Knowledge Base Wiki

Een sextant is een nautisch navigatieinstrument waarmee de verticale hoek tussen een hemellichaam en de horizon wordt gemeten. Als de verticale hoek, de datum en het tijdstip van de dag bekend zijn, kan een hoogtelijn waarop men zich bevindt worden berekend.

De meest nauwkeurige bepaling verkrijgt men door de zon te schieten tijdens zijn culminatie, om 12:00 uur lokale tijd, wanneer de zon zijn hoogste punt heeft bereikt. Een andere bepaling, de poolshoogte wordt genomen door de hoogte van de poolster te meten, hiervoor is de exacte tijd niet van belang en wordt (bij benadering) meteen de breedtegraad van de waarnemer bepaald.

Twee verschillende personen vonden rond 1730 onafhankelijk van elkaar de sextant uit: John Hadley (1682-1744), een Engelse wiskundige, en Thomas Godfrey (1704-1749), een Amerikaanse uitvinder. lees verder

Maritieme geschiedenis beschrijft de gebeurtenissen die samenhangen met het ontstaan en verloop van de scheepvaart. Scheepvaart heeft een belangrijk aandeel gehad in de ontwikkeling van de mensheid. Het maakte het mogelijk om overzeese ontdekkingen te doen, te handelen en ideeën en vaardigheden te verspreiden. Daarnaast is het ook een middel geweest om oorlog te voeren.

Ontdekkingsreizen over water zijn zo oud als de scheepvaart. Het tijdperk van de grote ontdekkingen dat werd begonnen door de Portugezen, was een voortzetting van de overzeese kolonisatie van vooral de Italiaanse stadstaten. Deze zou resulteren in de ontdekking van de gehele wereld en uiteindelijke kolonisatie van een groot deel hiervan door de Europese mogendheden.

Scheepvaart is het vervoer en verkeer van goederen, mensen en dieren over water. Het gaat terug tot voor de geschreven geschiedenis. Tegenwoordig is de scheepvaart onder te verdelen in zeevaart, binnenvaart en visserij, waarbij binnen de zeevaart onderscheid gemaakt kan worden tussen koopvaardij en marine. Zo'n 90% van de wereldhandel verloopt via scheepvaart, waarbij de tank- en bulkvaart het grootste aandeel heeft.

Koopvaardij of handelsvaart is het vervoer van goederen en mensen over zee. Hoewel het belang van het personenvervoer over zee is afgenomen met de opkomst van de luchtvaart, neemt de koopvaardij in het goederenvervoer nog de belangrijkste plaats in. Het grootste deel van de vloot bestaat uit olietankers en droge-bulkschepen, gevolgd door containerschepen. Waar olietankers in de jaren zestig een schaalvergroting doormaakten, is dit het laatste decennium het geval bij containerschepen. De toenemende containerisatie vanaf de jaren zestig heeft belangrijk bijgedragen aan de globalisatie. Daarnaast is er de afgelopen decennia een flink aantal gespecialiseerde scheepstypes ontstaan.

Marine of zeemacht is het onderdeel van de strijdkrachten dat zich bezighoudt met de oorlogsvoering op zee en bescherming van de koopvaardij. Aanvankelijk werden handelsschepen gebruikt in het geval van oorlogsvoering. De Grieken, Romeinen en Feniciërs maakten echter gebruik van specifieke oorlogsschepen, net als later de Byzantijnen. Tijdens de Middeleeuwen was er in West-Europa geen sprake van een aparte marine, maar vanaf de Nieuwe Tijd waren de zich tot staten ontwikkelende landen hier steeds meer toe in staat en verdween langzaam de bewapende koopvaarder. Lange tijd was de Britse marine de grootste ter wereld, tegenwoordig is dit de Amerikaanse marine.

Hoewel de visserij qua tonnage een relatief klein aandeel heeft in de scheepvaart, heeft het een belangrijk aandeel in de voedselvoorziening. In de Republiek was vooral de haringvangst van groot belang en werd daarom Grote Visserij genoemd. Om overbevissing te voorkomen worden per vissoort vangstquota vastgesteld.

