Search for LIMS content across all our Wiki Knowledge Bases.
Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.
Ten artykuł dotyczy wypraw zbrojnych w średniowieczu. Zobacz też: inne znaczenia.
Krucjaty (łac.crux „krzyż”) – wyprawy zbrojne podejmowane na wezwanie papieży głównie przez rycerstwochrześcijańskie w okresie średniowiecza.
Wyprawy te były prowadzone nie tylko przeciw muzułmanom (Seldżukidzi, Arabowie, Maurowie, Turcy), ale przeciw innym niechrześcijańskim ludom (Połabianie, Prusowie i Litwini), a nawet ugrupowaniom o charakterze chrześcijańskim (katarzy, husyci). Choć powody tych wojen były przede wszystkim religijne, to mieszały się one również z czynnikami politycznymi i ekonomicznymi[1]. Uczestników wypraw krzyżowych określa się mianem krzyżowców. Za organizowanie krucjat muzułmanie zostali przeproszeni przez papieża Jana Pawła II[2].
Wyprawy krzyżowe przeciw muzułmanom
Do wypraw krzyżowych przeciw muzułmanom historycy zaliczają siedem dużych krucjat i wiele pomniejszych, które były organizowane w latach 1095–1291, czyli od synodu w Clermont do zdobycia Akki przez mameluków. Głównym celem pierwszych wypraw było odzyskanie Ziemi Świętej, a zwłaszcza Jerozolimy. Krucjaty w XIII wieku były też kierowane przeciw muzułmanom w Egipcie i Tunisie. Ponadto IV wyprawa krzyżowa, choć jej pierwotnym celem była Palestyna, została ostatecznie skierowana przeciw prawosławnemuKonstantynopolowi[3] mimo potępienia papieża.
W okresie średniowiecza ogromne poruszenie w świecie chrześcijańskim wywołało zdobycie Jerozolimy przez muzułmanów w 638 i ponownie przez Turków seldżuckich w 1072 roku. Wskutek tego wiele cennych relikwii chrześcijańskich trafiło w ręce innowierców i zostało przewiezionych w głąb Persji[potrzebny przypis]. Oficjalnie deklarowanym przez papieża celem wypraw krzyżowych było odbicie Jerozolimy, w której znajdowały się ważne dla chrześcijan miejsca kultu[8]. W rzeczywistości w momencie rozpoczęcia krucjat Jerozolima była w rękach władców muzułmańskich od ponad 400 lat, a islam i chrześcijaństwo współistniały w mieście we względnym pokoju. Europejscy pielgrzymi odwiedzający Jerozolimę wspominali o tym, że czyniono im pewne trudności, nie były to jednak liczne czy poważne skargi[9]. Na początku XI wieku (kilkadziesiąt lat przed krucjatą) bazylika Grobu Świętego została częściowo zburzona przez chorego psychicznie władcę kalifa Al-Hakima, który zyskał przydomek „Szalony”. Kalif został jednak obalony, gdy ogłosił się bogiem i zaczął prześladować samych muzułmanów[9].
Wśród przyczyn wypraw krzyżowych wymienić należy:
Przyczyny polityczne
udzielenie pomocy Cesarstwu Bizantyjskiemu na prośbę cesarza Aleksego I[10];
dążenia miast włoskich do ożywienia handlu z krajami Bliskiego Wschodu[11].
Krucjata norweska (1107–1110) – pomniejsza wyprawa, której celem było wsparcie państw krzyżowych. Była to pierwsza krucjata, którą dowodził europejski monarcha – Sigurd I Krzyżowiec. W trakcie wyprawy krzyżowcy zdobyli Sydon.
III wyprawa krzyżowa (1189–1192) – zorganizowana w odpowiedzi na zdobycie Jerozolimy przez wojska Saladyna. Wyprawą dowodzili: cesarz Fryderyk I Barbarossa, król Francji Filip II August oraz król Anglii Ryszard I Lwie Serce. Fryderyk Barbarossa utonął w trakcie wyprawy, natomiast siły Ryszarda zdobyły Akkę i pokonały wojska Saladyna w bitwach pod Arsuf i Jafą. Ryszard nie zdecydował się na oblężenie Jerozolimy, a zamiast tego podpisał z Saladynem ugodę.
Wyprawa Fryderyka II (1228–1229) – zorganizowana przez cesarza rzymsko-niemieckiego Fryderyka II. Niektórzy historycy uważają ekspedycję cesarza za VI wyprawę krzyżową. Nie miała ona jednak charakteru wyprawy zbrojnej, a była swego rodzaju misją dyplomatyczną. Na drodze rokowań udało się krzyżowcom odzyskać Jerozolimę z korytarzem łączącym ją z wybrzeżem, a także Betlejem i Nazaret. Sukces tej wyprawy był większy od efektów wielu militarnych krucjat. W przypadku uznania tej misji za wyprawę krzyżową, numeracja kolejnych krucjat ulega zmianie (z VI na VII i z VII na VIII).
