Knowledge Base Wiki

Search for LIMS content across all our Wiki Knowledge Bases.

Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.

Henrik Ibsen
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

20 marca 1828
Skien

Data i miejsce śmierci

23 maja 1906
Oslo

Zawód, zajęcie

pisarz

Narodowość

norweska

podpis
Odznaczenia
Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Krzyż Wielki Orderu Danebroga (Dania) Komandor Krzyża Wielkiego Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja) Kawaler 2. klasy Orderu Wazów (Szwecja) Order Medżydów (Imperium Osmańskie)
Portret Henryka Ibsena,
drzeworyt Aleksandra Regulskiego na podstawie rysunku Józefa Buchbindera (1882)

Henrik Johan Ibsen (w pisowni spolszczonej Henryk Ibsen[a]; ur. 20 marca 1828 w Skien, zm. 23 maja 1906 w Christianii, obecnie Oslo) – dramatopisarz norweski[2].

Życiorys

Urodził się w rodzinie kupieckiej jako najstarszy z pięciorga rodzeństwa. Kiedy miał 8 lat, jego ojciec zbankrutował. W 1843, zaraz po konfirmacji, Ibsen przeniósł się do Grimstad, gdzie pracował jako pomocnik aptekarski. W czasie sześciu lat spędzonych w Grimstad podjął pierwsze próby literackie. Jako osiemnastolatek został ojcem dziecka z nieprawego łoża, którego matką była starsza od Ibsena służąca. Z nieślubnym synem pisarz nie utrzymywał kontaktów.

W 1850 Ibsen przeniósł się do Christianii, gdzie odbył się jego debiut sceniczny – w teatrze Christiania wystawiono Kjæmpehøien (Grób Hunów). Wkrótce pisarz przeniósł się do Bergen, gdzie w latach 1851–1857 współtworzył wraz ze skrzypkiem Ole Bullem teatr Det Norske Theater. W teatrze tym pracował jako pomocnik reżysera i dramaturg. Na deskach Det Norske Theater odbyło się wiele premier sztuk Ibsena. W 1857 pisarz poznał Zuzannę Thoresen, z którą ożenił się rok później. Z tego związku urodził się syn Sigurd w 1859, który jako doktor prawa pracował w dyplomacji[3].

W 1857 Ibsen przeniósł się ponownie do stolicy, gdzie otrzymał stanowisko szefa Norweskiego Teatru Kristiania. Lata 1857–1864 określa się jako najcięższe w życiu pisarza. Rozczarowany postawą Norwegii, która nie pomogła Danii napadniętej przez Prusy, a także problemy finansowe rodziny sprawiły, że pisarz zdecydował się emigrować z kraju. Otrzymawszy stypendium z parlamentu norweskiego, wyjechał wraz z rodziną na południe. Przez kolejne 27 lat przebywał we Włoszech i w Niemczech, zamieszkując w Rzymie, Kopenhadze, Paryżu, Suezie, Dreźnie, Monachium, Sztokholmie, Sorrento, Amalfi[3].

We Włoszech nastąpił literacki przełom dramaturga. W przypływie nowych sił twórczych napisał tam Branda i Peera Gynta. W 1868 r. Ibsen przeniósł się do Monachium, a kilka lat później – w 1875 – do Drezna. Tam też powstały jego głośne sztuki, takie jak Nora, Dzika kaczka czy Hedda Gabler. Dopiero w 1891 Ibsen powrócił do Norwegii, już jako znany i ceniony pisarz. Jego sztuki zaczęto wtedy grywać w całej Europie, zaś problemy, które poruszał Ibsen, wywoływały burzliwą debatę w norweskim społeczeństwie. Ostatnie lata życia Ibsen spędził w Christianii, gdzie był jednym z najznamienitszych obywateli.

Twórczość

Pierwsze dramaty Ibsena zaliczyć można do nurtu narodowego romantyzmu – dramaturg był wówczas głównie pod wpływem utworów duńskiego pisarza Adama Oehlenschlägera. Widać to zwłaszcza w jego drugim utworze Grób Hunów. Tematem wielu dramatów Ibsena były wydarzenia historyczne – bądź to z czasów starożytnego Rzymu (Katylina, Cesarz i Galilejczyk), bądź ze średniowiecznej Norwegii (Rycerze Północy, Pretendenci do tronu, Uroczystość na Solhaugu, Pani zamku Östrot). W wielu utworach inspirowanych historią Norwegii pisarz wykorzystał dawne baśnie, sagi i wierzenia ludowe.

Faza narodowego romantyzmu (1850–1863) zakończyła się w twórczości Ibsena wraz z Pretendentami do tronu. Ibsen, rozczarowany postawą Norwegów w konflikcie między Danią a Prusami, porzucił raz na zawsze tematykę narodową, skupiając się na bardziej uniwersalnych tematach. Wiele dramatów napisanych po przełomie ukazuje sylwetki nieprzystosowanych do świata indywidualistów (Brand, Gregers Werle z Dzikiej kaczki, Ruben ze Gdy się zbudzimy spośród zmarłych). Przeciwieństwem heroicznego pastora Branda jest inna słynna postać ibsenowska – Peer Gynt. Dramat, którego Peer jest głównym bohaterem, pełen jest alegorii i elementów baśniowych. Zalicza się go dziś do jednego z najpopularniejszych tekstów Ibsena. Do tej popularności przyczyniła się niewątpliwie utrzymana w duchu romantyzmu, a skomponowana przez Edvarda Griega muzyka.

