Knowledge Base Wiki

Tamaryna

Saguinus
Hoffmannsegg, 1807[1]
Przedstawiciel rodzaju – tamaryna złotoręka (S. midas)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy szerokonose
Rodzina	pazurkowcowate
Rodzaj	tamaryna
Typ nomenklatoryczny
Saguinus ursula Hoffmannsegg, 1807
Synonimy Midas[a] É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[2] Leontocebus J.A. Wagner, 1839[3] Oedipus[b] Lesson, 1840[4] Marikina Lesson, 1840[5] Leontocobus[c]: Fitzinger, 1861[6] Oedipomidas Reichenbach, 1862[7] Hapanella J.E. Gray, 1870[8] Mystax[d] J.E. Gray, 1870[9] Seniocebus J.E. Gray, 1870[10] Tamarin J.E. Gray, 1870[10] Tamarinus Trouessart, 1904[11] Sanguinus[e]: Osman Hill, 1957[12] Middas[f]: Cabrera, 1958[13] Saquinus[e]: Holmes & Capps, 1966[14] Oedipomidus[g]: M.A. Lawrence, 1993[15]
Rodzaje i gatunki
4 podrodzaje i 25 gatunków – zobacz opis w tekście
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Tamaryna^[16] (Saguinus) – rodzaj ssaków naczelnych z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae).

Rodzaj obejmuje gatunki zamieszkujące lasy tropikalne północnej i zachodnio-środkowej części Ameryki Południowej^[17][18][19].

Długość ciała 18–33 cm, ogona 25–42 cm; masa ciała 293–650 g^[18][20]. Żyją w małych grupach, które zwykle składają się z pary rodzicielskiej i 1–3 młodych. Tak jak u marmozet, ojciec młodych tamaryn opiekuje się nimi już od chwili porodu. Kilka gatunków tamaryn jest zagrożonych wyginięciem.

Rodzaj zdefiniował w 1807 roku zoolog i botanik Johann Centurius von Hoffmannsegg w artykule poświęconym opisowi czterech małpopodobnych zwierząt z Brazylii, opublikowanymw czasopiśmie Magazin für die neuesten Entdeckungen in der gesammten Naturkunde^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) S. ursula.

W obrębie pazurkowcowatych łączono rodzaj tamaryna (Saguinus) z marmozetą (Leontopithecus) w jedną grupę, pozostałe zaś w drugą, tak jak poczynił to w 1957 W.C.O. Hill, kierując się uzębieniem (m.in. stosunek wielkości siekaczy do kłów, większy u krótkociosych marmosets niż u długociosych tamarins, a więc tamaryn i marmozet)^[21] (nowsze badania genetyczne temu przeczą^[22]). Dokładny podział rodziny na rodzaje zmieniał się jednak zależnie od autora^[21].

W 2012 ukazała się publikacja Schneider i innych, w której zbadano mtDNA regionu kontrolnego. W efekcie uzyskano następujące drzewo filogenetyczne^[23]:

Badania genetyczne wskazują bazalną pozycję Saguinus na drzewie rodowym pazurkowcowatych, oddzieliły się między 13 a 15 milionów lat temu. Gatunki z rodzaju tamaryna grupowano w aż 12 rodzajach. Można podzielić je na 6 grup gatunków^[22]:

• Saguinus bicolor,
• Saguinus inustus,
• Saguinus midas,
• Saguinus mystax,
• Saguinus nigricollis,
• Saguinus oedipus^[22].

