Knowledge Base Wiki

Alitretynoina
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	kwas (2E,4E,6Z,8E)-3,7-dimetylo-9-(2,6,6-trimetylo-1-cykloheksenylo)nona-2,4,6,8-tetraenowy
	Inne nazwy i oznaczenia
	kwas 9-cis-retinowy
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C20H28O2
Masa molowa	300,44 g/mol
Wygląd	żółty proszek lub kryształy
	Identyfikacja
Numer CAS	5300-03-8
PubChem	449171
DrugBank	DB00523
SMILES
	CC1=C(C(CCC1)(C)C)C=CC(=CC=CC(=CC(=O)O)C)C
InChI
	InChI=1S/C20H28O2/c1-15(8-6-9-16(2)14-19(21)22)11-12-18-17(3)10-7-13-20(18,4)5/h6,8-9,11-12,14H,7,10,13H2,1-5H3,(H,21,22)/b9-6+,12-11+,15-8-,16-14+
	InChIKey
	SHGAZHPCJJPHSC-ZVCIMWCZSA-N
Właściwości
	Rozpuszczalność w wodzie
	0,6 mg/l
	w innych rozpuszczalnikach
	etanol (7,01 mg/g, 25 °C)
Temperatura topnienia	189–190 °C
logP	4,2
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2020-03-09]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanej karty charakterystyki
Zwroty H	H315, H319, H335, H360
Zwroty P	P201, P302+P352, P305+P351+P338, P308+P313
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Klasyfikacja medyczna
ATC	D11AH04, L01XF02
Farmakokinetyka
Działanie	keratolityczne
Uwagi terapeutyczne
Drogi podawania	doustnie, miejscowo
	Multimedia w Wikimedia Commons

Alitretynoina – organiczny związek chemiczny, analog kwasu retinowego, stosowany jako lek przeciwnowotworowy w leczeniu mięsaka Kaposiego^[3].

Mechanizm działania

Alitretynoina jest występującym w organizmie hormonem endogennym, wywodzącym się z witaminy A^[4]. Związek ten aktywuje wszystkie poznane dotychczas podtypy wewnątrzkomórkowych receptorów retinoidowych: RARα, RARβ, RARγ, RXRα, RXRβ, RXRγ, przez co powoduje, iż receptory te zaczynają działać jako czynniki transkrypcyjne zależne od ligandów, które sterują ekspresją specyficznych genów^[5]^[6]. Regulacja ekspresji tych genów ma związek z procesem różnicowania i namnażania komórek, bez względu na to, czy są one zdrowe czy też zrakowaciałe^[7]. Nie wiadomo jednak dokładnie, jaki mechanizm odpowiada za skuteczność miejscowego leczenia mięsaka Kaposiego w przebiegu AIDS. Alitretynoina hamuje wzrost komórek mięsaka Kaposiego u 66,7% pacjentów w próbach klinicznych^[8].

Budowa receptora retinoidowego RXRα powiązanego z jego naturalnym ligandem – alitretynoiną^[9]. Jasnożółtym kolorem zaznaczono cząsteczki alitretynoiny.

Farmakokinetyka

Lek podawany jest miejscowo, choć badania kliniczne nie wskazują na to, by wchłaniał się przez skórę. U chorych leczonych alitretynoiną badano stężenie kwasu 9-cis-retinowego przez okres 60 tygodni. Nie stwierdzono, by stosowanie miejscowe alitretynoiny powodowało zwiększenie jego stężenia we krwi w porównaniu osobami nieleczonymi tym lekiem.

Wskazania

Alitretynoina stosowana jest w postaci żelu do stosowania miejscowego w leczeniu mięsaka Kaposiego w przebiegu AIDS^[10], o ile^[11]:

zmiany skórne nie są objęte żadnym owrzodzeniem ani obrzękiem limfatycznym,
nie ma jednoczesnej konieczności leczenia trzewnego mięsaka Kaposiego,
ogólne leczenie przeciwretrowirusowe nie powoduje ustąpienia zmian skórnych,
zastosowanie innych metod leczenia (np. radio- i chemioterapii) nie jest możliwe lub odpowiednie.

