Knowledge Base Wiki

Pontifex maximus (łac. najwyższy kapłan; dosłownie: najwyższy budowniczy mostów) – najwyższy w hierarchii kapłan w starożytnym Rzymie, przełożony kolegium kapłańskiego, tzw. pontyfików.

Ogólnie przyjmuje się, że tytuł pontifex maximus znaczy najwyższy budowniczy mostów (od łacińskiego pons i facere)^[1]. Mniejszym zainteresowaniem cieszy się teoria o etruskim pochodzeniu tytułu, który miałby wówczas znaczyć przygotowujący do drogi (od etruskiego słowa pont – droga).

Jak podaje tradycja, kolegium kapłańskie wraz z jego przewodniczącym miał utworzyć Numa Pompiliusz, drugi król Rzymu^[2]. Początkowo najwyższy kapłan mianowany był przez władcę, a po upadku monarchii wybierany dożywotnio przez pozostałych pontyfików z własnego grona. Pod koniec III wieku p.n.e. wprowadzono wybór pontifexa maximusa na komicjach trybusowych^[3].

Najwyższy kapłan zajmował się sprawami kultu państwowego. Tym samym podlegał mu kalendarz i kolegium westalek. W 254 roku p.n.e. urząd pełniony dotychczas tylko przez przedstawicieli patrycjatu objął plebej Tyberiusz Coruncarius.

Po śmierci Lepidusa w 12 roku p.n.e. urząd najwyższego kapłana objął Oktawian August i odtąd aż do roku 375 n.e. tytuł ten noszony był przez każdego kolejnego cesarza^[4]. W przypadku dwuwładztwa czy w okresie tetrarchii tytuł najwyższego kapłana noszony był zawsze tylko przez jednego z augustów, gdyż prawo zabraniało jego dzielenia^[5]. Cesarze pełnili swą sakralną funkcję podczas licznych świąt. Tytuł ten wskazywał także na opiekuńczą funkcję cesarza w stosunku do wszystkich religii w cesarstwie. Cesarz mógł więc ustanawiać kapłanów i kalendarz świąt wszystkich religii cesarstwa. Dopiero w 375 roku chrześcijański cesarz Gracjan po wstąpieniu na tron odmówił przyjęcia do swojej tytulatury godności najwyższego kapłana i zrzekł się związanych z tym urzędem funkcji^[6]. Nie oznacza to jednak, iż od tego czasu cesarze zrezygnowali z interwencji w sprawy kościelne.

Od V w. za sprawą papieża Leona I (440–461) tytułem „pontifex maximus” zaczęto określać biskupów Rzymu^[7][8][9]. Pomimo że tytuł ten stał się powszechny i pojawiał się w inskrypcjach na budynkach, monumentach i monetach w Watykanie, nigdy nie został włączony do oficjalnej tytulatury papieży (Annuario Pontificio jako czwarty oficjalny tytuł papieży podaje: Summus Pontifex Ecclesiae Universalis).

• 712 p.n.e. – Numa Marcius
• ...
• 509–493 p.n.e. – Papirius
• ...
• 460–440 p.n.e. – Furius
• 431–420 p.n.e. – Cornelius Cossus
• 420–397 p.n.e. – Minucius Folius
• 397–390 p.n.e. – Minuncius Augurinus
• 390 p.n.e. – Follius Flaccinator
• ...
• 332–304 p.n.e. – Cornelius Callissa
• 304 p.n.e. – Cornelius Scipio Barbatus
• ...
• 254–243 p.n.e. – Tiberius Coruncanius
• 243–221 p.n.e. – Lucius Caecilius Metellus
• 221–213 p.n.e. – Lucius Cornelius Lentulus Caudinus
• 212–183 p.n.e. – Publius Licinius Crassus Dives
• 183–180 p.n.e. – Gaius Servilius Geminus
• 180–153 p.n.e. – Marcus Aemilius Lepidus
• 153–150 p.n.e. – wakat
• 150–141 p.n.e. – Publius Cornelius Scipio Nasica Corculum
• 141–132 p.n.e. – Publius Cornelius Scipio Nasica Serapio
• 132–130 p.n.e. – Publius Licinius Crassus Mucianus
• 130–123 p.n.e. – Publius Mucius Scaevola
• 123–103 p.n.e. – Lucius Caecilius Metellus Dalmaticus
• 103–89 p.n.e. – Gnaeus Domitius Ahenobarbus
• 89–82 p.n.e. – Quintus Mucius Scaevola
• 82–63 p.n.e. – Quintus Caecilius Metellus Pius
• 63–44 p.n.e. – Gaius Iulius Caesar (Cezar)
• 44–12 p.n.e. – Marcus Aemilius Lepidus (triumwir)
• 12 p.n.e. – Oktawian August
• 12 p.n.e. do 375 n.e. – tytuł noszony przez cesarzy rzymskich