Grupa nigricollis oddzieliła się jako pierwsza około 11-8 milionów lat temu. Następnie, przed 6-7 milionami lat, oddzieliła się grupa mystax. 4-5 milnionów lat temu oddzieliła się grupa oedipus. Jako ostatnie zróżnicowały się dwie pozostałe grupy bicolor i midas. W efekcie Rylands i inni zaproponowali w przypadku grupy nigricollis, starszej od pojawienia się Callithrix, Cebuella czy Mico, powrócenie do rodzaju Leontocebus. Badacze ci zaprezentowali w swej publikacji następujący kladogram^[22]:

Jeszcze nowsze badania z 2023 wskazują nawet po oddzieleniu Leontocebus obecność 3 głównych kladów, którym Lopes i inni przypisują rangę rodzajów: Oedipomidas, Saguinus i Tamarinus. Prezentują następujący kladogram^[24] (uproszczono):

• Saguinus (Sanguinus, Saquinus): fr. sagouin ‘pazurczatka’, być może od brazylijskiej, lokalnej nazwy sahui, używanej w okolicach Bahia^[25].
• Midas (Middas): w mitologii greckiej Midas (gr. Μίδας) był władcą Frygii, który został obdarzony mocą dotyku zamieniającego wszystko w złoto. Nazwa ta została po raz pierwszy użyta w teriologii jako epitet gatunkowy tamaryny złotorękiej, najwyraźniej ze względu na żółtozłote lub jasnoczerwonawe ręce i nogi tej małpy^[26]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Midas rufimanus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Simia midas Linnaeus, 1758).
• Leontocebus (Leontocobus): gr. λεων leō, λεοντος leontos ‘lew’; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[27]. Gatunek typowy: Wagner wymienił kilka gatunków – Simia aurita É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1811, Simia Rosalia Linnaeus, 1766, Simia leonina Humboldt, 1805 (= Leontopithecus fuscus Lesson, 1840), Midas bicolor Spix, 1823, Simia Oedipus Linnaeus, 1758 i Hapale chrisomelas Wied-Neuwied, 1821 (= Midas chrysomelas Kuhl, 1820) – z których gatunkiem typoweym jest (późniejsze oznaczenie)^[28] Simia leonina Humboldt, 1805 (= Leontopithecus fuscus Lesson, 1840).
• Oedipus: epitet gatunkowy Simia oedipus Linnaeus, 1758; gr. οιδος oidos, οιδεος oideos ‘obrzęk’, od οιδεω oideō ‘puchnąć’; πους pous, ποδος podos ‘stopa’^[29]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Oedipus titi Lesson, 1840 (= Simia oedipus Linnaeus, 1758).
• Marikina: rodzima nazwa używana nad rzeką Marañón lub w górnym biegu rzeki Amazonki zaadaptowana przez de Buffona^[30]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Midas bicolor Spix, 1823.
• Oedipomidas (Oedipomidus): zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Oedipus Lesson, 1840 oraz Midas É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812^[29]. Gatunek typowy: Reichenbach wymienił dwa gatunki – Simia Oedipus Linnaeus, 1758 i Hapale Geoffroyi Pucheran, 1845 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)^[31] Simia oedipus Linnaeus, 1758.
• Hapanella: rodzaj Hapale Illiger, 1811 (uistiti); łac. przyrostek zdrabniający -ella^[32]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Hapale geoffroyi Pucheran, 1845.
• Mystax: gr. μυσταξ mustax, μυστακος mustakos ‘wąsy’, od μασταξ mastax, μαστακος mastakos ‘szczęki, usta’, od μασαομαι masaomai ‘żuć’^[33]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Midas mystax Spix, 1823.
• Seniocebus: łac. senium ‘starzec’, od senex, senis ‘starsza osoba’; rodzaj Cebus Erxleben, 1777 (kapucynka)^[34]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Midas bicolor Spix, 1823.
• Tamarin: lokalna nazwa Tamarina dla tamaryny, używana w Kajennie w Gujanie Francuskiej, zaadaptowana w XVIII wieku przez francuskiego przyrodnika de Buffona^[35]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Saguinus Ursula Hoffmannsegg, 1807.
• Tamarinus: jak Tamarina. Gatunek typowy: Trouessart wymienił kilkanaście gatunków – Jacchus chrysopygus Mikan, 1823, Midas fuscicollis Spix, 1823, Hapale illigeri Pucheran, 1845, Hapale Devilli I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1851, Midas lagonotus Jiménez de la Espada, 1870, Midas nigricollis Spix, 1823, Midas graellsi^[h] Jiménez de la Espada, 1870, Hapale nigrifrons I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1851, Midas tripartitus Milne-Edwards, 1878, Midas weddelli Deville, 1849, Midas mystax Spix, 1823, Midas labiatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 i Midas pileatus I. Geoffroy Saint-Hilaire & Deville, 1848 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)^[36] Midas mystax Spix, 1823.