Leczenie alitretynoiną powinno trwać nie mniej niż 12 tygodni.

Przeciwwskazania

nadwrażliwość na alitretynoinę, inne retinoidy lub na jakikolwiek inny składnik preparatu,
ciąża i karmienie piersią,
leczenie mięsaka Kaposiego znajdującego się w pobliżu innych zmian skórnych,
dzieci i młodzież do 18. roku życia (ze względu na brak badań).

Ostrzeżenia specjalne

Leczenie alitretynoiną powinno być prowadzone przez lekarza mającego doświadczenie w leczeniu mięsaka Kaposiego.
Należy poinformować pacjenta, aby unikał nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne lub promieniowanie ultrafioletowe, ze względu na możliwość wystąpienia reakcji nadwrażliwości.
Nie należy przekraczać dobowej normy spożycia witaminy A podczas leczenia alitretynoiną.
Badania na zwierzętach wskazują, że alitretynoina wykazuje, podobnie jak inne retinoidy, działanie uszkadzające płód. Dlatego też kobiety w wieku rozrodczym, które są leczone alitretynoinę, muszą stosować skuteczną antykoncepcję przez całą terapię, a także miesiąc po jej zakończeniu.
Brak szczegółowych badań dotyczących skuteczności leczenia u kobiet i mężczyzn po 65. roku życia. W tych grupach rzadko obserwuje się występowanie mięsaka Kaposiego.
Należy obserwować działania niepożądane pojawiające się w miejscu zastosowania leku. W przypadku ich znacznego nasilenia, należy zmniejszyć częstość jego podawania lub zrezygnować z leczenia alitretynoiną.

Interakcje

Zaleca się unikanie stosowania innych substancji na zmiany skórne leczone alitretynoiną. Można stosować oleje mineralne w celu uniknięcia świądu i wysuszenia skóry z zachowaniem dwugodzinnego odstępu przed i po nałożeniu preparatu. Alitretynoina znacznie zwiększa toksyczność N,N-dietylo-m-toluamidu (DEET), który jest składnikiem wielu środków odstraszających owady. Brak informacji wskazujących na interakcje alitretynoiny z preparatami podawanymi ogólnoustrojowo.

Działania niepożądane

Działania niepożądane powodowane przez alitretynoinę są podobne do tych, jakie występują podczas stosowania innych retinoidów. Częstość i nasilenie ich występowania wiąże się z częstością stosowania alitretynoiny. Objawy uboczne, w przeważającej większości, mają charakter miejscowy. Najczęściej występują:

pękanie naskórka, powstawanie strupów, wysięki, wysypka i inne zmiany skórne o różnym nasileniu^[12],
ból, kłucie, mrowienie w miejscu nałożenia preparatu,
krwawienia ze zmiany skórnej lub wokół niej, obrzęk, w tym obrzęki obwodowe.

Rzadziej mogą pojawić się:

uogólnione powiększenie węzłów chłonnych,
zapalenie tkanki łącznej,
zapalenie żył,
zakażenia zmiany skórnej.

Preparaty

Panretin – Eisai Ltd. – żel 0,1% (1 mg alitretynoiny na 1 g żelu).

