتی گئی۔ بھرت منی مطابق برہما نے رگوید وچوں سنواد (پاتراں وچلی گل کتھ)، ساموید وچوں سنگیت (ناچ، گلوکار اتے سازاں دیاں دھناں)، یجر وید وچوں باتاواں (سریر دے انگاں نوں ہلا کے مطلب درساؤنے) اتے اتھروَ وید وچوں رس تتّ (مانسک اثر) سمو کے ناٹک دی رچنا کیتی۔ چار ویداں دے برخلاف ناٹک ناں دا ایہہ پنجواں وید سبھ ورناں لئی سامان مطلب نال رچیا گیا۔

انسانی زندگی دے وسیع و عریض سٹیج اُتے چلّݨ واݪے ناٹک نوں ناٹک کہیا جان٘دا اے۔ انسانی سرگرمیاں، روزمرہ دی زِندگی دی سرگرمیاں، انسانی زندگی ناٹک دے مُختلف حِصے تے مناظر نیں۔ ناٹک کِسے جیون دی نقل اے پر ایہ نقل اصل توں ودھیرے یتھارتھک چتر پیش کرن دی گنجائش رکھدی اے۔ ناٹک انسانی سبھاء دی نقل اے، اس دے اندرلے جدوجہد دی کہانی اے، جو منچ اتے پیش کیتی جاندی اے۔ منچن نال ایہ کہاݨی اینی طاقتور ہو جاندی اے کہ سارے انسانی سماج نوں متاثر کر سکدی اے۔ ناٹک منورنجن دے ذِریعے دے ناݪ ناݪ کِسے سارتھک ادیش دی دھارنی وی اے۔

ناٹک کیونکہ لکھے جان تے ہی سماپت نہیں ہو جاندا سگوں اسنے رنگ-منچ تے جا کے سنپورنتا گرہن کرنی ہندی اے۔ اس لئی ناٹک نوں اجیہی ساہت رچنا منیا گیا اے، جس دے انتہکرن دی سوکھمتا نوں اسیں رنگ منچ تے مورت روپ وچ ویکھ سکدے ہاں۔ کھیڈے جان ویلے ابھرن والے تتّ ناٹک دی لکھت وچ موجود ہُندے نیں۔ رنگ-منچ توں سچیت ناٹک کار دے لکھت پاٹھ وچ کھیڈ پاٹھ لپت ہندا اے جس نوں رنگ منچ تے ڈیکوڈ کرنا ڈریکٹر دا کم اے۔ منچن اہلیت کارن ہی ناٹک درشک نوں متاثر کر سکدا اے۔ ناٹک دی سنپورنتا ابھنی مظاہرہ وچ اے، ابھنی اس دا مرکز نقطہ اے۔

اجوکے ویلے وچ رنگ-منچ وچ ترقی آؤݨ پاروں ناٹ لِکھت وچ بہتری آئی اے۔ ریڈیو، فلم تے ٹی وی دی آمد نال ناٹ لکھت تے مکمل اثر پیا اے۔ اس نال ناٹک اپنے پرمپرک روپ بدل کے نویں روپ اختیار کر رہا اے۔ پہلاں صرف پورے ناٹک تے اکانگی ہی رچائے تے کھیلے جاندے سن پَر ہُن رنگ-منچ وچ روشنیاں دی ورتوں تے پٹھّ ورتی آوازاں ورگے ذرائع دی آمد نال منچ پکھ وی بدل گیا اے۔ نتیجے وجوں کاوَ ناٹک، لگھو ناٹک، نکڑ-ناٹک، بال ناٹک، سنگیت ناٹک، نرت ناٹکت، کوریوگرافی، اک پاتری ناٹک تے ابول ناٹک (Mime) وغیرَہ ناٹکی سروپ اگھڑ کے سامݨے آئے نیں۔ عالمی ناٹ- سٹائلاں نے ایہناں تے مکمل اثر وی پایا اے۔ بین القوامیت تے کمپیوٹریکرن کارن وی ناٹک دی ودھا وچ انقلابی پرورتن آیا اے۔ اس ساری ردو-بدل نے وچار، پرکار اتے کمیونیکیشن دی نظر توں ناٹک دے نویں پرتمان سرجے نیں۔