Do rodzaju należą następujące gatunki zgrupowane w czterech podrodzajach^[37][17]:

Podrodzaj	Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[16]	Podgatunki[18][17][20]	Rozmieszczenie geograficzne[18][17][20]	Podstawowe wymiary[18][20][i]	Status IUCN[38][39][40][41]
Leontocebus		Saguinus fuscus	(Lesson, 1840)	tamaryna kolumbijska	gatunek monotypowy	południowo-wschodnia Kolumbia i północno-zachodnia Brazylia (na północ od rzeki Solimões, między rzekami Japurá i Caquetá oraz Iça i Putumayo, na zachód do podnóży Andów)	DC: 22–23 cm DO: około 35 cm MC: 350–400 g	LC
Leontocebus		Saguinus nigricollis	(Spix, 1823)	tamaryna czarnopłaszczowa	3 podgatunki	południowa Kolumbia (od wschodnich Andów, na południe od rzeki Guayabera), północno-wschodni Ekwador, północne Peru i północno-zachodnia Brazylia (pomiędzy rzekami Putumayo i lçá oraz Napo i Solímões)	DC: 21–25 cm DO: 31–35 cm MC: 420–500 g	LC
Leontocebus		Saguinus leucogenys	(J.E. Gray, 1866)	tamaryna andyjska	gatunek monotypowy	endemit Peru na południe od rzeki Marañón (San Martín) do rzeki Perené (północny Junín), na wschód do zachodniej części rzeki Huallaga i górnej rzeki Ukajali (na południe od rzeki Pisqui); zakres wysokości: do 1000 m n.p.m.	DC: 20–23 cm DO: 30–33 cm MC: 350–400 g	LC
Leontocebus		Saguinus illigeri	(Pucheran, 1845)	tamaryna inkaska	gatunek monotypowy	endemit Peru (na południe od rzeki Marañón, pomiędzy rzeką Huallaga i rzeką Ucayali, a także na wschód od rzeki Ucayali wzdłuż lewego brzegu dolnego biegu rzeki Tapiche)	DC: około 20 cm DO: około 31 cm MC: około 293 g	NT
Leontocebus		Saguinus lagonotus	(Jiménez de la Espada, 1870)	tamaryna rdzawa	gatunek monotypowy	wschodni Ekwador i północno-wschodnie Peru (na południe od rzeki Napo i rzeki Curaray, na północ od rzeki Marañón, na wschód do rzeki Amazonka); południowo-zachodnia granica zasięgu niepewna	DC: 22–24 cm DO: 30–32 cm MC: 350–400 g	LC
Leontocebus		Saguinus tripartitus	(Milne-Edwards, 1878)	tamaryna złotogrzbieta	gatunek monotypowy	północno-wschodni Ekwador i północne Peru (między rzeką Napo a rzeką Curaray)	DC: 22–26 cm DO: 32–34 cm MC: około 400 g	NT
Leontocebus		Saguinus fuscicollis	(Spix, 1823)	tamaryna siodłata	4 podgatunki	zachodnia Brazylia i Peru (na południe od rzeki Javari i rzeki Solimões, na wschód od rzeki Tapiche, na zachód od rzeki Madeira)	DC: około 21 cm DO: około 32 cm MC: około 333 g	LC
Leontocebus		Saguinus nigrifrons	(I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1850)	tamaryna czarnoczelna	gatunek monotypowy	endemit Peru (między rzeką Solimões a rzeką Javari, na południe do wschodniego brzegu rzeki Ukajali i rzeki Tapiche aż do rzeki Blanco)	DC: około 21 cm DO: około 32 cm MC: około 366 g	LC