De binnenvaart is een belangrijk onderdeel van de binnengaatse logistiek. In 2002 werd 43% van alle Nederlandse binnengaatse tonkilometers door de binnenvaart vervoerd. De binnenvaart vervoert goederen en personen over het water binnen de kustlijn door geheel Europa. Nederland heeft de grootste vloot binnenschepen van Europa. Ook de bruine vloot wordt tot de binnenvaart gerekend.

De offshore is de tak die zich bezighoudt met exploratie en winning van voornamelijk olie- en gas op zee, maar in toenemende mate ook van windenergie. Naast de olie- en gasplatforms vallen ook de ondersteunende schepen hieronder, zoals duikondersteuningsschepen, platformbevoorradingsschepen, pijpenleggers en kraanschepen. De offshore begon vlak na de Tweede Wereldoorlog, aanvankelijk vooral in de Golf van Mexico in ondiep water. Tegenwoordig vindt onder druk van de afnemende beschikbare hoeveelheid olie dicht bij de kust een verschuiving plaats naar diep water.

Baggeren omvat alle werkzaamheden die nodig zijn bij het weghalen van zand, slib en andere lagen van de waterbodem, maar ook landaanwinning en opschonen van het oppervlaktewater. België en Nederland hebben samen de grootste en modernste baggervloot ter wereld. Boskalis, Van Oord, Jan De Nul en Deme behoren tot de grootste baggermaatschappijen ter wereld. Grote projecten van de laatste jaren zijn kunstmatige eilanden, in Japan de luchthaven Kansai en in Dubai de Palmeilanden en het grootste baggerproject ooit, The World.

Watersport is een vorm van sport die in of op het water beoefend worden. Het wordt ook wel beperkt tot alleen die vormen van sport waarbij met een boot of (surf)plank gevaren wordt.

De maritieme infrastructuur omvat naast de aanleg en onderhoud van vaarwegen en havens ook de veiligheid en regulering van de scheepvaartroutes en het laden en lossen van de schepen.

Een reder kan een schip op meerdere manieren exploiteren. Hij kan zelf eigenaar zijn van het schip, maar kan dit schip ook met — tijdbevrachting of reisbevrachting — of zonder bemanning — rompbevrachting — charteren. Daarnaast kan hij het schip zelf bevrachten of dit uitbesteden aan een bevrachtingskantoor. Hij kan het schip onder de vlag brengen van het land waar hij is gevestigd, of kan het onder goedkope vlag brengen. Verder kan hij kiezen door welk classificatiebureau hij het schip laat classificeren en waar hij zich verzekerd. Zijn bemanning kan direct bij hem in dienst zijn, of via een bemanningskantoor of uitzendbureau.

Maritieme handel is een sterk gemondaliseerde handel. De handel stopt niet noodzakelijk nadat het schip geladen is; olie- en bulkladingen kunnen wel enkele malen verkocht worden tijdens de reis, waarbij ook de loshaven kan veranderen.

Maritieme verzekering betreft de dekking van verlies of schade aan schip en lading en de aansprakelijkheid van de reder en bemanning. Deze dekking is meestal niet volledig, zodat het resterende deel ondergebracht wordt bij een onderlinge verzekering van de reders, de zogeheten P&I club.

Scheepvaartregelgeving was door het internationale karakter van de scheepvaart gegroeid tot een wirwar van nationale en internationale verdragen. In de twintigste eeuw is men begonnen dit te harmoniseren, waartoe na de Tweede Wereldoorlog de IMCO, later IMO werd opgericht. Problematisch hierbij is dat de IMO geen wetgevende macht heeft. Deze ligt bij de vlaggenstaten, die er voor kunnen kiezen verdragen te negeren. Eigen wetgeving van de VS en de EU buiten de IMO om ondermijnen dit verder. Daarnaast besteden goedkope vlaggen de inspectie uit aan onderling concurrerende classificatiebureau's. De belangrijkste verdragen voor de zeevaart zijn SOLAS, MARPOL en STCW. Het Maritiem Arbeidsverdrag 2006 wordt wel de vierde zuil van de internationale scheepvaartwetgeving genoemd. De Europese binnenvaart sloot al veel eerder op 17 oktober 1868 de Akte van Mannheim die de vrije scheepvaart op de Rijn regelt.