اکانگی ناٹک توں مطلب اک انگ وچ تھیٹر تے پیش کیتی گئی جھاکی جس وچ ناٹک دیاں واقعے اک ہی ستھان تے واپردیاں نیں۔ اکانگی اتے ناٹک دوویں اک دوجے توں وکھ نیں۔ اکانگی ناٹک دا اک حصہ اے جس وچ ناٹک دے سادے تتّ موجود ہُندے نیں، پَر اکانگی ناٹک توں سائز وچ چھوٹی ہندی اے، اکانگی دا دورانیہ لگبھگ 45 منٹ نسچت کیتا گیا اے پر حال ویلے وچ اکانگی نوں 20 -25 منٹاں وچ تھیٹر تے پاتراں راہیں مظاہرہ کیتا جا سکدا اے۔ اکانگی دا سائز نکا ہون کرکے ایہہ ناظرین دی حرمن پیاری ونگی سدھ ہوئی اے۔   اکانگی جیون دی کسے اک گھٹنا نوں پاتراں دے گروہ ولوں تھیٹر تے پیش کیتی جاندی اے۔  جس وچ پاتراں دے جدوجہد ولوں کسے سمسیاں نوں حل کیتا جاندا اے اتے درشک طبقہ نوں سکھیا دتی جاندی اے۔ پرو۔ پیارا سنگھ مطابق:

1.           اکانگی سائز وچ مختصر ہونی چاہیدی اے۔
2.          ایہ ادھے یا پونے گھنٹے دے ویلے وچ سماپت ہونا چاہیدا اے۔
3.          اس وچ جیون دی کسے اک مول سمسیاں گھٹنا، وچار دے کسے خاص پل نوں اس ڈھنگ نال پیش کرنا چاہیدا اے کہ درشک اس توں متاثر ہو سکے۔
4.          اکانگیکار اپنی انوبھوتی تے پرگٹائ وچ سمانیوجک قائم کرے۔
5.          اس وچ پاتراں، واقعے، تے حوالےآں دی گنتی ودھیرے نہیں ہونی چاہیدی۔
6.          اس دی اداکاری اچّ درزے دی ہووے۔
7.         اس وچ رنگ سنکتا دی ورتوں وچ سپشٹتا ضروری اے۔

پُورے ناٹک وچ واقعے سرجے جاندے نیں جیہناں دی درشگت طبقہ ونڈ کرکے ابھلیڈراں ولوں تھیٹر اپر انکا وچ پورا ناٹک پیش کیتا جاندا اے۔ پورا ناٹک، ناٹک دے باقی روپا وانگ سانجھے تتا والا ہی ہندا اے۔ پورے ناٹک وچ ابھلیڈراں ولوں جیون دے انوکرن نوں پیش کیتا جاندا اے جو پاتراں ولوں بیان کیتی جاندی کہانی نوں سکھراں دی نوک تک پہنچن توں بعد اک دم کہانی دا وہاء تھلے ڈگھدا اے جس نال سارے گُنجھل سُلجھ جاندے نیں۔ پورے ناٹک وچ وڈیاں واقعے سرجے جاندے نیں، جس وچ دو نکے نکے واقعے وڈی گھٹنا نال پاتراں نوں جوڑدے نیں تے ناٹک وچ گنجھلتا تے روچکتا پیدا کردے نیں۔ پورے ناٹک وچ سماج دے معاشی، سیاسی تے سماجی مسئلیاں نوں چن٘گے ڈھنگ نال بہو جھاکیاں ولّوں پیش کیتا جا سکدا اے۔ جدید ویلے وچ لائیٹ، ساؤنڈ، مِیوزک سِسٹم وَرگے اپکرناں نال ناٹک دی پیشکاری ہور وی سَوکّھی ہو گئی اے کیونکہ اِکّو ویلّے وچ اک توں ودھ مورتاں تیار کیتیاں جا سکدیاں نیں تے لائیٹ دی مدد نال مورت دی پیشکاری ہور وی سوکھی ہو گئی اے۔ پورے ناٹک وچ کہاݨی دا پھیلاء ہون کرکے ودھ سما لگدا اے۔ پورا ناٹک جیون دی بھرویں مکمل مورت پیش کردا اے۔ اس لئی پورے ناٹک نوں جیون دا بھو درس کہندے نیں۔ ^[۲]