Leontocebus		Saguinus cruzlimai	Hershkovitz, 1966	tamaryna dżunglowa	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (międzyrzecze rzek Purús i Juruá, zachodni brzeg środkowego biegu rzeki Purús (Pauini i Boca do Acre, południowe Amazonas)	DC: około 25 cm DO: około 30 cm MC: około 390 g	LC
Leontocebus		Saguinus weddeli	(Deville, 1849)	tamaryna boliwijska	3 podgatunki	południowo-wschodnie Peru, północna Boliwia i zachodnia Brazylia (rzeka Ukajali na wschód do górnego biegu rzeki Purús, rzeka Jamarí i Beni)	DC: 18–27 cm DO: 25–38 cm MC: 340–440 g	LC
Tamarinus		Saguinus mystax	(Spix, 1823)	tamaryna białowąsa	gatunek monotypowy	zachodnia Brazylia na południe od rzeki Amazonka (na zachód od rzeki Juruá) i północno-wschodne Peru, aż na zachód aż do brzegów środkowego i dolnego biegu rzeki Tapiche oraz dolnego biegu rzeki Ukajali, dalej na południe rozciąga się na zachód aż do rzeki Ukajali, przecinając rzekę Tapiche w punkcie około 6°40′ szerokości geograficznej południowej, a południową granicę wyznaczają rzeki Urubamba i Inuya	DC: 24–25 cm DO: 38–39 cm MC: 360–650 g	LC
Tamarinus		Saguinus pileatus	(I. Geoffroy Saint-Hilaire & Deville, 1848)	tamaryna czerwonogłowa	2 podgatunki	endemit Brazylii (Amazonia na zachód od rzeki Purús i aż do rzeki Coari, na południe aż do rzek Paumi lub Mamoria, na północ do rzeki Tapauá	brak danych	NE
Tamarinus		Saguinus labiatus	(É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812)	tamaryna czerwonobrzucha	3 podgatunki	zachodnia Brazylia, południowo-wschodnie Peru i północna Boliwia (rzeka Tocantins do kanału Auatí-Paraná; między rzeką Purús i rzeką Madeira, na południe do rzeki Tahuamanú)	DC: 21–28 cm DO: 30–38 cm MC: 400–510 g	LC
Tamarinus		Saguinus subgrisescens	(Lönnberg, 1940)	tamaryna brodata	gatunek monotypowy	Amazonia w zachodniej Brazylii (na wschód od górnego biegu rzeki Juruá do rzek Tarauacá i Jurupari), południowo-wschodnim Peru (na zachód do rzek Urubamba i Inuya oraz na południe od rzeki Tahuamanú do kotliny Muyumanu) i północno-zachodniej Boliwii	DC: 23–26 cm DO: 35–42 cm MC: 400–550 g	NE
Tamarinus		Saguinus imperator	(Goeldi, 1907)	tamaryna cesarska	gatunek monotypowy	Amazonia w Brazylii i Peru, na wschód od górnego biegu rzeki Purus, między rzekami Purús i Acre; zasięg prawdopodobnie bardziej złożony, niż się obecnie uważa	DC: 23–26 cm DO: 35–42 cm MC: 400–550 g	LC
Tamarinus		Saguinus inustus	(Schwartz, 1951)	tamaryna plamkolica	gatunek monotypowy	wschodnia Kolumbia (górny bieg rzeki Guaviare na południe do rzeki Caquetá) i zachodnia Brazylia (pomiędzy górną częścią rzeki Negro a rzeką Japurá); północna i zachodnia granica zasięgu nieznana	DC: 21–26 cm DO: 33–41 cm MC: około 430 g	LC
Tamarinus		Saguinus kulina	Lopes, Rohe, Bertuol, Polo, I.J. Lima, Valsecchi, Santos, Nash, M.N.F. Silva, Boubli, Farias & Hrbek, 2023		gatunek monotypowy	endemit Brazylii (prawy brzeg rzeki Andirá, Amazonas)	brak danych	NE
