Knowledge Base Wiki

George Orwell

George Orwell przed mikrofonem BBC
Imię i nazwisko	Eric Arthur Blair
Data i miejsce urodzenia	25 czerwca 1903 Motihari, Indie Brytyjskie
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1950 Londyn
Narodowość	angielska
Język	angielski
Alma Mater	Eton College
Dziedzina sztuki	antyutopia, satyra
Ważne dzieła
Folwark zwierzęcy Rok 1984
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

George Orwell, właściwie Eric Arthur Blair (ur. 25 czerwca 1903, zm. 21 stycznia 1950) – brytyjski pisarz i publicysta, uczestnik hiszpańskiej wojny domowej. Urodzony w Motihari w Biharze, do Anglii przyjechał w 1907. Jego dzieła odzwierciedlają inteligencję, dowcip i wrażliwość na nierówności społeczne^[1]. Zagorzały krytyk systemów totalitarnych, zwolennik socjalizmu demokratycznego^[2]. Często uznawany za najlepszego kronikarza angielskiej kultury XX wieku^[3], Orwell pisał powieści i felietony; zajmował się także krytyką literacką. Za jego najbardziej znane dzieła uznawane są: futurystyczna, antyutopijna powieść Rok 1984 i satyryczna opowieść będąca alegorią systemu totalitarnego Folwark zwierzęcy. Obie te książki sprawiły, że Orwell należy do grona najbardziej popularnych pisarzy XX wieku^[4].

Wywarł istotny wpływ na współczesną kulturę. Przymiotnik „orwellowski”^[5] określa sytuacje, w których system zagraża wolności jednostki bądź całych społeczeństw, szczególnie w zakresie prywatności. Zwroty takie jak „Wielki Brat patrzy”, czy „Wszystkie zwierzęta są równe, ale niektóre są równiejsze” oraz takie pojęcia, jak „nowomowa” („new-speak”), „policja myśli” („thought police”), „dwójmyślenie” („doublethink”) i „myślozbrodnia” („thoughtcrime”) są używane w potocznym języku. Rok 1984 był także inspiracją dla stworzenia popularnego reality-show Big Brother, emitowanego w kilkunastu krajach^[6][7].

Jego rodzina pochodziła z klasy średniej. Był synem Richarda Walmesley Blaira, urzędnika administracji brytyjskiej i Idy Mabel Blair (z d. Limouzin). Miał dwie siostry. Od 1911 uczęszczał do St. Cyprian’s, prywatnej szkoły z internatem w Eastbourne. Stypendium (przyznane w 1917) zapewniło mu miejsce w ekskluzywnej Eton College (którą opuścił w 1921). W listopadzie 1922 wstąpił do Królewskiej Policji Imperialnej w Birmie. 1 stycznia 1928 porzucił służbę i nie powrócił z urlopu w Anglii. W latach 1928–1929 przebywał w Paryżu, gdzie opublikował swoje pierwsze artykuły.

W styczniu 1933 opublikował pierwszą książkę pod pseudonimem literackim George Orwell, była to powieść Na dnie w Paryżu i w Londynie^[8]. Przybrał pseudonim, ponieważ chciał oszczędzić rodzinie problemów z powodu ujawnienia w książce prywatnych szczegółów ze swojego życia^[8]. Powodem takiej decyzji był także fakt, że uważał swoją książkę za niewiele wartą. Poza tym nie lubił swojego prawdziwego nazwiska^[8].

Będę używał nazwiska George Orwell, to takie dobre i takie prawdziwe angielskie nazwisko^[9].

W czerwcu 1936 ożenił się z Irlandką Eileen O’Shaughnessy.

Brał udział w wojnie domowej w Hiszpanii w latach 1936–1937, gdzie walczył na froncie po stronie republikańskiej w milicji robotniczej antystalinowskiej Robotniczej Partii Zjednoczenia Marksistowskiego (POUM), a następnie w przybyłych z Anglii oddziałach ochotników wystawionych przez brytyjską Independent Labour Party. Był w walkach na froncie aragońskim. Po zdelegalizowaniu POUM oraz wybuchu w maju 1937 „wojny domowej w ramach wojny domowej” między anarchistami a stalinowcami, ukrywał się z żoną przed represjami. Był ścigany przez Gwardię Cywilną podczas nakazanej przez Moskwę (i kierowanej przez rezydenta NKWD Aleksandra Orłowa) akcji likwidacji POUM (w czerwcu 1937) i mordowania jej członków, łącznie z żołnierzami walczącymi na froncie. 20 maja 1937 został postrzelony przez snajpera w gardło^[10]. 20 czerwca przekroczył granicę francuską i wrócił do Anglii. Swoje wspomnienia z tego okresu zawarł w autobiograficznej książce W hołdzie Katalonii, wydanej w Anglii jeszcze w czasie trwania hiszpańskiej wojny domowej (1938), która demaskowała zbrodniczą rolę radzieckich służb specjalnych NKWD i GRU w Hiszpanii i faktyczne działania stalinowców zwalczających rewolucję^[11].