شعری ناٹک ادب دا ایہجا ودھاء اے جس وچ ناٹک دے وارتالاپ شاعری دے روپ وچ ہُندے نیں۔ شعری ناٹک وچ ناٹک کار دے کمیونیکیشن دے مطلب ڈونگھے تے با اثر ہُندے نیں جو پاٹھکاں تے ناظرین نوں اپنی من بچنی تے حقیقت دے نال نال سوچ حاصل ہندی اے۔ گردیال سنگھ پھلّ مطابق، شاعری ہی ناٹکی پاتر دے سمُندروں ڈونگھے دل دیاں دا تجربہ کر سکدی اے تے شعری ناٹک لِکھن والا ہی مہان پاتر سرج سکدا اے، جس وچ ناٹک کار آپ ہُندا ہویا وی اس وچ نہیں ہُندا۔^[۳] پروفیسر راجندر پال سنگھ براڑ دے مطابق ڈینس ڈناؤ لکھدے نیں کہ اودوں ایہ ڈراما شاعرانہ اے جدوں ایہدے مجموعی عناصر (پلاٹ، کردار، مکالمے، منظر تے اشارہ) اپݨے اندرونی رشتیاں دے ذِریعے مسلسل پیٹرن دی ہم آہنگی دی خصوصیات نوں ظاہر کردے نیں جیہڑے نظم دے لفظاں وچ ضروری نیں۔^[۴] شعری ناٹک وچ پاتراں دے آپسی وارتالاپ شعری سٹائل وچ ہُندے نیں۔ شعری ناٹک دی پرمکھ وشیستا ایہ اے کہ شعری ناٹک دے وارتالاپ پرتیکا بمب النکار، رس تے معنےآں نوں دھیان وچ رکھ کے سرجے جاندے نیں ایہ وارتالاپ اکار وچ محدود جاے ہندے ہوئے وی اپنا اثر ناظرِین اُتے چھڈّ جان٘دے نیں۔ دوجی وشیستا ایہ آ کہ ناٹک وچ شعری وارتالاپ پھلیش بیک تکنیک راہیں ناٹک دی معلُومات دیندے نیں۔ شعری ناٹک وچ یتھارتھکتا گھٹ تے سوچ دے انش ودھ ہندے نیں کیونکہ شعری سٹائل وچ لِکھیا ناٹک، ناٹک کار دے جذبات، وچاراں تے شعری بولی دے ڈونگھے معنےآں نوں بیان کردا اے۔

گیت ناٹک توں مطلب ناٹک وچ پاتراں دا آپسی سنواد گیت گا کے کردے نیں۔ گیت ناٹک کھیلݨ لئی پاتر یا اداکار ناٹکی ماحول دے مطابق ہونے چاہیدے نیں کیونکہ ابھنی گیت دی دھنی تے ہی کیتا جاندا اے۔ اس کرکے اداکار نوں ابھنی دے ناݪ ناݪ سنگیت دی سوجھ وی لازمی اے۔ سنگیت دی سوجھ تے چنگے ابھنی والا ہی پاتر ہی ناٹک وچ بااثر ایکتا نم بنائی رکھدا اے۔

سنگیت ناٹک ناٹک ساہت دی پرمکھ ونگی اے۔ سنگِیت ناٹک وچ ناٹک دے پچھے سنگیت چلدا اے تے اداکار موک کریاواں راہیں مظاہرہ کردا اے۔ ناٹک ادب وچ سنگیت ناٹک دی پرمکھتا اس کرکے آ کیونکہ سنگیت ہی ناٹک نوں شروع توں آٓخر تَک رفتار شیل بنائی رکھدا اے۔ سنگیت ناٹک وچ سرجیاں گئیاں واقعے نوں پاتراں دے موک ابھنی ولوں پیش کیتا جاندا اے۔ سنگیت ناٹک وچ اداکار تے ڈریکٹر نوں پرمکھتا دتی جاندی اے۔ جد کہ ناٹک دیاں باقی ونگیاں وچ ناٹک کار نوں پرمکھ منیا جاندا اے۔

