Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.
Islamski fundamentalizm, inaczej islamskie odrodzenie[1] lub islamski aktywizm[2][3] – muzułmański ruch religijny dążący do ustanowienia szariatu[4][5][6][7][8][9] w państwach z muzułmańską większością[10][11][12]. Zwolennicy tego ruchu dążą do wyeliminowania świeckich (w tym nieislamskich) wpływów z codziennego życia[6] (m.in. popierają zakazanie hazardu, kawiarni, kin, napojów alkoholowych[8], muzyki, narkotyków, pornografii i tańca[13]), które według nich powinno być ograniczone do rodziny i meczetu[14][15][7].
W VII wieku powstał jeden z trzech głównych nurtów islamu - charydżyzm; jego wyznawcy na tle sunnitów i szyitów wyróżniali się radykalnym podejściem do takfiru[16], uważali również wyznawców innych nurtów islamu za niewiernych i z tego powodu za godnych śmierci[17][18].
Pod koniec XIX wieku zaczęły powstawać współczesne muzułmańskie organizacje[19], które sprzeciwiały one ówczesnemu rozprzestrzenianiu się europejskich idei i wartości w świecie islamskim oraz uważały, że problemy polityczno-ekonomiczne wynikały z zaniedbania ścisłego przestrzegania zasad islamu przez jego wyznawców[20].
Żyjący na przełomie XIX i XX wieku syryjsko-egipski muzułmański teolog Rashid Rida miał wpływ na rozwój islamskiego fundamentalizmu[21][22]; opisał jego zasady we współczesnym państwie muzułmańskim, które byłyby przyjęte przez jego zwolenników[23]. W tym czasie bardziej zauważalny stał się działający już od XVIII wieku ruch wahhabicki[24][25], aktualnie jest on powszechny i wspierany w Arabii Saudyjskiej[26]. Po I wojnie światowej Rida był pod silnym wpływem doktryny hanbalickiej, ruchu wahhabickiego i poglądów Ibn Tajmijji[27], swoje fundamentalistyczne poglądy głosił poprzez założone przez niego i działające w latach 1899-1940 czasopismo Al-Manar[22].
Powstały takie organizacje jak Bractwo Muzułmańskie[7][8] (1928) i Dżamaat-e-Islami[25] (1941), a po II wojnie światowej miała miejsce dekolonizacja, podczas której muzułmańskie fundamentalistyczne grupy radykalizowały swoje działania[22]. Mimo to, były one wspierane w trakcie zimnej wojny przez część państw NATO (głównie przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię) w celu zabezpieczenia się przed potencjalną ekspansją ze strony Związku Radzieckiego.
Pod koniec lat 70. XX wieku część muzułmańskich grup fundamentalistycznych zaczęła również praktykować militaryzm[28]. W 1979 roku miała w Iranie miejsce rewolucja islamska[28], w wyniku której władzę przejął Ruhollah Chomejni[5] i po proklamacji Islamskiej Republiki Iranu ustanowił surowe prawo oparte na Koranie[22]. Przejęcie władzy przez Chomejniego było uważane za sukces islamskiego fundamentalizmu[29][30].
Działania fundamentalistów doprowadziły również do wycofania się wojsk radzieckich z Afganistanu w 1989 roku oraz do wybuchu w 1991 roku wojny domowej w Algierii[28].
Aktualnie działającymi islamskimi organizacjami fundamentalistycznymi są m.in. Al-Ka’ida[22], Armia Sprawiedliwych, Asz-Szabab[31][32], Boko Haram, Dżama’a Islamijja, Egipski Dżihad, Grupa Abu Sajjafa, Hamas, Hizb at-Tahrir, Państwo Islamskie[33][34] oraz Talibowie z Afganistanu[35] i Pakistanu. Każda z wymienionych grup prowadzi działalność terrorystyczną.
Islamiści popierają edukację kobiet oraz ich udział w życiu politycznym i społecznym (m.in. poprzez pracę), są jednak za obowiązkowym noszeniem przez nie czadorów lub innej podobnej odzieży (np. nikabów); fundamentaliści twierdzą, że udział kobiety w życiu społecznym powinien się ograniczać wyłącznie do domu[36][37][14].
Zwolennicy islamizmu twierdzą, że społeczeństwo zostanie zislamizowane dzięki reformom społecznym i politycznym; fundamentaliści dążą natomiast do przeprowadzenia zmian w wyniku przeprowadzenia rewolucji[38][14][6].
Termin islamskiego fundamentalizmu został uznany za wprowadzający w błąd przez osoby sugerujące, że wszyscy muzułmanie są fundamentalistami, ponieważ wierzą w doskonałość Koranu[39]. W latach 90. XX wieku państwach byłego ZSRR używano tego terminu jako synonim wahhabizmu[40][41][2], z kolei w Zachodniej Europie islamski fundamentalizm był uważany za synonim islamizmu[2].
John Esposito skrytykował termin islamskiego fundamentalizmu za jego związek z aktywizmem politycznym, ekstremizmem, fanatyzmem, terroryzmem i antyamerykanizmem; uznał, że terminami poprawnie opisującymi tę doktrynę są "islamskie odrodzenie" i "islamski aktywizm"[2]. Amerykański naukowiec Eli Berman proponuje również termin "radykalnego islamu", który odnosi się do ekstremistycznych ruchów islamskich powstałych po I wojnie światowej[42].
Według Bernarda Lewisa, termin fundamentalizmu jest związany z częścią kościołów i organizacji protestanckich[25][43], które ściśle przestrzegały zasady sola scriptura[9] i sprzeciwiały się teologom chrześcijańskim mającym liberalny punkt widzenia wobec Biblii, którego nie ma wśród teologów islamskich wobec Koranu[44]. Termin islamskiego fundamentalizmu jest uważany za pejoratywny[2][45][46].
Amerykański pisarz Anthony Dennis akceptuje powszechne używanie terminu islamskiego fundamentalizmu oraz uważają ten ruch za ogólnoświatowy; Dennis zwrócił uwagę na przeplatanie się w nim celów społecznych, religijnych i politycznych[47]. Innymi zwolennikami tego twierdzenia byli muzułmańscy filozofowie jak Syryjczyk Sadik Dżalal al-Azm i Egipcjanin Hassan Hanafi; według al-Azma, poprawnym jest nazywanie ruchów islamskich fundamentalistycznymi[48].
Dążenie islamskiego fundamentalizmu do ustanowienia prawa na szariacie jest sprzeczne z koncepcją świeckiego[49] (tym samym przeciwne wobec rozdziału państwa i religii[50]) i demokratycznego państwa oraz z powszechną deklaracją praw człowieka[51][52]. Wśród praw człowieka łamanych przez fundamentalistów są m.in. wolność religijna[53][54][55][56][57], wolność słowa[58] oraz równouprawnienie płci[59].
W 2013 roku przeprowadzono badanie, które wykazało, że fundamentalizm islamski jest powszechny wśród muzułmanów mieszkających w Niemczech; większość badanych muzułmanów stwierdziło, że chciałoby wprowadzenia szariatu[60], około 75% odrzucało pluralizm w religii, natomiast 44% deklarowało się jako fundamentaliści[61].
Wśród mieszkających w Europie muzułmanów powszechne było uznawanie rządów państw zachodnioeuropejskich jako wrogo nastawionych do islamu; po pojawieniu się Państwa Islamskiego znaczna część tych muzułmanów zmieniła swoje zdanie w tej kwestii[62].
Islamic fundamentalism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].
LIMS forum content by LIMS forum members is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License. Based on a work at www.limsforum.com.