Doświadczenia tego okresu i wynikające stąd refleksje były również źródłem dwóch jego dzieł, dzięki którym jest najszerzej znany. Są to powieści: Folwark zwierzęcy, czyli bajka polityczna (w tradycji Ezopa) – opisująca w formie przypowieści mechanizm przewrotu społecznego i jego konsekwencje, a także Rok 1984 (uznawana za jedną z pierwszych powieści fantastycznonaukowych prezentujących alternatywną przyszłość, wizję państwa totalitarnego sprawującego totalną kontrolę nad ludźmi, przeszłością i językiem, prowadzącego wojnę z innymi państwami totalitarnymi, określanej jako antyutopia)^[9].

Wiódł życie włóczęgi, był: pomywaczem, nauczycielem, zbieraczem chmielu, żebrakiem, milicjantem, policjantem, hodowcą drobiu i uprawiał warzywa, współpracował z wieloma czasopismami, pracował w BBC i był korespondentem wojennym we Francji w 1945. W 1944 razem z żoną adoptował urodzonego 14 maja Richarda Horatio, a po jej śmierci 29 marca 1945 wrócił do Anglii^[9].

W czasie powstania warszawskiego ostro krytykował na łamach prasy postawę brytyjskiej lewicowej inteligencji wobec Polski, jej sytuacji międzynarodowej i uległość wobec Stalina^[12], krytycznie odnosił się także do komentarzy lewicy na temat „procesu szesnastu”^[13].

W PRL utwory Orwella były objęte zakazem publikacji (w pozostałych krajach komunistycznych samo nazwisko Orwell było tabu). Do upadku komunizmu powieść Rok 1984 była obecna w przekładzie polskim jedynie na emigracji (ukazała się bezpośrednio po wydaniu angielskim), w latach osiemdziesiątych XX wieku w wydawnictwach niezależnych (poza cenzurą) i w 1988 w obiegu oficjalnym (PIW)^[14].

George Orwell zmarł w Londynie w wieku czterdziestu siedmiu lat na gruźlicę (zachorował na nią w 1938) na kilka dni przed zamierzoną podróżą do sanatorium w Szwajcarii. Czas ostatnich trzech lat życia dzielił między łóżkiem szpitalnym, tworzeniem Roku 1984, wreszcie wyprawami ukochanym motocyklem Royal Enfield 350. 13 października 1949 w szpitalu ożenił się z Sonią Mary Brownell^[9].

Równo w 70 lat po spisaniu przez pisarza pamiętników Komitet Nagrody Orwellowskiej utworzył blog^[15], na którym można śledzić przebieg życia pisarza^[16].

• 1938 w czerwcu zapisuje się do Independent Labour Party
• 1939 pod koniec roku występuje z Independent Labour Party
• 1945 w sierpniu zostaje wiceprzewodniczącym The Freedom Defence Committee (rozwiązanej w 1949) – organizacji badającej przypadki naruszania swobód demokratycznych i praw obywatelskich

Bliski socjalistycznej lewicy (swoje poglądy określał mianem „demokratycznego socjalizmu”^[2]), a w czasie wojny hiszpańskiej anarchizmowi; krytyk i demaskator mechanizmów zniewolenia człowieka w totalitarnych systemach komunistycznym i narodowosocjalistycznym, a także w kapitalizmie i systemie politycznym panującym w Wielkiej Brytanii. W eseju The Lion and the Unicorn: Socialism and the English Genius^[17] (1940) twierdził, że klasowy system w Wielkiej Brytanii jest przeszkodą w walce z III Rzeszą i jedynym rozwiązaniem tego problemu jest rewolucja socjalistyczna. W późniejszym okresie (po II wojnie światowej) Eric Arthur Blair był pesymistycznie nastawiony wobec wszystkich systemów politycznych, które jego zdaniem systematycznie zmierzały do narzucenia „powszechnego niewolnictwa”^[18], jak i rewolucji, które według niego nie były już w stanie odwrócić tego trendu.