Przypisy

↑ ^a ^b Alitretinoin, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 449171 [dostęp 2020-03-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Alitretinoin, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00523 (ang.).
↑ A.A. González de Arriba A.A. i inni, Kaposi’s Sarcoma Treated with Topical Alitretinoin, „Actas Dermo-Sifiliográficas”, 98 (1), 2007, s. 50–53, DOI: 10.1016/S1578-2190(07)70391-8, PMID: 17374335 (ang. • hiszp.).
↑ KristianK. Tryggvason KristianK., AnnaA. Romert AnnaA., UlfU. Eriksson UlfU., Biosynthesis of 9-cis-Retinoic Acid in Vivo. The Roles of Different Retinol Dehydrogenases and a Structure-Activity Analysis of Microsomal Retinol Dehydrogenases, „Journal of Biological Chemistry”, 276 (22), 2001, s. 19253–19258, DOI: 10.1074/jbc.M100215200, PMID: 11279029 (ang.).
↑ FernandoF. Zapata-Gonzalez FernandoF. i inni, 9-cis-Retinoic Acid (9cRA), a Retinoid X Receptor (RXR) Ligand, Exerts Immunosuppressive Effects on Dendritic Cells by RXR-Dependent Activation: Inhibition of Peroxisome Proliferator-Activated Receptor γ Blocks Some of the 9cRA Activities, and Precludes Them to Mature Phenotype Development, „Journal of Immunology”, 178 (10), 2007, s. 6130–6139, DOI: 10.4049/jimmunol.178.10.6130, PMID: 17475839 (ang.).
↑ Pascal F.P.F. Egea Pascal F.P.F., AndréA. Mitschler AndréA., DinoD. Moras DinoD., Molecular Recognition of Agonist Ligands by RXRs, „Molecular Endocrinology”, 16 (5), 2002, s. 987–997, DOI: 10.1210/mend.16.5.0823, PMID: 11981034 (ang.).
↑ EvaE. Szabo EvaE., Proliferative Changes in Chemoprevention Trials: Learning From Secondary Endpoints, „Journal of the National Cancer Institute”, 99 (21), 2007, s. 1565–1567, DOI: 10.1093/jnci/djm206, PMID: 17971524 (ang.).
↑ Neil J.N.J. Bodsworth Neil J.N.J. i inni, Phase III Vehicle-Controlled, Multi-Centered Study of Topical Alitretinoin Gel 0.1% in Cutaneous AIDS-Related Kaposi’s Sarcoma, „American Journal of Clinical Dermatology”, 2 (2), 2001, s. 77–87, DOI: 10.2165/00128071-200102020-00004, PMID: 11705307 (ang.).
↑ Pascal F.P.F. Egea Pascal F.P.F. i inni, Crystal structure of the human RXRα ligand-binding domain bound to its natural ligand: 9-cis retinoic acid, „The EMBO Journal”, 19 (11), 2000, s. 2592–2601, DOI: 10.1093/emboj/19.11.2592, PMID: 10835357 (ang.).
↑ MartinM. Dedicoat MartinM., MonicaM. Vaithilingum MonicaM., Robert R.R.R. Newton Robert R.R.R., Treatment of Kaposis sarcoma in HIV-1 infected individuals with emphasis on resource poor settings, „Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2003, DOI: 10.1002/14651858.CD003256, PMID: 12917957 (ang.).
↑ Greg S.G.S. Morganroth Greg S.G.S., Topical 0.1% Alitretinoin Gel for Classic Kaposi Sarcoma, „Archives of Dermatology”, 138 (4), 2002, s. 542–543, DOI: 10.1001/archderm.138.4.542, PMID: 11939830 (ang.).
↑ JamesJ. Varani JamesJ. i inni, Separation of retinoid-induced epidermal and dermal thickening from skin irritation, „Archives of Dermatological Research”, 295 (6), 2003, s. 255–262, DOI: 10.1007/s00403-003-0416-5, PMID: 14564458 (ang.).

Bibliografia

Jan KazimierzJ.K. Podlewski Jan KazimierzJ.K., AlicjaA. Chwalibogowska-Podlewska AlicjaA., RobertR. Adamowicz RobertR., Leki współczesnej terapii, Warszawa: Split Trading, 2005, ISBN 83-85632-82-4 .

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[PubChem-1] Alitretinoin, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 449171 [dostęp 2020-03-20] (ang.).