پرچھاواں ناٹک وچ منچ تے چٹا پردہ کیتا جاندا اے۔ اس پردے دے پَچّھے اداکار ابھنی کردے نیں تے اوہناں دا پرچھاواں چٹے پردے تے ابھنی کردا ہویا درشکا نوں دکھائی دیندا اے۔ اس ناٹک وچ اداکار دے جسمانی کرم ہی دکھائی جا سکدے نیں، چہرے دے تاثرات نہیں۔ اس وچ لڑائی جھگڑے تے لڑائی دیاں جھاکیاں بہت ودھیاں دکھائیاں جا سکدیاں نیں۔ ^[۵]پردے پچھے ابھنی کردے ابھلیڈراں دا مظاہرہ درشکا نوں دکھاؤن لئی پردے تے روشنی پائی جاندی اے تاکہ درشک طبقہ نوں اوہناں دی کم ستھتی توں جانو کروایا جا سکے۔ اس ناٹک وچ ناٹک کار ولوں ایہ دھیان رکھیا جاندا اے کہ مظاہرہ کر راے اداکار اک جگت وچ کھڑے ہون تاں جو پردے اُتے اوہناں دا پرچھاواں درشکا تے اثر پا سکے۔ پرچھاواں ناٹک وچ پاتراں دے وارتالاپ چھوٹے ہُندے نیں۔ گردیال سنگھ پھلّ-اس ناٹک وچ اداکار دے جسمانی کرم ہی دکھائے جا سکدے نیں، چہرے دے تاثرات نہیں۔ اس وچ لڑائی جھگڑے تے لڑائی دیاں جھاکیاں بہت ودھیا دکھائیاں جا سکدیاں نیں۔ ^[۶]

لگھو ناٹک اکار دے وچ چھوٹا ہُندا اے پر اس نوں اک توں ودھ مورت جھاکیا وچ پیش کیتا جاسکدا اے۔ تریخی، متھہسک سماجی واقعے نوں چن کے پاتراں دے ابھنی ولوں تھیٹر تے پیش کیتا جاندا اے۔ لگھو ناٹک وچ پیش کیتی جاندی گھٹنا ناٹک دے انت وچ سکھیادائک یا سماجی مدیاں نوں درشک طبقہ دے سنمکھّ پیش کردی اے۔

ریڈیو ناٹک آواز دے زیرِ اثر کھیلیا جاݨ والا ناٹک اے جس وچ وارتالاپ پردھان ہندے نیں۔ ریڈیو ناٹک اِنفرادی گروہ ولوں اپنے گھراں وچ بیٹھ کے صِرف سن کے محظوظ ہویا جاسَکدا اے پر ویکھیا نہیں جا سکدا۔ ریڈیو ناٹک ادب تے آرٹ دا ایہجا کَم اے جیہنوں صرف سُݨیا ہی جا سکدا اے اتے تھیٹر دی انہوند ہُندی اے۔ ریڈیو ناٹک وچ دھنی دے اثر ماتحت ناظرین نوں کِیل لیا جاندا اے۔ اداکار دی آواز وچ رس، لے، تال اتے مطلب بھرپور ہونے چاہیدے نیں جو انسان دے من تے اپنی گہری چھاپ چھڈّ جان تے سُنن والے انسان نوں منورنجن دے نال نال سہج تفریح دا حصول ہووے۔ ریڈیو ناٹک وچ آواز دی انی مہانتا اے کہ ایہہ الوپ پاتراں نوں آواز دی مدد نال ناظرین اگے اس نوں درشٹیگوچر کر دیندی اے۔ ریڈیو ناٹک ساہت دی اجیہی ونگی اے جس وچ ناٹک نوں پاتراں دے ابھنی ولوں تھیٹر تے پیش نہیں کیتا جاندا سگوں پاتراں دے وارتالاپ نوں دھنی اثر راہیں سنیاں جاندا اے۔ ریڈیو ناٹک دے پاتر اپنی وارتالاپ دے اثر ہیٹھ درشکا نوں کیل لیندے نیں۔ ریڈیو ناٹک نوں صرف سنیاں جاندا اے اس لئی ریڈیو ناٹک اک سنن کلا اے۔ پاتراں دے وارتالاپ وچلا رس تے لہجہ درشک گروہ تے اپنے استتو دی پہچان بناؤندا اے۔ ریڈیو ناٹک دی وشیستا ایہ اے کہ ایہ رنگ منچی ناٹک دی طرحاں اکٹھ وچ بیٹھ نہیں دیکھیاں جاندا بلکہ درشک اپنے اپنے گھراں وچ بیٹھ کے سُݨ سکدے نیں۔ دوجی وشسیتا ایہہ اے کہ اس دے وارتالاپ آسان، سوکھے تے واضع ہندے نیں جو عامَ جن گروہ لئی لکھے گئے ہندے نیں۔ ریڈیو ناٹک وچ دھنی دی پردھانتا ہندی اے۔ دھنی ہی ناٹک وچ ویلے ستھان تے اثر دی ایکتا نوں بنائی رکھدی اے اس ناٹک ونگی وچ پاتراں دے چہرے دھنی دے اثر نال ہی روپمان کیتے جان٘دے نیں۔ ریڈیو ناٹک وچ پاتراں دے پہراوے، سنغار، چال-ڈھال نوں نہیں وکھایا جا سکدا پر پاتراں دی وارتالاپ تے دھنی دے اثر ہیٹھ ناٹک وچ سارے انش پیدا کیتے جا سکدے نیں جو ریڈیو ناٹک نوں کامیاب ناٹک بناؤندے نیں۔ ڈاکٹر گُردیال سنگھ پھلّ دے مطابق، ریڈیو ڈرامے آواز دے اتار چڑھاؤ دے فَن دے ذِریعے ہی وسعت، گہرائی، نزاکت، زِندگی دے کردار، جنگ، جلوس، ہر طرحاں دی ذہنی کشمکش پیدا کر سکدے نیں۔^[۷]