W 1944 w czasie powstania warszawskiego wystąpił w obronie Polaków i skrytykował zachowawcze nastawienie angielskiej inteligencji wobec polityki Józefa Stalina. Zarzucił jej tchórzostwo i obłudę oraz cichą aprobatę sowieckiej polityki wobec Polski.

Orwell był ateistą. Pomimo tego, regularnie uczestniczył w życiu społecznym i obywatelskim Kościoła, w tym uczestniczył w Komunii Świętej Kościoła Anglii. Uznając tę sprzeczność, powiedział kiedyś: „Wydaje się raczej podłe iść do Komunii Świętej, gdy się nie wierzy, ale udaję pobożnego i nie pozostaje nic innego, jak nadążać za oszustwem”^[20].

Dzieła Orwella na język polski tłumaczyli: Teresa Jeleńska, Juliusz Mieroszewski, Anna Husarska, Anna Przestrzelska, Roman Zimand (Orwell i o nim^[14]), Anna Małecka (zbiór esejów Historię piszą zwycięzcy^[21]), Tomasz Mirkowicz, Barłomiej Zborski^[22] (przed 1989 pod pseudonimem H. Lewis Allways^[23][24]). Ze względu na przejście twórczości Orwella do domeny publicznej w 2021, pojawiły się nowe tłumaczenia jego tekstów, m.in. Tomasza Bieronia, Grzegorza Strzebońskiego, Roberta Sudóła, Małgorzaty Kaczorowskiej, Marcina Barskiego czy Jana Dzierzgowskiego.

Na polskim rynku istnieje również jedno wydanie jego sztuki teatralnej Król Karol II. Napisał ją dla swoich uczniów podczas pracy w „The Hawthorns” w 1932, a praca nad przygotowaniem przedstawienia trwała większą część semestru^[25].

W języku polskim wydano zbiory: Eseje (1981), I ślepy by dostrzegł (1981), Historię piszą zwycięzcy (1991), Anglicy i inne eseje (2002, 2013), Jak mi się podoba (2009), Kilka myśli o ropusze zwyczajnej (2011), Hitler, Stalin, Dali i Czerwony Kapturek (2013), Gandhi w brzuchu wieloryba (2014), Czy naprawdę schamieliśmy? (2021) oraz Dzienniki wojenne (2006) zawierające m.in. fragmenty dziennika z czasów wojny, teksty audycji BBC, które Orwell przygotowywał jako pracownik Ministerstwa Propagandy, instrukcje dla dowodzonego przezeń oddziału Home Guard oraz korespondencje wojenne z wyzwolonej Europy. Hołd dla Katalonii i inne teksty z hiszpańskiej wojny domowej (2006) zawierają również osobno opublikowaną relację W hołdzie Katalonii (1985 w Polsce) oraz wszelkie inne teksty dotyczące tego konfliktu, m.in. relacje w prywatnych listach, recenzje dzieł na temat tej wojny, fragmenty przeglądu wiadomości dla BBC.^[27]

• Untitled poem, 1914 (poezja publikowana w prasie lokalnej)
• Kitchener, 1916
• The Pagan, 1918
• Our Hearts Are Married, But We Are Too Young, 1918
• Ironic Poem about Prostitution
• The Lesser Evil
• Poem from Burma, ~1922
• A Little Poem, 1936

• „Monde”
• „Tribune”
• „Partisan Review”
• „The Observer”
• „Horizon”
• „New Statesman and the Nation”
• „Nation”
• „Poetry London”
• „New Road”
• „Manchester Evening News”
• „New Leader”
• „Evening Standard”
• „The Adelphi”
• „New English Weekly”

• Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberg Print, W-wa 1999, t. 39/17. ISBN 83-87697-00-1 ISBN 83-87697-66-4.
• George Orwell: I ślepy by dostrzegł – wybór esejów i felietonów. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990. ISBN 83-03-03075-2. Brak numerów stron w książce
• Encyklopedia popularna PWN. [T.] 7, Ork – Psy. Warszawa: Świat Książki, 1998. ISBN 83-7129-542-1. Brak numerów stron w książce
• George Orwell W hołdzie Katalonii Gdynia 1990.
• Edward Quinn: Critical companion to George Orwell: a literary reference to his life and work. New York: 2009. ISBN 978-1-4381-0873-5.

• George Orwell Resources. students.ou.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-30)]. (ang.).
• Zobacz zbiór prac George’a Orwella w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)