• p
• d

Religia i mitologia rzymska

Główni bogowie	Apollo Ceres Diana Fortuna Janus Junona Jupiter Kwiryn Luna Mars Merkury Minerwa Neptun Pluton Roma Sol Wenus Westa Wulkan
Inni bogowie i pomniejsze bóstwa	Acca Larentia Adranus Angerona Anna Perenna Averruncus Aurora Bachus Bellona Bona Dea Caeculus Clitumnus Cloacina Coelus Consus Dis Pater Edulica Eskulap Fatum Faunus Ferentina Feronia Flora Geniusz Glykon Inuus Juturna Karmenta Kastor i Polluks Kupidyn Lactans Lacturnus Lary Lawerna Liber Libertas Libitina Limentinus Lua Lucina Luperkus Maja Majus Mana Genita Many Mater Matuta Momus Mutunus Tutunus Natio Nox Ops Orkus Pales Pax Penaty Picumnus Picus Pilumnus Pomona Portunus Prozerpina Salus Saturn Salacja Sancus Sator Segetia Silvanus Somnus Soranus Sterquillinus Summanus Sol Invictus Tages Talassius Tellus Terminus Tiberinus Veiovis Volturnus Wertumnus Wiktoria
Personifkacje	Abudantia Aequitas Aeternitas Aius Locutius Alacritas Annona Bonus Eventus Canens Caritas Claritas Clementia Concordia Constantia Copia Discordia Disciplina Fama Fames Fecunditas Felicitas Fides Gloria Hilaritas Honos Indulgentia Iucunditas Iustitia Iuventas Iuventus Laetitia Liberalitas Mens Moneta Mors Necessitas Nobilitas Patientia Perpetuitas Pietas Providentia Pudicitia Religio Roma Aeterna Quies Securitas Spes Tranquilitas Ubertas Veritas Virtus
Legendarni założyciele	Ankus Marcjusz Egeria Eneasz Numa Pompiliusz Romulus i Remus Serwiusz Tuliusz
Kapłani	augur Bractwo Arwalskie epulon flamen haruspik lituus pontifex maximus pontyfik przybory kapłańskie quindecemviri sacris faciundis rex Nemorensis rex sacrorum saliowie sodales Augustales Titii sodales westalka
Wierzenia i praktyki	Agonalia Ambarvalia auspicjum Bachanalia Caristia Carmentalia Carnalia Cerealia Compitalia Concordiae Consualia Decennalia Dies sanguinis Divalia Epulum Iovis Faunalia Feralia Floralia Fornacalia Genius loci hieromancja homo sacer Idy marcowe indigetes Iunonalia Księgi sybillińskie Larentalia Lucaria Ludi Apollinares Ludi Plebeii Ludi Romani Ludi saeculares Ludi Taurei Luperkalia lustrum Matronalia Merkuralia kult cezarów mitologia mit założycielski Nemoralia Neptunalia numen obnuntiatio Ofiary argejskie Paganalia Parilia pomerium Portunalia Quinquatria Robigalia Saturnalia świątynie rzymskie święto Herkulesa święta Terminalia Tubilustrium Vinalia Veneralia Vertumnalia Vestalia Vortumnalia Vulcanalia