Maritieme techniek houdt zich bezig met het ontwerp, de bouw, de voortstuwing, de exploitatie en het onderhoud van schepen en offshoreconstructies. Het is een breed vakgebied met verschillende disciplines als scheepshydromechanica, maritieme werktuigkunde, scheepssterkte, constructie en logistiek. Schepen kunnen variëren van jachtjes tot mammoettankers en van pijpenleggers tot binnenvaartschepen.

Scheepsbouwkunde is de discipline die zich bezig houdt met het ontwerp, de bouw en de reparatie van vaartuigen. Het omvat onderzoek, ontwerp, ontwikkeling, ontwerpevaluatie en berekeningen tijdens alle fases van de levensduur van een vaartuig. Dit is onder te verdelen in conceptontwerp, basisontwerp, detailontwerp, bouw, tewaterlating, proefvaarten, vaart, onderhoud, dokken en eventueel verbouwing. Daarbij heeft men te maken met de regelgeving van onder andere de vlaggenstaat en het classificatiebureau.

Sleeptanks spelen ondanks de opkomst van computermodellen nog steeds een belangrijke rol in het ontwerp van een schip. Met een scheepsmodel worden testen uitgevoerd om de hydrodynamische eigenschappen te bepalen, zoals snelheid, zeegangsgedrag en manoeuvreerbaarheid, waarna men deze schaalt naar ware grootte. Een aantal instituten beschikt daarnaast ook over een cavitatietunnel om onderzoek te doen naar schroeven.

Scheepsweerstand is de weerstand die een schip ondervindt zodra het vaart. Bij lagere snelheid wordt deze weerstand voornamelijk veroorzaakt door de wrijvingsweerstand van het nat oppervlak van het schip, het oppervlak van de carène. Bij hogere snelheid wordt de golfweerstand groter. De weerstand bestaat uit meerdere, veelal samenhangende, componenten. Zo is er naast de hydrodynamische weerstand de luchtweerstand. Wind en golven zorgen voor een toegevoegde weerstand, net als manoeuvreren.

De constructie zorgt voor de sterkte en waterdichte afsluiting van het schip. Daarnaast verdeelt het het schip naar verschillende functies, zoals de ruimen voor de lading, de tanken voor de brandstof en ballastwater, de machinekamer voor het hoofd- en hulpbedrijf en de accommodatie voor het verblijf van de bemanning. Voor grotere schepen heeft het langsspantensysteem tegenwoordig het dwarsspantensysteem grotendeels vervangen.

Voortstuwing bestaat in vele verschillende vormen. De oudste vormen zijn met behulp van spierkracht, zoals roeien. Zeilen is een vorm die gebruik maakt van windkracht, net als het Flettnerschip. Sinds de industriële revolutie is er sprake van mechanische voortstuwing, die bestaat uit verschillende onderdelen. De aandrijfkant is vaak een dieselmotor, maar er zijn vele andere aandrijvers. De voortstuwingskant is over het algemeen een schroef in een of andere vorm, maar ook hier zijn vele andere mogelijkheden.

Het hulpbedrijf dient ter ondersteuning van de voortstuwing en de energievoorziening voor de functies van het schip. Elektriciteit wordt geleverd door generatoren die worden aangedreven door over het algemeen een hulpdiesel, eventueel ook door een asgenerator. Dit vermogen kan variëren van relatief gering tot vergelijkbaar met het voortstuwingsvermogen, zoals bij cruiseschepen, baggerschepen en offshoreschepen.

Elektrotechniek en instrumentatie omvat de elektronica, energietechniek, meet- en regeltechniek, elektromechanica en telecommunicatietechniek aan boord. Dit kan variëren van eenvoudige systemen op bijvoorbeeld tankers, tot zeer gecompliceerde systemen op marine-, cruise- en offshoreschepen.

Voor het merendeel van de schepen wacht aan het einde van het werkzame leven de sloop op een strand, een helling, of in een dok. Waar dit vroeger gebeurde in de traditionele maritieme landen, wordt het overgrote deel tegenwoordig gesloopt in landen als India, Bangladesh en Pakistan. Hierop is de nodige kritiek vanwege de arbeidsomstandigheden en het milieu. In 2009 is de Ship Recycling Convention aangenomen waarin eisen worden gesteld aan de veiligheid van mens en milieu tijdens het recyclen van een schip.