W kolejnych latach Ibsen skupił się w swojej twórczości przede wszystkim na tematyce społeczno-obyczajowej, tworząc realistyczne dramaty bezlitośnie odsłaniające zakłamanie świata mieszczańskiego. Z tego okresu (1877–1882) pochodzą takie sztuki jak Podpory społeczeństwa, Nora, wystawiana także pod tytułem Dom lalki, Upiory oraz Wróg ludu. Elementy realizmu łączą się tutaj z naturalizmem, zwłaszcza w Upiorach. Do nurtu mieszczańskiego zaliczyć można również napisaną nieco później Heddę Gabler. Bohaterkami swych utworów Ibsen często czynił kobiety, kreując tak niezwykłe postacie jak Hedda Gabler czy Nora.

W ostatnim okresie twórczości Ibsena (1884–1906) dostrzega się często elementy symbolizmu. Jednocześnie Ibsen kreśli głębokie portrety psychologiczne swoich postaci. O tym, jak doskonałym psychologiem był dramaturg, świadczyć może fakt, że Sigmund Freud przywoływał w swoich esejach m.in. postać Rebeki West z Rosmersholm. Ibsen był także mistrzem w budowaniu dialogu, w którym często powaga i wzniosłość ociera się niemal o patos, nigdy nie przekraczając tej cienkiej granicy.

Głównym obiektem zainteresowania Ibsena był zawsze człowiek i jego bolączki, próby szukania własnego „ja” i miejsca we współczesnym świecie. Dlatego sztuki norweskiego dramaturga nigdy nie straciły na aktualności i wciąż są wystawiane na deskach teatrów na całym świecie.

Dzieła

Dramaty
(w nawiasach tytuł polski i pierwsze polskie wydanie, o ile miało miejsce)

  • Catillina 1850 (Katylina)
  • Kjæmpehøien 1850 (Grób Hunów, 1926)
  • Sancthansnatten 1852 (Noc świętojańska)
  • Fru Inger til Østeraad napisany 1854, wydany 1857 (Pani zamku Östrot, 1905)
  • Gildet paa Solhaug 1856 (Uroczystość na Solhaugu, 1926)
  • Olaf Liljekrans 1856
  • Hærmændene paa Helgeland 1858 (Rycerze Północy, 1902)
  • Kærlighedens komedie 1862 (Komedia miłości, 1913)
  • Kongs-Emnerne 1863 (Pretendenci do tronu, 1911)
  • Brand, 1866 (1903)
  • Peer Gynt, 1867 (1910)
  • De unges Forbund 1869, (Związek młodzieży, 1905)
  • Kejser og Galilæer 1873 (Cesarz i Galilejczyk)
  • Samfundets Støtter 1877 (Podpory społeczeństwa, 1899)
  • Et Dukkehjem 1879 (Nora, czyli dom lalki, 1882)
  • Gengangere 1881 (Upiory, 1891)
  • En folkefiende 1882 (Wróg ludu, 1891)
  • Vildanden 1884 (Dzika kaczka, 1897)
  • Rosmersholm, 1886 (1898)
  • Fruen fra havet 1888 (Oblubienica morza, 1889; a także jako Kobieta morska, 1899)
  • Hedda Gabler, 1890 (1899)
  • Bygmester Solness 1892 (Mistrz Solness, 1893; a także jako Budowniczy Solness, 1899)
  • Lille Eyolf 1894 (Mały Eyolf, 1899)
  • John Gabriel Borkman 1896 (Jan Gabriel Borkman, 1897)
  • Når vi døde vågner 1899 (Gdy się zbudzimy spośród zmarłych, 1900; a także jako Zmartwychwstanie, 1900)

 

Wiersze
  • Digte 1871

 

Poematy epickie
  • Paa Vidderne 1859 (Na szczytach gór)
  • Terje Vigen 1861 (Terje Wiegen, 1878)

Odznaczenia

Uwagi

  1. W literaturze niespecjalistycznej można stosować spolszczoną pisownię, Henryk Ibsen. Jest to zapis poprawny, jednak w publikacjach fachowych zalecana jest pisownia oryginalna (Henrik Ibsen)[1].

Przypisy

  1. Adam Wolański: Spolszczanie obcych nazwisk. [w:] Poradnia językowa [on-line]. PWN, 2005. [dostęp 2016-05-05].
  2. Ibsen Henryk, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-05-05].
  3. a b c d e f g Herald Hansen. Henryk Ybsen. Szkic biograficzny (IV). „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”. 53 (483), s. 622, 31 (19) grudnia 1892. 
  4. Odznaczenie dramaturga. „Gazeta Lwowska”. Nr 253, s. 3, 7 listopada 1893. 

Bibliografia

  • Zenon Ciesielski (red.), Słownik pisarzy skandynawskich, Warszawa 1991
  • Ewa Suchodolska, Zofia Żydanowicz, Bibliografia polskich przekładów z literatury pięknej krajów skandynawskich do roku 1969 włącznie, Poznań 1971
  • Per Thomas Andresen, Norsk litteraturhistorie, Oslo 2001

Linki zewnętrzne