ٹی وی ناٹک چتر ناٹک دی ودھا اے۔ جس وچ پاتراں نوں بولدے ہوئے دکھایا جاندا اے۔ ٹی وی ناٹک، ناٹک ادب دی اجیہی ونگی اے جس وچ پاتراں دے ابھنی نوں پہلا سٹوڈیؤ جا سٹوڈیؤ توں باہر شوٹ کیتا جاندا اے تے بعد وچ اس نوں ونت مطابق جوڑ کے ٹی وی سکرین تے پیش کیتا جاندا اے۔ ٹی وی ناٹک دی پرمکھ وشیستا ایہ اے کہ اس وچ درشک طبقہ نوں متاثر کرن لئی اداکار وارتالاپ دے نال نال ہار شنگار، چہرے دے ہاو مطلب تے با اثر سنواد دی ورتوں کردے نیں۔ ڈاکٹر گردیال سنگھ پھلّ مطابق ڈاکٹ سنتوش گارگی نے ٹیلی ویژن دی تشریح اس طرحاں کِیتی اے:اسیں ٹیلی ویژن نوں کلوز اپ دا ناٹک کہہ سکدے آں، ایہناں ناٹکاں وچ سنواد سکیم تے نکٹ ورتی مکھ مدرا تے بہت زور ہُندا اے۔ ایہدے وچ سنیما تے تھئیٹر دی چتراتمکتا تے کلپناشیلتا دا امطلب ہُندا اے۔^[۸] ٹی۔وی ناٹک ادب دی اجیہی ودھا اے جس وچ ڈرامے نوں درشکا سامݨے درشٹیگوچر کیتا جاندا اے۔ چتر دی مدد نال سارے پاتر ناٹک وچ اپنا اپنا کم نبھاؤندے ہوئے درشکا اگے پرگٹ ہندے نیں۔ ٹی وی ناٹک دکھاؤن لئی پہلاں ابھلیڈراں دی مدد نال سوٹنگ ریکارڈ کر لئی جاندی اے تے ناٹک دوران شوٹ کیتے گئے سِین آپس وچ ترتِیب مطابق جوڑ کے ناٹک دی سپورنتا نوں قایم رکھیا جاندا اے تے چتر دی سہائت نال تھیٹر اُتے پیش کیتا جاندا اے۔ ٹی وی ناٹک وچ اداکار صرف اپنی آواز نال ہی درشکاں نوں سموہت نہیں کردے بلکہ اپݨے پہناوے ہار سنگار تے ڈھکویں بھاوپورن وارتالاپ ناݪ درشکاں نوں کِیل لَیندے نیں۔ ٹی وی ناٹک وچ دو، تن یا چار یا اس توں ودھ پاتر وی اکٹھے بیٹھ کے گلّاں کردے دکھائے جا سکدے نیں کیونکہ درشک چِتر دی مدد ناݪ اوہناں وِچ وِچلی وارتالاپ دا فرق سمجھ سکدے نیں۔ ٹی وی ناٹک چھناں وچ ہی جی راے اج دے کھنڈت انسان نوں ابھویکت کرن لئی اداکار دے اندرلے دونداتمک جدوجہد دا ایکس-ریز کرنا ہی اس ناٹک دی سیما اے تے ایہہی اس دا ادیش اے۔ ^[۹] ٹی۔وی ناٹک وچ اداکار انسان دے اندرلے سچ نوں سماج وچ پیش کردے نیں، مطلب ناٹک دا ادیش سماج دے حقیقت نوں فنی روپ وچ پا کے سماجی پیشکار کرنا اے۔ ٹی وی ناٹک کھیڈن دا دورانیہ ادھا گھینٹا منٹ یا اک گھینٹا دی پیشکاری ہندی اے۔ ایہ اک یا اک توں ودھ قِسطاں وچ دیکھیا جا سکدا اے۔ پنجابی وچ سبھ توں پہلاں ٹی وی ناٹک بلونت گارگی دوادا 'ایکٹرس' پیش کیتا گیا اے۔