Opsporing en redding (search and rescue, SAR) is een wereldwijd systeem om hulp te bieden in geval van nood. In het Internationaal Verdrag inzake opsporing en redding op zee is de wereld onderverdeeld in 13 gebieden, waarbinnen de landen de SAR-operaties regelen.

Met de uitvinding van radiocommunicatie aan het einde van de negentiende eeuw werden enkele schepen hier mee uitgerust. Het werd echter pas verplicht met de invoering van SOLAS in 1914 na de ramp met de Titanic. Door de ontwikkelingen in de techniek werd in 1992 afgestapt van morse en werd overgegaan op GMDSS. Met de opkomst van satellietcommunicatie, aanvankelijk vooral via Inmarsat, viel het doek voor de meeste kuststations als Scheveningen Radio. Oostende Radio is een van de weinige nog operationele kuststations.

Scheepsbouw is een complex fabricageproces bestaand uit staalbouw, machinebouw, meet- en regeltechniek, elektrotechniek, leidingwerk, schilderen en afbouw. Veel werven werken tegenwoordig met sectiebouw. Vanaf de jaren zestig is de scheepsbouw verschoven naar het Verre Oosten, aanvankelijk vooral Japan, maar tegenwoordig is Zuid-Korea verreweg de grootste scheepsbouwnatie, terwijl China sterk in opkomst is.

De veiligheidsuitrusting is een belangrijk onderdeel van de scheepsuitrusting. Van groot belang hierbij is de regelgeving die tot stand kwam na de ramp met de Titanic, de SOLAS. Brand is een van de grootste gevaren aan boord van een schip. Midden op zee ligt de bestrijding hiervan volledig in handen van de bemanning, wat vooral bij kleine bemanningen zoals op coasters problematisch kan zijn. Een ander belangrijk onderdeel bestaat dan ook uit de middelen om het schip te verlaten.

Navigatie-instrumenten ondersteunen de stuurman bij zijn navigatietaken. Hiermee is deze in staat om zijn positie, koers en vaart te bepalen, scheepvaartverkeer met eventueel gevaar voor aanvaring waar te nemen, evenals ondieptes en andere gevaren voor de navigatie. Lange tijd was navigatie op open zee problematisch. Astronavigatie bereikte pas enige nauwkeurigheid met de komst van betrouwbare scheepschronometers. Dit was tot de opkomst van elektronische navigatie in de twintigste de manier om tijdens oversteken de positie te bepalen. De opkomst van satellietnavigatie heeft een tot dan toe ongekende nauwkeurigheid gebracht in plaatsbepaling.

Onderhoud aan boord van schepen is te onderscheiden in curatief, preventief en predictief onderhoud. Naarmate een schip complexer wordt, wordt de planning van het onderhoudswerk van groter belang. De noodzaak tot onderhoud ontstaat door intering, slijtage, cavitatie, corrosie en biologische aanslag. Het onderhoud bestaat onder meer uit het in stand houden van het verfsysteem. Met deze conservering worden schepen beschermd tegen corrosie door het zoute water waardoor alle corrosieprocessen worden versneld. Dit geldt voor ballasttanks net zo goed als voor de scheepshuid. Daarnaast wordt verf gebruikt als anti-aanslagmiddel om biologische aanslag te verminderen die de scheepsweerstand verhoogt. Voor onderhoud en onderzoek voor de certificatie moet een schip regelmatig het dok in. Daarnaast moet er ook onderhoud gepleegd worden aan de motoren en werktuigen. Op de grotere schepen wordt het meeste onderhoud door de werktuigkundigen gedaan, terwijl het grotere onderhoudswerk op kleinere schepen wel wordt gedaan door walploegen. Door de voortgaande automatisering en het daardoor kleiner worden van bemanningen, wordt dit ook op grotere schepen steeds meer toegepast.

Scheepsuitrusting bestaat uit de middelen die nodig zijn om het schip te ankeren, te meren, te sturen en te laden en lossen.

De scheepsafmetingen en coëfficiënten definiëren de karakteristieken van een schip.