Saguinus		Saguinus midas	(Linnaeus, 1758)	tamaryna złotoręka	gatunek monotypowy	północno-wschodnia Brazylia (na wschód od rzeki Branco i rzeki Negro) i region Gujana (w Gujanie na wschodnim brzegu rzeki Essequibo i na południe oraz wschód od rzeki Rupununi)	DC: 24–25 cm DO: 38–39 cm MC: 380–500 g	LC
Saguinus		Saguinus niger	(É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803)	tamaryna czarna	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (na południe od rzeki Amazonka, od wschodniego brzegu rzeki Xingu do zachodniego brzegu rzeki Tocantins, południowo-zachodnia wyspa Marajó (Pará))	DC: 21–26 cm DO: 32–40 cm MC: do 431 g	VU
Saguinus		Saguinus ursula	Hoffmannsegg, 1807		gatunek monotypowy	endemit Brazylii (na południe od rzeki Amazonka, od rzeki Tocantins do granic lasu amazońskiego z cerrado i caatinga (wschodnie Maranhão))	DC: 21–26 cm DO: 32–40 cm MC: do 431 g	VU
Saguinus		Saguinus bicolor	(Spix, 1823)	tamaryna srokata	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (mały obszar na północ od rzeki Amazonka (od rzeki Nigor na wschód do rzeki Urubu, na północn do rzeki Cuieiras))	DC: 23–33 cm DO: 34–42 cm MC: 480–600 g	CR
Saguinus		Saguinus martinsi	(O. Thomas, 1912)	tamaryna ciemnolica	2 podgatunki	endemit Brazylii (na północ od rzeki Amazonka, pomiędzy rzekami Uatumã i Trombetas)	DC: 21–28 cm DO: 34–42 cm MC: 400–600 g	NT
Oedipomidas		Saguinus oedipus	(Linnaeus, 1758)	tamaryna białoczuba	gatunek monotypowy	endemit Kolumbii (pomiędzy rzeką Atrato a rzekami Cauca i Magdalena; introdukowany do Parku Narodowego Tayrona i na wyspy u wybrzeży Cartageny)	DC: 21–26 cm DO: 33–40 cm MC: 404–418 g	CR
Oedipomidas		Saguinus geoffroyi	(Pucheran, 1845)	tamaryna czarnolica	gatunek monotypowy	środkowa i wschodnia Panama (na wschód od półwyspu Azuero, tuż na zachód od Strefy Kanału Panamskiego) i północno-zachodnia Kolumbia (wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego, na południe do rzeki San Juan); zakres wysokości: 0–350 m n.p.m.	DC: 20–29 cm DO: 32–42 cm MC: 486–507 g	NT
Oedipomidas		Saguinus leucopus	(Günther, 1877)	tamaryna białonoga	gatunek monotypowy	endemit Kolumbii (między dolnym biegiem rzeki Cauca a środkowym biegiem rzeki Magdalena, na południe wzdłuż zachodniej Magdaleny co najmniej do Mariquity, a także na wyspie Mompós); zakres wysokości: do 1500 m n.p.m.	DC: 22–29 cm DO: 35–42 cm MC: około 462 g	VU

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony,  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

• R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 1–292. (fr.).
• J.E. Gray: Catalogue of monkeys, lemurs, and fruit-eating bats in the collection of the British Museum. London: Printed by order of the Trustee, 1870, s. 1–137. (ang.).
• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).