VI wyprawa krzyżowa (1248–1254) – zorganizowana przez króla Francji Ludwika IX na wieść o zdobyciu Jerozolimy przez Chorezmijczyków w 1244. Krzyżowcy ponownie zdobyli Damiettę, ale później ponieśli klęski w bitwach pod Al-Mansurą i Fariskur. Podczas tej ostatniej do niewoli dostał się sam francuski monarcha, co ostatecznie zakończyło wyprawę.
VII wyprawa krzyżowa (1270) – zorganizowana przez Ludwika IX, który tym razem zaatakował Tunis w celu zmuszenia jego władcy do przejścia na chrześcijaństwo. Oblężenie było nieudane, a w obozie krzyżowców wybuchła zaraza (prawdopodobnie dżuma), wskutek której zmarł król. Po śmierci Ludwika IX wojska krzyżowców powróciły do Europy.
Wyprawa Edwarda I (1271–1272) – zorganizowana przez Edwarda I (późniejszego króla Anglii) wraz z Ludwikiem IX. Po śmierci Ludwika w Tunisie Edward popłynął do Palestyny i odniósł kilka zwycięstw nad Bajbarsem. W 1272 powrócił do Anglii, aby objąć tron po swoim ojcu. Wyprawa ta bywa łączona z VII wyprawą krzyżową.
Wyprawy ludowe w latach 1095–1291
Oprócz oficjalnych wypraw krzyżowych organizowane były tzw. wyprawy ludowe, w których uczestniczyły tłumy chłopów, biedoty i pospolitych przestępców, często podróżujących z całymi rodzinami. Wszystkie zakończyły się masakrami i potępieniem ich uczestników przez papieży. Do krucjat ludowych zaliczane są:
II wyprawa ludowa (1147) – towarzysząca II wyprawie krzyżowej, podzieliła losy głównej wyprawy.
Krucjata dziecięca (1212) – prowadzona przez grupę francuskich i włoskich kaznodziejów ludowych, zgromadziła kilkadziesiąt tysięcy dzieci, które załadowano na okręty weneckie i genueńskie. Większość dzieci zginęła z głodu na okrętach, reszta została wysadzona na Cyprze lub sprzedana w niewolę muzułmanom.
Krucjaty albigeńskie – na początku XIII wieku na terenie Langwedocji w południowej Francji, skierowane głównie przeciwko katarom, lecz także przeciw waldensom i innym grupom potępionym przez Kościół rzymski.
W przenośni terminem „krucjata” określa się współcześnie także czasem wszelką społeczną działalność zaradczą, przedsiębraną z zapałem i entuzjazmem, oraz w duchu chrześcijaństwa[15] (np. przeciw alkoholizmowi, zob. Krucjata Wyzwolenia Człowieka). Walka z alkoholizmem metodami medycznymi nie jest zwana krucjatą.
↑1 „Powstanie i szybki rozwój tureckiego sułtanatu seldżuckiego, spowodowało, że Turcy przejęli kontrolę nad całym Bliskim Wschodem, łącznie z Jerozolimą, do której w 1079 roku sułtan Sulejman zabronił wstępu chrześcijanom wszystkich wyznań.” (Angus Konstam: Wyprawy krzyżowe. Warszawa: Świat Książki, 2005. Brak numerów stron w książce).
↑AngusA.KonstamAngusA., Wyprawy krzyżowe, Warszawa: Świat Książki, 2005, Cytat: Poganie byli prawdziwymi wrogami. Wojna z nimi stanowiła wojnę sprawiedliwą. Ci, którzy będą zabijać muzułmanów, nie tylko uzyskają odpuszczenie wszelkich grzechów, lecz również błogosławieństwo. Walka z muzułmanami stała się dowodem pobożności. Papież kierował swój apel do możnych pożądających posiadłości ziemskich i zachęcał ich, aby szukali bogactw poza ziemiami chrześcijan. Wzywał rycerzy, aby zdali rachunek ze swoich grzechów, a następnie zostali „rycerzami Chrystusa”. Śmierć na polu walki przyniesie im zbawienie, a zwycięstwo sprawi, ze „posiadłości waszych wrogów staną się wasze”. Papież świetnie znał swoich słuchaczy, kierując do nich apel, w którym perspektywa wiecznego zbawienia łączyła się z nadzieją na zdobycie bogactw materialnych. Wyprawa musi zakończyć się powodzeniem, ponieważ „Chrystus będzie waszym chorążym”. Zebranym papież udzielił odpustu zupełnego, a wszystkim, którzy zgłosili swój udział, przypiął do prawego ramienia biały krzyż na znak, iż są „rycerzami Chrystusa”. Brak numerów stron w książce
↑Fulcher zF.ChartresFulcher zF., Historia Hierosolymitana (1095-1127), s. 136–137.