[DB-2] Alitretinoin, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00523 (ang.).

[3] A.A. González de Arriba A.A. i inni, Kaposi’s Sarcoma Treated with Topical Alitretinoin, „Actas Dermo-Sifiliográficas”, 98 (1), 2007, s. 50–53, DOI: 10.1016/S1578-2190(07)70391-8, PMID: 17374335 (ang. • hiszp.).

[4] KristianK. Tryggvason KristianK., AnnaA. Romert AnnaA., UlfU. Eriksson UlfU., Biosynthesis of 9-cis-Retinoic Acid in Vivo. The Roles of Different Retinol Dehydrogenases and a Structure-Activity Analysis of Microsomal Retinol Dehydrogenases, „Journal of Biological Chemistry”, 276 (22), 2001, s. 19253–19258, DOI: 10.1074/jbc.M100215200, PMID: 11279029 (ang.).

[5] FernandoF. Zapata-Gonzalez FernandoF. i inni, 9-cis-Retinoic Acid (9cRA), a Retinoid X Receptor (RXR) Ligand, Exerts Immunosuppressive Effects on Dendritic Cells by RXR-Dependent Activation: Inhibition of Peroxisome Proliferator-Activated Receptor γ Blocks Some of the 9cRA Activities, and Precludes Them to Mature Phenotype Development, „Journal of Immunology”, 178 (10), 2007, s. 6130–6139, DOI: 10.4049/jimmunol.178.10.6130, PMID: 17475839 (ang.).

[6] Pascal F.P.F. Egea Pascal F.P.F., AndréA. Mitschler AndréA., DinoD. Moras DinoD., Molecular Recognition of Agonist Ligands by RXRs, „Molecular Endocrinology”, 16 (5), 2002, s. 987–997, DOI: 10.1210/mend.16.5.0823, PMID: 11981034 (ang.).

[7] EvaE. Szabo EvaE., Proliferative Changes in Chemoprevention Trials: Learning From Secondary Endpoints, „Journal of the National Cancer Institute”, 99 (21), 2007, s. 1565–1567, DOI: 10.1093/jnci/djm206, PMID: 17971524 (ang.).

[8] Neil J.N.J. Bodsworth Neil J.N.J. i inni, Phase III Vehicle-Controlled, Multi-Centered Study of Topical Alitretinoin Gel 0.1% in Cutaneous AIDS-Related Kaposi’s Sarcoma, „American Journal of Clinical Dermatology”, 2 (2), 2001, s. 77–87, DOI: 10.2165/00128071-200102020-00004, PMID: 11705307 (ang.).

[9] Pascal F.P.F. Egea Pascal F.P.F. i inni, Crystal structure of the human RXRα ligand-binding domain bound to its natural ligand: 9-cis retinoic acid, „The EMBO Journal”, 19 (11), 2000, s. 2592–2601, DOI: 10.1093/emboj/19.11.2592, PMID: 10835357 (ang.).

[10] MartinM. Dedicoat MartinM., MonicaM. Vaithilingum MonicaM., Robert R.R.R. Newton Robert R.R.R., Treatment of Kaposis sarcoma in HIV-1 infected individuals with emphasis on resource poor settings, „Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2003, DOI: 10.1002/14651858.CD003256, PMID: 12917957 (ang.).

[11] Greg S.G.S. Morganroth Greg S.G.S., Topical 0.1% Alitretinoin Gel for Classic Kaposi Sarcoma, „Archives of Dermatology”, 138 (4), 2002, s. 542–543, DOI: 10.1001/archderm.138.4.542, PMID: 11939830 (ang.).

[12] JamesJ. Varani JamesJ. i inni, Separation of retinoid-induced epidermal and dermal thickening from skin irritation, „Archives of Dermatological Research”, 295 (6), 2003, s. 255–262, DOI: 10.1007/s00403-003-0416-5, PMID: 14564458 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]