Knowledge Base Wiki

Search for LIMS content across all our Wiki Knowledge Bases.

Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.

Jętki
Ephemeroptera
Hyatt & Arms, 1891
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Podgromada

uskrzydlone

Rząd

jętki

Jętki (łac. Ephemeroptera z gr. ephēmeros ‘jednodniowy’ i pterón ‘pióro; skrzydło’)[1]; pot. jacica – rząd owadów uskrzydlonych, długość ciała 3–40 mm, na ogół związanych ze środowiskiem wodnym. Okres życia larw może trwać nawet do kilku lat, postacie dorosłe żyją bardzo krótko, czasem jeden dzień (stąd: jętka jednodniówka). Niekiedy obserwowane są masowe wyloty jętek.

W okresie cyklu życiowego larwy przechodzą od 20 do 30 linień. Typy larw:

  • larwy grzebiące; żyją w wodach wolno płynących lub stojących, w mule formują chodniki,
  • larwy pełzające; żyją na dnie górskich strumieni,
  • larwy pływające; żyją w wodach o bogatej roślinności.

Pokrój ciała i budowa: Larwy mają ciało zbudowane podobnie do osobników dojrzałych. Od larw innych owadów wodnych odróżniają się następującymi cechami:

  • stopa opatrzona jednym pazurkiem,
  • skrzelotchawki na bokach lub grzbiecie odwłoka zakończone trzema lub dwiema szczecinkami.

Zawiązki skrzydeł tylnych, o ile występują, ukryte są pod zawiązkami skrzydeł przednich. Na głowie larwy są oczy i przyocza; otwór gębowy z silnie wykształconymi narządami gębowymi gryzącymi znajduje się na stronie brzusznej. Głowa osadzona mocno na krótkiej szyi. Po bokach znajdują się nogi mające u różnych gatunków różny kształt.

Owady dorosłe charakteryzują się delikatną budową, barwą ciała żółtą lub brązową, głowę mają okrągłą, ruchliwą z dużymi złożonymi oczami i przyoczami. Narządy gębowe są uwstecznione, a przewód pokarmowy wypełniony powietrzem. Skrzydła, dwie pary, przy czym przednie są nawet dwukrotnie większe niż tylne. Odnóża cienkie, długie zakończone pięcioczłonową stopką. Na końcu odwłoka wyrastają trzy lub dwie szczecinki. Samice są nieco większe niż samce.

Jętki są owadami rozdzielnopłciowymi, chociaż czasem zdarzają się formy hermafrodytyczne.

Systematyka

Wyróżnia się ok. 2 tys. gatunków występujących w strefie klimatu umiarkowanego. W Polsce występuje 119 gatunków (stan na 2002 rok)[2].

Owady te dzieli się na 3 podrzędy i 23 rodziny (liczby te wahają się zależnie od przyjętego systemu klasyfikacyjnego):

Podrząd Carapacea

Podrząd Furcatergalia

Podrząd Setisura

Ewolucja

Wczesne jętki występowały w permie, tworząc klad Permoplectoptera. Przedstawiciele rodzaju Misthodotes nie mieli typowych dla współczesnych jętek struktur anatomicznych umożliwiających kopulację w locie. Dorosłe osobniki miały żujące aparaty gębowe[3].

Przypisy

  1. Słownik Wyrazów Obcych: efemeryczny i ptero.
  2. Ephemeroptera Jętki, [w:] Małgorzata Kłonowska-Olejnik, Czerwona lista zwierząt, 2002.
  3. Pavel Sroka i inni, Life history, systematics and flight ability of the Early Permian stem-mayflies in the genus Misthodotes Sellards, 1909 (Insecta, Ephemerida, Permoplectoptera), „BMC Ecology and Evolution”, 21, 2021, s. 97, DOI10.1186/s12862-021-01820-x (ang.).

Bibliografia