اک پاتری ناٹک وچ اک مکھ ابھنیکار ہندا اے تے باقی بے جان وستواں جھاکیاں دے روپ وچ تھیٹر تے پیش کیتا جاندا اے۔ اک پاتری ناٹک وچ موضوع دی پردھانتا ہندی اے ایہ موضوع سماج وچوں ہی لئے جاندے سماج دیاں سمسیاواں نوں ناٹک کار ولوں خیالی روپ وچ ڈھال کے پیش کیتا جاندا اے۔ اس ناٹک دی پرمکھ وشیستا ایہ اے کہ ناٹک نوں کہانی وانگ سنایا جاندا اے۔ ناٹک اک پاتری ہوݨ کرکے ناٹک دا مکھ پاتر ساری کہاݨی نوں جذباتی لَے تے سُراں دی ٹون وچ پیش کیتا جاندا اے۔ اک ہی پاتر ولوں سٹیج اُتے آ کے کہاݨی نوں پاتراں دے مطابق آواز بدل بدل کے فلیش بیک تکنیک راہیں پیش کیتا جاندا اے۔

ناٹک دی اس صنف دے ذِریعے اداکار خاموش اداکاری کَردے نیں۔ خاموش ڈرامے وچ موسیقی غالب ہُندی اے۔ سٹیج دے پِچّھے سنگیت چلدا اے اتے سنگیت دی دھناں تے موک ابھنی کیتا جاندا اے۔ سنگیت تے ابھنی دی جاری چال ناݪ موک ناٹک اگے ودھدا ہویا سکھراں تک پہنچدا اے۔ موک ناٹک وچ پرکرتک سمت نوں ذکر کرکے پرستھتیاں دا اندازا لا جا سکدا اے۔ دوجا ابھلیڈراں دے پہناوے ہار سنگار تے سنگیتک دھناں توں ماحول چترن موک ناٹک دا وشیش گن اے۔ موک ناٹک وچ سنگیتک دھناں دا اثر ودھیرے ہندا اے موک ناٹک دی پیشکاری وچ پاتراں دے وارتالاپ دی انہوند کارن پیشکاری گُنجّھݪ دار ہُندی اے کیونکہ پاتراں ولوں کیتا جاندا موک ابھنی درشکا نوں ناٹک دے انت وچ سکھیا دائک ہندا اے۔ سپسٹّ موک ابھنی ہی واضح سکھیاں حاصل کردا اے اس لئی موک ابھنی آسان، شپسٹ تے اثر پورن ہوݨا چاہیدا اے جو درشکا تک پہنچائی جاݨ والی سِکھیا نوں سرلتا پوروک پیش کر سکے۔

• پنجابی ناٹک
• ناٹ شاستر
• ڈراما