Hoewel de meeste scheepsrampen weinig aandacht trekken, zijn er een aantal zeer bekende. Vaak zijn dit passagiersschepen waarbij er een groot aantal mensen omkomen en in mindere mate olietankers als er een olieramp is in de westerse wereld. Het merendeel van de regelgeving op het gebied van veiligheid is naar aanleiding van een scheepsramp, zoals SOLAS na de Titanic, MARPOL 73 na de Torrey Canyon, MARPOL 73/78 na de Amoco Cadiz, OPA 90 na de Exxon Valdez en herzieningen van MARPOL na de Erika en de Prestige. Een aantal bergingsmaatschappijen houdt sleepboten op station om assistentie te kunnen verlenen aan schepen in nood, hoewel dit aantal de laatste jaren is afgenomen.

Piraterij leek verdwenen, maar is sinds de jaren 1870 en 1980 toegenomen in Zuid- en Zuidoost-Azië (de Zuid-Chinese Zee), delen van Zuid-Amerika, de Indische Oceaan, het zuiden van de Rode Zee en de Golf van Aden. Dit komt deels doordat de macht van de westerse marines verminderd is ten opzichte van begin twintigste eeuw, vooral de Britse Royal Navy. Met het einde van de Koude Oorlog zijn marines ingekrompen, terwijl de handel alleen maar is toegenomen, wat het de piraten makkelijker heeft gemaakt. Tussen 1993 en 2003 is het aantal gevallen van piraterij verdrievoudigd. Eind twintigste eeuw en begin eenentwintigste eeuw is er een opleving van Somalische piraterij.

Zeevaartkunde is de praktische en theoretische stuurmanskunst om op een veilige wijze een schip zo snel en economische mogelijk van de ene plaats naar de andere te brengen.

Navigatie is de kunst van het plannen en volgen van een route om zich daarmee van de huidige positie naar de bestemming te verplaatsen. Hierbij moet rekening gehouden worden met wind en stroming, ondieptes, scheepvaartverkeer, weersomstandigheden, getij en eventueel ijs. Om de positie, koers en vaart te bepalen, zijn er de nodige navigatie-instrumenten. De zeekaart is hierbij het belangrijkste hulpmiddel.

Het weer en de zeestaat is van grote invloed op de navigatie. Meteorologie en oceanografie zijn daarmee belangrijke hulpmiddelen om tot een veilige vaart te komen. Bijzondere gevallen zijn de orkaannavigatie en de ijsnavigatie. Daarnaast kan de lading beïnvloed worden, bijvoorbeeld door een hoge luchtvochtigheid. Weerberichten bereiken het schip via de radio, satelliet en in afnemende mate de weerfax. Eigen observaties waren ook van belang en enkele duizenden selected ships stuurden hun observaties door aan de meteorologische dienst van hun land. Om een overtocht zo snel en veilig mogelijk te maken, wordt wel gebruikgemaakt van weerroutering.

Hydrografie houdt zich bezig met het meten van de waterdiepte, de samenstelling van het water en de zeebodem, het getij, de golven en de stroming, vooral ten behoeve van de navigatie. Op basis hiervan worden zeekaarten samengesteld met daarin aangegeven ondieptes, scheepswrakken, vaarwegmarkeringen, verkeersscheidingsstelsels, kenbare punten, platforms, pijpleidingen, elektriciteitskabels, stromingen en andere zaken die van belang zijn voor de veilige navigatie. Daarnaast zijn er speciale publicaties zoals stroomatlassen, routekaarten, planningkaarten, magnetische variatiekaarten, gnomonische kaarten, lichtenlijsten, zeilaanwijzingen, radiolijsten en nautische almanaks. Het meest gebruikt zijn de Admiraltykaarten van de UK Hydrographic Office die een wereldwijde dekking hebben.

Zeemanschap, ook wel praktische zeevaartkunde genoemd, is zeemansgebruik gebaseerd op ervaring, inzicht, kennis en kunde. Goed zeemanschap is een ruim begrip en omvat alle aspecten om op een veilige manier een schip te behandelen. Deze aspecten zijn onder andere navigatie, zwaar weer, assistentie van schepen in nood, schip verlaten, man overboord, manoeuvreren, slepen, meren, ankeren, belading, zeewaardig maken van het schip, onderhoud en bemanning.

De volgende artikelen zijn gewenst: