Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.
| Córdoba, Spanja | |||
|---|---|---|---|
 Spanja | |||
 | |||
| |||
| Amministrazzjoni | |||
| Stat sovran | Spanja | ||
| Autonomous community of Spain | Andalusija | ||
| Provinċja ta' Spanja | Provinċja ta' Córdoba | ||
| Kap tal-Gvern |
José María Bellido (en)  | ||
| Isem uffiċjali | Córdoba | ||
| Ismijiet oriġinali | Córdoba | ||
| Kodiċi postali |
14000–14999 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 37°53′N 4°47′W / 37.89°N 4.78°WKoordinati: 37°53′N 4°47′W / 37.89°N 4.78°W | ||
  Córdoba, Spanja Córdoba, Spanja (Spain) | |||
 | |||
| Superfiċjenti | 1,253 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 120 m | ||
| Fruntieri ma' |
La Victoria (en) , La Carlota (en) , La Rambla (en) , Guadalcázar (en) , Almodóvar del Río (en) , Villaviciosa de Córdoba (en) , Obejo (en) , Adamuz (en) , Villafranca de Córdoba (en) , El Carpio (en) , Bujalance (en) , Cañete de las Torres (en) , Castro del Río (en) , Espejo (en) , Montemayor (en) u Fernán Núñez (en) | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 323,763 abitanti (2023) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Żona tal-Ħin | UTC+1u UTC+2 | ||
| bliet ġemellati | Betlem, Nuremberg, Adana, Bukhara, Jerez de la Frontera, Ħavana Antika, São Paulo, Damasku, Curitiba, Manchester, Bourg-en-Bresse, Saint-Denis, La Louvière, Nîmes, Fes, Smara, Santiago de Compostela, Lahore, Kairouan, Córdobau Córdoba | ||
| cordoba.es | |||
Córdoba (/ˈkɔːrdəbə/ KOR-də-bə, bl-Ispanjol: [ˈkoɾðoβa]), xi kultant spelluta Cordova (/ˈkɔːrdəvə/ KOR-də-və) jew Cordoba, hija belt fl-Andalusija, Spanja, u l-belt kapitali tal-provinċja ta' Córdoba. Hija t-tielet l-iżjed muniċipalità popolata fl-Andalusija u l-11-il iktar waħda popolata fil-pajjiż.
Il-belt tinsab primarjament fuq ix-xatt tal-lemin tax-xmara Guadalquivir, fin-Nofsinhar tal-Peniżola Iberika. Fl-imgħoddi kienet insedjament Ruman, inħakmet mill-Viżigoti, u mbagħad mill-Musulmani fis-seklu 8, meta saret il-belt kapitali tal-Kaliffat tal-Umayyad ta' Córdoba. Matul il-perjodi ta' ħakma Musulmana, Córdoba ġiet ittrasformata f'ċentru ewlieni dinji tal-edukazzjoni u tal-apprendiment, b'nies bħal Maimonides, Averroes, Ibn Hazm u Al-Zahrawi, u sas-seklu 10 kibret tant li saret it-tieni l-ikbar belt fl-Ewropa. Wara l-konkwista Kristjana fl-1236, saret parti mill-Kuruna ta' Kastilja.
Córdoba fiha eżempji notevoli ta' arkitettura Għarbija Iberika, fosthom il-Mezquita-Katedral, li fl-1984 ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO u issa hija katidral. Is-sit ġie estiż biex jinkludi ċ-ċentru storiku kollu ta' Córdoba. Barra minn hekk, Medina-Azahara huwa Sit ieħor ta' Wirt Dinji fil-qrib u l-Festival de los Patios huwa tradizzjoni li tniżżlet fil-lista tal-beni intanġibbli tal-UNESCO.
Córdoba ikollha l-ogħla temperaturi fis-sajf fi Spanja u fl-Ewropa, b'temperaturi għoljin medji ta' madwar 37 °C (99 °F) f'Lulju u f'Awwissu. Is-sjuf ikunu nexfin ħafna filwaqt li x-xtiewi jkunu miti b'ħafna xita.
L-isem Córdoba attira għadd ta' spjegazzjonijiet differenti. Waħda hija li l-Ġeneral Kartaġiniż Hamilcar Barca, semma l-belt qart Juba, li tfisser "il-Belt ta' Juba", li kien kmandant Numidjan li kien miet f'battalja fil-qrib. Oħra ssuġġerita fl-1799 minn José Antonio Conde, hi li l-isem ġej mill-kliem Feniċi-Puniċi qart ṭūbah li jfissru "belt tajba". Wara l-konkwista tar-Rumani, isem il-belt ġie Latinizzat bħala Corduba. Matul l-era tat-tmexxija Musulmana, il-belt kienet magħrufa bl-Għarbi bħala Qurṭubah (bl-Għarbi: قرطبة).
L-ewwel traċċi ta' preżenza umana fl-inħawi huma l-fdalijiet ta' Raġel Neanderthal, li jmorru lura għall-ħabta tat-42,000 sal-35,000 Q.K. Huwa magħruf li madwar il-bokka tax-xmara Guadalquivir kienu jeżistu xi insedjamenti preurbani mis-seklu 8 Q.K. Il-popolazzjoni gradwalment tgħallmet il-metallurġija tar-ram u tal-fidda. L-ewwel tismija storika ta' insedjament tmur lura għall-espansjoni Kartaġiniża tul ix-xmara Guadalquivir. Córdoba nħakmet mir-Rumani fil-206 Q.K.
Fil-169 Q.K., il-konslu Ruman Marcus Claudius Marcellus (in-neputi ta' Marcus Claudius Marcellus, li kien iggverna rispettivament il-Hispania Ulterior u l-Hispania Citerior), stabbilixxa kolonja Latina maġenb l-insedjament Iberiku li kien jeżisti hemm qabel. Id-data tiġi kkontestata; jaf ġie insedjat fil-152 Q.K. Bejn l-143 u l-141 Q.K. il-belt ġiet assedjata minn Viriatus. Huwa magħruf li forum Ruman kien jeżisti fil-belt fil-113 Q.K. It-Teżor famuż ta' Cordoba, b'taħlita ta' tradizzjonijiet artistiċi Rumani u lokali, intradam fil-belt f'dan iż-żmien u issa jinsab fil-Mużew Brittaniku (bl-Ingliż: British Museum).
Corduba saret colonia Rumana bl-isem ta' Colonia Patricia, bejn s-46 u l-45 Q.K. Insterqet minn Ċesri fil-45 minħabba l-lealtà tagħha ma' Pompeii, u ġiet insedjata mill-ġdid bis-suldati veterani minn Awgustu. Saret il-belt kapitali ta' Baetica, b'forum u bosta tempji, u kienet iċ-ċentru prinċipali tal-ħajja intellettwali Rumani fil-Hispania Ulterior. Il-filosfu Ruman Seneca ż-Żgħir, missieru, l-oratur Seneca x-Xiħ, u n-neputi tiegħu, il-poeta Lukan ġew minn Córdoba Rumana.
Fil-perjodu Ruman aħħari, l-isqof ta' Corduba, Hosius (Ossius), kien il-figura dominanti tal-Knisja tal-Punent matul il-bidu tas-seklu 4. Iktar 'il quddiem, Corduba okkupat post importanti fil-Provincia Hispaniae tal-Imperu Biżantin (552-572) u taħt il-Viżigoti, li ħakmuha fl-aħħar tas-seklu 6.
Córdoba nħakmet mill-Musulmani fis-711 jew fis-712. Għad-differenza ta' bliet Iberiċi oħra, ma ġiet iffirmata l-ebda kapitulazzjoni u l-pożizzjoni ttieħdet b'attakk ħesrem. Córdoba mbagħad ġiet iggvernata bit-tmexxija Għarbija diretta. Il-kmandanti l-ġodda tal-Umayyad stabbilew ruħhom fil-belt u fis-716 it saret il-belt kapitali provinċjali, subordinata għall-Kaliffat ta' Damasku, minflok Sivilja. Bl-Għarbi kienet magħrufa bħala قرطبة (Qurṭuba).
Iċ-ċentru tal-belt Rumana u tal-Viżigoti sar il-medina ffortifikata. Maż-żmien, żviluppaw saħansitra 21 subborg (رَبَض rabaḍ, pl. أَرْبَاض arbāḍ) madwar il-belt.
Fis-747 seħħet battalja fil-madwar ta' Córdoba, il-Battalja ta' Saqunda, bejn il-Jemeniti Għarab u l-Qaj tat-Tramuntana.
Wara l-waqgħa tal-Kaliffat tal-Umayyad minħabba l-Abbasidi, wara s-750, il-figura tal-Umayyad, Abd ar-Rahman, qasam il-Peniżola Iberika fis-756. Huwa pproklama lilu nnifsu emir, magħruf bħala Abd ar-Rahman I, u stabbilixxa d-dinastija tiegħu f'Córdoba malli rebaħ kontra l-wāli Yusuf f'battalja wara l-belt f'Mejju 756. Fis-785-786 (169 AH) huwa ordna l-kostruzzjoni tal-Moskea l-Kbira ta' Córdoba, li tlestiet is-sena ta' wara u taħt is-suċċessuri tiegħu ġiet imkabbra bosta drabi.
L-istimi tal-istoriċi tal-popolazzjoni ta' Córdoba matul is-seklu 9 ivarjaw minn 75,000 sa 160,000. Ir-ripressjoni bla ħniena tar-rewwixta tat-818 fis-subborg tan-Nofsinhar ta' Córdoba wassal għall-qerda tal-post. Fis-sekli 10 u 11, Córdoba kienet waħda mill-iżjed bliet avvanzati fid-dinja, u ċentru kulturali, politiku, finanzjarju u ekonomiku kbir.
Córdoba kellha ekonomija prosperuża, b'oġġetti manifatturati, fosthom ġlud, oġġetti tal-metall, madum ileqq u tessuti, kif ukoll prodotti agrikoli, inkluż firxa ta' frott, ħxejjex, ħxejjex aromatiċi u ħwawar, u materjali bħall-qoton, il-kittien u l-ħarir. Kienet famuża wkoll bħala ċentru tal-apprendiment, b'iżjed minn 80 librerija u istituzzjoni tal-apprendiment, b'għarfien dwar il-mediċina, il-matematika, l-astronomija u l-botanika ferm iktar mill-bqija tal-Ewropa dak iż-żmien. Iktar 'il quddiem, il-viżier al-Mansur – il-mexxej de facto ta' al-Andalus mid-976 sal-1002 – ħaraq il-biċċa l-kbira tal-kotba dwar il-filosofija mil-librerija tal-Kaliff al-Hakam II biex jintgħoġob mal-ġuristi Maliki (ulama); il-biċċa l-kbira tal-oħrajn inbigħu jew spiċċaw fix-xejn fit-taqbid ċivili ftit wara.
Wara perjodu ta' tmexxija ċentrali dgħajfa, Abd ar-Rahman III kiseb il-poter bħala l-emir fid-912 u wettaq kampanji fit-tul u sistematiċi biex jerġa' jistabbilixxi l-awtorità ta' Córdoba f'Al-Andalus. Fid-929, wara snin ta' sforzi militari u diplomatiċi, huwa ħassu kunfidenti biżżejjed biex jiddikjara lilu nnifsu bħala "kaliff", titlu ta' sfida għall-kaliffi Abbasidi f'Bagdad u għall-kaliffi Fatimidi fit-Tramuntana tal-Afrika. Dan inawgura l-quċċata tal-poter u tal-influwenza ta' Córdoba fis-seklu 10. F'dan is-seklu nbnew iż-żewġ bliet Palatini fil-madwar ta' Córdoba: Madīnat al-Zahrā fil-Punent, li nbniet minn Abd ar-Rahman III, u oħra li nbniet iktar 'il quddiem minn al-Mansur (Medina Alzahira) fil-Lvant. L-istoriku ekonomiku J. Bradford DeLong jistima li l-popolazzjoni tal-belt kienet tlaħħaq l-400,000 ruħ għall-ħabta tal-1000 W.K., filwaqt li stimi minn storiċi oħra jvarjaw minn 100,000 sa 1,000,000 ruħ fl-istess żmien. Kienet x'kienet il-popolazzjoni ta' Córdoba, l-apoġew tal-belt waqaf ħesrem wara l-kriżi tal-1009.
Fil-15 ta' Frar 1009, b'Hisham II bħala l-kaliff u b'Sanchuelo bħala l-hajib (u l-mexxej de facto), faqqgħet rivoluzzjoni f'Córdoba, li wasslet għall-proklamazzjoni ta' kaliff alternattiv. Dan immarka l-bidu ta' perjodu twil ta' gwerra ċivili u ta' kunflitt f'Al-Andalus magħruf bħala l-Fitna. Il-Berberi daħlu f'Córdoba u serqu r-rikkezzi tagħha f'Mejju 1013. Hisham III tkeċċa minn Córdoba fit-30 ta' Novembru 1031 u minflok il-kaliffat ġiet stabbilita repubblika oligarkika.
Taħt it-tmexxija ta' Banu Yahwar, il-poter ta' Cordoba ma kienx jestendi wisq 'il bogħod mill-belt, peress li ċentri indipendenti oħra tal-poter feġġew fil-kumplament tal-eks kaliffat. Huwa stmat li kien hemm sa 65,000 abitant f'Córdoba tas-seklu 11.
Fl-1070, qawwiet mit-Taifa Abbadida ta' Sivilja daħlu f'Córdoba biex jgħinu fid-difiża tal-belt, li kienet ġiet assedjata minn Al-Mamun, il-mexxej ta' Toledo, madankollu huma ħadu l-kontroll tal-belt u keċċew lill-aħħar mexxej tat-Taifa ta' Córdoba, Abd-Al Malik, u obbligawh jeżilja. Al-Mamun kompla bl-isforzi tiegħu biex jieħu l-belt, u permezz tal-użu ta' rinnegat minn Sivilja li qatel il-gvernatur Abbadid, irnexxielu jidħol trijonfanti fil-belt fil-15 ta' Frar 1075, għalkemm miet hemmhekk ħames xhur wara, billi milli jidher ġie vvelenat. Córdoba nħatfet bil-forza f'Marzu 1091 mill-Almoravidi. Fl-1121, il-popolazzjoni għamlet rewwixta kontra l-abbużi tal-gvernatur Almoravid.
L-għedewwa tal-Almoħadin, Ibn Mardanīš (ir-"Re Lupu") u l-missier tar-rispett tiegħu Ibrahim Ibn Hamusk, alleaw ruħhom ma' Alfonso VIII ta' Kastilja u assedjaw lil Córdoba sal-1158-1160, u għamlu ħerba mill-inħawi tal-madwar, iżda ma rnexxilhomx jieħdu l-belt.
Il-kaliff Almoħadin Abdallah al-Adil ħatar lil Al-Bayyasi (ħu Zayd Abu Zayd) bħala gvernatur ta' Córdoba fl-1224, u iktar 'il quddiem il-belt saret indipendenti mit-tmexxija tal-kaliff. Al-Bayyasi staqsa lil Ferdinandu III ta' Kastilja għall-għajnuna u Córdoba rvellat kontrih. Snin wara, fl-1229, il-belt issottomettiet ruħha għall-awtorità ta' Ibn Hud, u qamet kontrih fl-1233, u minflok ingħaqdet mat-territorji li kienu taħt Muhammad Ibn al-Aḥmar, il-mexxej ta' Arjona li f'qasir żmien kien se jsir l-emir ta' Granada.
Ferdinandu III daħal fil-belt fid-29 ta' Ġunju 1236, wara assedju li dam diversi xhur. Skont sorsi Għarab, Córdoba ċediet l-armi fit-23 Shawwal 633 (jiġifieri fit-30 ta' Ġunju 1236, jum wara t-tradizzjoni Kristjana). Mal-konkwista tal-belt, il-moskea ġiet ikkonvertita f'katidral Kattoliku ddedikat lill-Verġni Marija (Santa Maria). Barra minn hekk, il-qniepen tal-knisja ġew irritornati lejn Santiago de Compostela wara li kienu nsterqu mill-Almanzor u ġew ittrasferiti lejn Córdoba mill-priġunieri tal-gwerra Kristjani fl-aħħar tas-seklu 10. Ferdinandu III tat fuero lill-belt fl-1241 abbażi tal-Liber Iudiciorum u d-drawwiet ta' Toledo, iżda fformulat b'mod oriġinali. Il-belt ġiet maqsuma f'14-il colaciones, u żdiedu bosta binjiet ta' knejjes ġodda.
Fl-1277 ġiet assedjata, bla suċċess, minn armata konġunta tal-Marinidi u ta' Granada taħt il-kmand tas-Sultan Marinid Abu Yusuf Ya’qub. Ftit snin wara, armata konġunta ta' Kastilja u tal-Marinidi taħt il-kmand ta' Alfonso X (fi gwerra kontra ibnu Sancho) assedjat il-belt, iżda bla suċċess ukoll.
Bosta deċennji wara, matul it-Tielet Assedju ta' Ġibiltà fl-1333, armata ta' diverżjoni ta' Granada attakkat il-pajsaġġ tal-kampanja ta' Cordoba u bnew kamp fuq in-naħa mbegħda tal-Pont Ruman ta' Cordoba. Madankollu, l-armata kellha tmur lura l-Ġibiltà biex tgħin il-kontroparti tagħha hemmhekk u għaldaqstant ma ttieħdet l-ebda azzjoni ulterjuri. Fl-1368, għall-aħħar darba l-Musulmana ppruvaw jaħtfu l-belt bi sforz konġunt ma' Pietru I ta' Kastilja. Il-belt kienet għoddha ċediet iżda xita qliel obbligat lill-għadu li kien qed jattakkaha jitlaq minn fejn kien ikkampjat u jmur lejn il-pjanuri fin-Nofsinhar ta' Cordoba.
Fil-kuntest tal-Perjodu Modern Bikri, il-belt għaddiet minn epoka tad-deheb bejn l-1530 u l-1580, bis-saħħa ta' attività ekonomika bbażata fuq il-kummerċ tal-prodotti agrikoli u t-tħejjija tal-ħwejjeġ oriġinarjament minn Los Pedroches, b'popolazzjoni li laħqet madwar 50,000 ruħ sal-1571. Wara dan il-perjodu kien hemm perjodu ta' staġnar u ta' deklin.
Il-popolazzjoni naqset għal 20,000 abitant fis-seklu 18. Il-popolazzjoni u l-ekonomija bdew jirpiljaw mill-ġdid biss fil-bidu tas-seklu 20. Fit-tieni nofs tas-seklu 19 wasal it-trasport ferrovjarju permezz tal-ftuħ tal-linja ferrovjarja Sivilja–Córdoba fit-2 ta' Ġunju 1859.
Córdoba ġiet ikkollegata b'linja ferrovjarja ma' Jerez u ma' Cádiz fl-1861, u fl-1866, wara l-kollegament ferrovjarju ma' Manzanares, ma' Madrid. Il-belt eventwalment ġiet ikkollegata ma' Málaga u ma' Belmez.
Fit-18 ta' Lulju 1936, il-gvernatur militari tal-provinċja, il-Kurunell Ciriaco Cascajo, nieda l-kolp Nazzjonalista fil-belt, ibbumbardja l-gvern ċivili u arresta lill-gvernatur ċivili, Rodríguez de León; dawn l-azzjonijiet xprunaw il-Gwerra Ċivili Spanjola. Skont l-ordnijiet tal-putschist il-Ġeneral Queipo de Llano, huwa ddikjara stat ta' gwerra. Il-putschisti kellhom jaffaċċjaw ir-reżistenza tar-rappreżentanti politiċi u soċjali li nġabru fil-kwartieri ġenerali tal-gvern ċivili, u baqgħu hemmhekk sat-tiri tal-ixkubetti tan-Nazzjonalisti u l-preżenza tal-artillerija kissrulhom il-moral. Meta d-difensuri tal-belt bdew jaħarbu mill-binja, Rodríguez de León finalment iddeċieda li jarrendi u ġie arrestat.
Fil-ġimgħa ta' wara, Queipo de Llano u l-Maġġur Bruno Ibañez wettqu repressjoni bit-tixrid tad-demm, li fiha ġew ġustizzjati 2,000 ruħ. Huwa stmat li r-repressjoni sussegwenti favur Franco fi żmien il-gwerra u fil-perjodu ta' eżatt wara l-gwerrra (1936-1951) wasslu għal madwar 9,579 persuna maqtula fil-provinċja.
Il-Moskea-Katidral ta' Cordoba ġiet iddikjarata Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1984, u fl-1994 is-sit ġie estiż biex jinkludi ċ-ċentru storiku kollu ta' Córdoba.[1] Il-belt għandha għadd ta' żoni moderni, inkluż id-distrett ta' Zoco u l-inħawi madwar l-istazzjon ferrovjarju.
Il-gvern reġjonali (il-Junta de Andalucía) għal xi żmien ilu jistudja l-ħolqien ta' Żona Metropolitana ta' Córdoba li minbarra l-belt innifisha, tkun tinkludi l-irħula ta' Villafranca de Córdoba, Obejo, La Carlota, Villaharta, Villaviciosa, Almodóvar del Río u Guadalcázar. Il-popolazzjoni ta' dawn l-irħula flimkien ma' dik tal-belt kieku tlaħħaq it-351,000 ruħ.
Córdoba tinsab fin-Nofsinhar tal-Peniżola Iberika, fid-dipressjoni ffurmata mix-xmara Guadalquivir, li tgħaddi mill-belt f'assi mil-Lvant u l-Grigal għall-Punent u l-Lbiċ. Il-muniċipalità usa' hija estiża fuq erja ta' 1,254.25 km2, u b'hekk hija l-ikbar muniċipalità fl-Andalusija u r-raba' l-ikbar fi Spanja.
Il-belt ta' Córdoba tinsab f'nofs it-tul tax-xmara. Tliet unitajiet ewlenin ta' pajsaġġi fil-muniċipalità jinkludu s-Sierra (jiġifieri n-naħa tan-Nofsinhar ta' Sierra Morena), il-Wied u l-Campiña.
Id-differenzi fl-elevazzjoni fil-Wied huma żgħar ħafna, u l-elevazzjoni tvarja minn 100 sa 170 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, u l-belt proprja tinsab f'altitudni medja ta' madwar 125 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar. Il-pajsaġġ tal-wied huwa maqsum iktar fil-piedmont, l-għoljiet ta' qabel il-muntanji li jikkollegawha mas-Sierra, l-art fluvjali mtarrġa u l-art iktar qrib ix-xmara.
Il-Campiña Mioċena, li tinsab fix-xatt tan-Nofsinhar tax-xmara Guadalquivir għandha pajsaġġ bl-għoljiet li jibqa' tiela' bil-mod il-mod sa għoli ta' madwar 200 metru. Fis-Sierra, lejn it-Tramuntana tal-belt, l-altitudni tiżdied relattivament f'daqqa sa 500 metru. Kemm is-Sierra kif ukoll il-Campiña joffru veduti panoramiċi fuq il-wied.
Córdoba għandha klima Mediterranja sħuna (Csa skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen).[2] Ikollha l-ogħla temperaturi medji ta' kuljum fis-suf fi Spanja u fl-Ewropa (b'temperaturi għoljin b'medja ta' 36.9 °C (98 °F) f'Lulju) u jiem b'temperaturi 'l fuq minn 40 °C (104 °F) huma komuni fix-xhur tas-sajf. It-temperatura medja ta' kuljum ta' 28.0 °C (82 °F) hija waħda mill-ogħla fl-Ewropa, minkejja t-temperaturi relattivament bierda billejl.[3]
Ix-xtiewi jkunu miti, iżda iktar bierda minn bliet oħra b'altitudni baxxa fin-Nofsinhar ta' Spanja minħabba l-pożizzjoni interna tagħha, fin-nofs bejn is-Sierra Morena u s-Sistema Penibaetika. Il-preċipitazzjoni tkun ikkonċentrata fl-iżjed xhur kesħin; dan minħabba l-klima niexfa tas-sajf li jkun hemm f'partijiet kbar tal-Peniżola Iberika. Il-preċipitazzjoni tiġi ġġenerata minn maltempati mill-Punent li jseħħu l-iktar minn Diċembru sa Frar. Din il-karatteristika Atlantika mbagħad twassal għal sjuf sħan b'nixfa sinifikanti iktar tipika tal-klima Mediterranja. Ix-xita annwali taqbeż is-600 mm (24 pulzier), għalkemm huwa rikonoxxut li tvarja minn sena għall-oħra.
It-temperatura massima rreġistrata fl-Ajruport ta' Córdoba, li jinsab xi sitt kilometri (erba' mili) mill-belt, kienet 46.9 °C (116.4 °F) fit-13 ta' Lulju 2017 u fl-14 ta' Awwissu 2021. L-iżjed temperatura baxxa rreġistrata kienet −8.2 °C (17.2 °F) fit-28 ta' Jannar 2005.
| Data klimatika għal Córdoba (1981-2010), temperaturi estremi (mid-1949 sal-preżent) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 22.9
(73.2) |
27.8
(82.0) |
33.0
(91.4) |
38.8
(101.8) |
41.2
(106.2) |
45.0
(113.0) |
46.9
(116.4) |
46.9
(116.4) |
45.4
(113.7) |
36.0
(96.8) |
29.7
(85.5) |
23.5
(74.3) |
46.9
(116.4) |
| Temp. massima medja f'°C (°F) | 18.8
(65.8) |
22.6
(72.7) |
28.2
(82.8) |
30.6
(87.1) |
35.2
(95.4) |
40.4
(104.7) |
42.5
(108.5) |
42.0
(107.6) |
38.2
(100.8) |
31.5
(88.7) |
24.4
(75.9) |
19.8
(67.6) |
43.1
(109.6) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | 14.9
(58.8) |
17.4
(63.3) |
21.3
(70.3) |
22.8
(73.0) |
27.4
(81.3) |
32.8
(91.0) |
36.9
(98.4) |
36.5
(97.7) |
31.6
(88.9) |
25.1
(77.2) |
19.1
(66.4) |
15.3
(59.5) |
25.1
(77.2) |
| Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) | 9.3
(48.7) |
11.1
(52.0) |
14.4
(57.9) |
16.0
(60.8) |
20.0
(68.0) |
24.7
(76.5) |
28.0
(82.4) |
28.0
(82.4) |
24.2
(75.6) |
19.1
(66.4) |
13.5
(56.3) |
10.4
(50.7) |
18.3
(64.9) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | 3.6
(38.5) |
4.9
(40.8) |
7.4
(45.3) |
9.3
(48.7) |
12.6
(54.7) |
16.5
(61.7) |
19.0
(66.2) |
19.4
(66.9) |
16.9
(62.4) |
13.0
(55.4) |
7.8
(46.0) |
5.5
(41.9) |
11.4
(52.5) |
| Temp. minima medja f'°C (°F) | −2.0
(28.4) |
−0.6
(30.9) |
1.8
(35.2) |
4.2
(39.6) |
7.3
(45.1) |
11.8
(53.2) |
14.4
(57.9) |
15.1
(59.2) |
12.9
(55.2) |
7.3
(45.1) |
1.7
(35.1) |
−0.6
(30.9) |
−2.6
(27.3) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | −8.2
(17.2) |
−5.0
(23.0) |
−4.2
(24.4) |
0.2
(32.4) |
2.4
(36.3) |
7.0
(44.6) |
11.0
(51.8) |
11.0
(51.8) |
6.0
(42.8) |
1.0
(33.8) |
−3.6
(25.5) |
−7.8
(18.0) |
−8.2
(17.2) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 66
(2.6) |
55
(2.2) |
49
(1.9) |
55
(2.2) |
40
(1.6) |
13
(0.5) |
2
(0.1) |
5
(0.2) |
35
(1.4) |
86
(3.4) |
80
(3.1) |
111
(4.4) |
605
(23.8) |
| Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 1 mm) | 7 | 6 | 5 | 7 | 5 | 1 | 0 | 1 | 3 | 7 | 6 | 8 | 57 |
| Umdità relattiva medja (%) | 76 | 71 | 64 | 60 | 55 | 48 | 41 | 43 | 52 | 66 | 73 | 79 | 60 |
| Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar | 174 | 186 | 218 | 235 | 289 | 323 | 363 | 336 | 248 | 205 | 180 | 148 | 2,905 |
| Sors: Agencia Estatal de Meteorología[4] | |||||||||||||
Iċ-ċentru storiku ta' Córdoba ilu Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO mill-1994.[1]
Il-Pont Ruman, fuq ix-xmara Guadalquivir, jikkollega ż-żona ta' Campo de la Verdad ma' Barrio de la Catedral. Dan kien l-unika pont tal-belt għal għoxrin seklu, sal-kostruzzjoni tal-Pont ta' San Rafael f'nofs is-seklu 20. Inizjalment inbena fil-bidu tas-seklu 1 Q.K. matul ir-renju tal-Imperatur Awgustu, iżda mbagħad ġie rikostruwit b'mod sinifikanti fis-seklu 8 taħt it-tmexxija tal-Umayyad. Għandu tul ta' madwar 250 metru u fih 16-il arkata.
Fdalijiet Rumani oħra jinkludu t-Tempju Ruman, it-Teatru, il-Mawżolew, il-Forum Kolonjali, il-Forum Adiectum, anfiteatru u l-fdalijiet tal-Palazz tal-Imperatur Massimjanu fis-sit arkeoloġiku ta' Cercadilla.
Mis-784 sas-786 W.K., Abd al-Rahman I bena l-Moskea l-Kbira ta' Córdoba, wieħed mill-iżjed monumenti famużi tal-arkitettura Iżlamika (Għarbija Iberika) tal-Punent. Din integrat aspetti tal-arkitettura Iżlamika b'xi elementi indiġeni tal-arkitettura Rumana u Viżigotika. Iktar 'il quddiem, il-mexxejja Umayyad kabbru l-moskea, żiedu minaret u kabbru s-sala tat-talb. Tkabbir ewlieni li sar fis-seklu 10 wassal għall-miħrab elaborata u tiżjin mirqum ieħor li għadhom jistgħu jitgawdew sa llum. Wara l-konkwista Kristjana tal-belt, il-moskea ġiet ikkonvertita f'katidral. Sarulha modifiki sinifikanti fis-seklu 16, iżda l-biċċa l-kbira tal-istruttura oriġinali għadha preżenti. Il-binja tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1984.[1]
Il-moskea, li nbniet fid-930 W.K., ġiet ikkonvertita fi knisja u l-minaret beda jintuża bħala torri ta' kampnar. Għad għandha l-karatteristiċi tal-arkitettura Iżlamika tar-reġjun, inkluż twieqi doppji ppuntati b'għamla ta' nagħla.
Tul ix-xtut tax-xmara Guadalquivir hemm l-Imtieħen tax-Xmara Guadalquivir, li huma sensiela ta' mtieħen tal-ilma minn perjodi differenti li kienu jużaw l-enerġija tal-kurrent tal-ilma għat-tħin tad-dqiq. Dawn jinkludu l-imtieħen ta' Albolafia, Alegría, Carbonell, Casillas, Enmedio, Lope García, Martos, Pápalo, San Antonio, San Lorenzo u San Rafael.
It-Torri ta' Calahorra huwa torri ffortifikat li jinsab fit-tarf tan-Nofsinhar tal-Pont Ruman tal-belt. Il-kostruzzjoni oriġinali tiegħu ġiet attribwita lill-perjodu tal-Almoħadin. Issa jospita l-Mużew Ħaj ta' Al-Andalus (Museo Vivo de Al-Andalus), li huwa mużew dwar il-kisbiet kulturali ta' Al-Andalus.
Qrib l-Alcázar de los Reyes Cristianos, fis-sit tal-eks Alcázar tal-epoka Iżlamika, hemm il-Ħammam tal-Kaliffat, li huwa kumpless parzjalment rikostruwit tal-ħammam (banjijiet) li nħoloq fis-seklu 10 u sussegwentement tkabbar. Is-sit arkeoloġiku ilu miftuħ bħala mużew mill-2006.
Fil-limiti tal-belt hemm ukoll is-sit arkeoloġiku ta' Madinat al-Zahra, il-palazz-belt tas-seklu 10. Huwa eżempju ewlieni ieħor tal-arkitettura Iżlamika fi Spanja u ilu jiġi skavat u rikostruwit mill-1911.
Ħdejn il-katidral hemm il-kwartier Lhudi antik, li jikkonsisti minn bosta toroq irregolari li jippreservaw ftit mill-aspett Medjevali tal-belt. Fih hemm mużew, id-Dar ta' Sepharad u s-Sinagoga, li nbniet fl-1315.
Madwar iċ-ċentru storiku antik tal-belt hemm is-swar Rumani: fost id-daħliet hemm il-Puerta de Almodóvar, il-Puerta de Sevilla u l-Puerta del Puente, li huma l-unika tliet daħliet li għad fadal mit-tlettax-il daħla oriġinali. Fost it-torrijiet u l-fortizzi hemm it-Torri ta' Malmuerta, it-Torre de Belén u t-Torri tal-Puerta del Rincón.
Fin-Nofsinhar taċ-ċentru storiku antik u fil-Lvant tal-Katidral il-Kbir, fil-Plaza del Potro, hemm il-Posada del Potro, ringiela ta' bereġ imsemmijin fix-xogħlijiet letterarji, fosthom Don Quixote u La Feria de los Discretos, li baqgħu attivi sal-1972. Kemm isem il-pjazza kif ukoll dak tal-bereġ oriġinaw mill-funtana fiċ-ċentru tal-pjazza, li tirrappreżenta felu (potro). Mhux wisq 'il bogħod minn din il-pjazza hemm l-Arco del Portillo (ħnejja tas-seklu 14). Fil-Lbiċ estrem taċ-ċentru storiku hemm l-Alcázar de los Reyes Cristianos, eks proprjetà rjali u s-sede tal-Inkwiżizzjoni; biswit hemm l-Istalel Irjali, fejn jitnisslu ż-żwiemel tal-Andalusija. Fost il-palazzi fiċ-ċentru storiku hemm il-Palacio de Viana (tas-seklu 14) u l-Palacio de la Merced. Attrazzjonijiet oħra jinkludu l-Cuesta del Bailío (garigor taraġ li jikkollega l-parti ta' fuq mal-parti t'isfel tal-belt).
Fil-belt hemm 12-il knisja Kristjana li nbnew (bosta minnhom bħala trasformazzjonijiet ta' moskej) minn Ferdinandu III ta' Kastilja wara r-rikonkwista tal-belt fis-seklu 13. Kellhom jiffunzjonaw kemm bħala knejjes kif ukoll bħala ċentri amministrattivi fil-kwartieri li fiha ġiet maqsuma l-belt fil-Medju Evu. Uħud minn dawk li għadhom jeżistu huma:
Mifruxa madwar il-belt kollha hemm għaxar statwi tal-Arkanġlu Rafael, il-protettur u l-kustodju tal-belt. Dawn jissejħu t-Trijonfi ta' San Rafael, u jinsab f'attrazzjonijiet bħall-Pont Ruman, il-Puerta del Puente u l-Plaza del Potro.
Fil-parti tal-Punent taċ-ċentru storiku hemm l-istatwa ta' Seneca (ħdejn il-Puerta de Almodóvar, daħla ta' żmien it-tmexxija Iżlamika, l-istatwa ta' Averroes (ħdejn il-Puerta de la Luna), u l-istatwa ta' Maimonides (fil-Plaza de Tiberiades). Iktar lejn in-Nofsinhar, qrib il-Puerta de Sevilla, hemm l-iskultura ddedikata lill-poeta Ibn Zaydún u l-iskultura tal-kittieb u l-poeta Ibn Hazm, filwaqt li ġewwa l-Alcázar de los Reyes Cristianos, hemm il-monument iddedikat lill-Monarki Kattoliċi u lill-Kristofru Kolombu.
Fil-pjazez taċ-ċentru storiku hemm ukoll diversi skulturi. Fil-Plaza de las Tendillas ċentrali hemm l-istatwa ta' Gonzalo Fernández de Córdoba riekeb iż-żiemel, fil-Plaza de Capuchinos hemm il-Cristo de los Faroles, fil-Plaza de la Trinidad hemm l-istatwa ta' Luis de Góngora, fil-Plaza del Cardenal Salazar hemm il-bust ta' Ahmad ibn Muhammad abu Yafar al-Gafiqi, fil-Plaza de Capuchinas hemm l-istatwa ddedikata lill-Isqof Osio, fil-Plaza del Conde de Priego hemm il-monument iddedikat lil Manolete u fil-Campo Santo de los Mártires hemm statwa ddedikata lil Al-Hakam II u l-monument iddedikat lill-maħbubin.
Fil-Jardines de la Agricultura hemm il-monument iddedikat lill-pittur Julio Romero de Torres, bust mill-iskultur Mateo Inurria, bust tal-poeta Julio Aumente u l-iskultura ddedikata lill-ġardinar Aniceto García Roldán, li nqatel fil-park. Iktar lejn in-Nofsinhar, fil-Ġonna tad-Duka ta' Rivas, hemm statwa tal-kittieb u l-poeta Ángel de Saavedra, it-Tielet Duka ta' Rivas tal-iskultur Mariano Benlliure.
Fix-xmara Guadalquivir, qrib il-Pont ta' San Rafael, hemm il-Gżira tal-Iskulturi, li hija gżira artifiċjali b'xi tużżana skulturi tal-ġebel li saru matul is-Simpożju Internazzjonali tal-Iskultura. Iktar 'il fuq fix-xmara, qrib il-Pont ta' Miraflores, hemm l-"Hombre Río", skultura ta' għawwiem iħares lejn is-sema u l-orjentazzjoni tal-istatwa tvarja skont il-kurrent.
Il-Mużew Arkeoloġiku u Etnoloġiku ta' Córdoba huwa mużew provinċjali li jinsab qrib ix-xmara Guadalquivir. Il-mużew infetaħ uffiċjalment fl-1867 u kien jaqsam l-ispazju mal-Mużew tal-Belle Arti sal-1920. Fl-1960, il-mużew ġie rilokat fil-Palazz Rinaxximentali ta' Páez de Castillo u għadu hemmhekk. Il-Mużew Arkeoloġiku u Etnoloġiku fih tmien swali li fihom oġġetti ta' Żmien il-Bronż Nofsani sa Aħħari, ta' Żmien ir-Rumani, tal-arti Viżigotika, u tal-kultura Iżlamika.
Il-Mużew ta' Julio Romero de Torres jinsab qrib ix-xmara Guadalquivir u nfetaħ f'Novembru 1931. Kien id-dar ta' Julio Romero de Torres, u sarulha bosta rinnovazzjonijiet u ġiet ikkonvertita f'mużew. Ospitat diversi istituzzjonijiet storiċi oħra, fosthom il-Mużew Arkeoloġiku (1868-1917) u l-Mużew tal-Belle Arti. Ħafna mix-xogħlijiet jinkludu pitturi u motivi magħmula minn Julio Romero de Torres innifsu.
Il-Mużew tal-Belle Arti ta' Córdoba jinsab ħdejn il-Mużew ta' Julio Romero de Torres u jaqsmu bitħa bejniethom. Il-binja oriġinarjament kienet maħsuba għall-Isptar antik għall-Karità, iżda mbagħad il-binja sarulha bosta rinnovazzjonijiet u tiġdid biex tingħata l-istil Rinaxximentali li għandha llum il-ġurnata. Il-Mużew tal-Belle Arti fih bosta xogħlijiet tal-perjodu Barokk, arti Rinaxximentali Medjevali, xogħijiet mis-sekli 18, 19 u 20, tpinġijiet, arti tal-Manjeriżmu u xogħlijiet uniċi oħra.
Il-Mużew Djoċesan jinsab fil-Palazz Episkopali ta' Córdoba, li kien inbena fuq l-alcázar preċedenti tal-Umayyad. Fih kollezzjoni ta' bosta pitturi, skulturi u għamara.
Mużew ieħor fi ħdan Córdoba huma l-Ħammam tal-Kaliff.
Iċ-Ċentru Storiku ta' Córdoba ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1984 u ġie estiż fl-1994.[1]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[1]
L-eqqel tat-turiżmu f'Córdoba jkun f'Mejju, peress li f'dan ix-xahar jiġu ċċelebrati tlieta mill-iżjed festi annwali importanti tal-belt:
Mill-2019 José María Bellido Roche (PP) huwa s-sindku ta' Córdoba.
Il-Kunsill tal-Belt ta' Córdoba huwa maqsum f'diversi oqsma: il-Presidenza; ir-Riżorsi Umani, il-Ġestjoni, it-Taxxi u l-Amministrazzjoni Pubblika; l-Ippjanar tal-Belt, l-Infrastruttura u l-Ambjent; il-Qasam Soċjali; u l-Iżvilupp. Il-Kunsill jiltaqa' f'sessjonijiet plenarji regolari darba fix-xahar, iżda jista' jkollu sessjoni plenarja straordinarja biex jiġu diskussi kwistjonijiet u problemi li jkunu qed jaffettwaw il-belt.
Il-Bord ta' Governanza, ippresjedut mis-sindku, jikkonsisti minn erba' kunsilliera tal-IU, tliet kunsilliera tal-PSOE, u tliet membri mhux eletti. Il-kunsill muniċipali jikkonsisti minn 29 membru: 11 tal-PP, 7 tal-PSOE, 4 tal-IU, 4 tal-Ganemos Córdoba, 2 tas-Ciudadanos u 1 tal-Unión Cordobesa.
| Leġiżlatura | Isem | Partit |
|---|---|---|
| 1979–1983 | Julio Anguita | PCE |
| 1983–1987 | Julio Anguita (sal-1 ta' Frar 1986) | PCE |
| Herminio Trigo | IU | |
| 1987–1991 | Herminio Trigo | IU |
| 1991–1995 | Herminio Trigo | IU |
| Manuel Pérez Pérez | IU | |
| 1995–1999 | Rafael Merino | PP |
| 1999–2003 | Rosa Aguilar | IU |
| 2003–2007 | Rosa Aguilar | IU |
| 2007–2011 | Rosa Aguilar (sat-23 ta' April 2009) | IU |
| Andrés Ocaña | IU | |
| 2011–2015 | José Antonio Nieto | PP |
| 2015−2019 | Isabel Ambrosio | PSOE |
| 2019− | José María Bellido | PP |
Minn Lulju 2008, il-belt hija maqsuma f'għaxar distretti amministrattivi, ikkoordinati mill-bords tad-distrett muniċipali, li min-naħa l-oħra huma maqsuma f'kwartieri:
| Distrett | Distrett |
|---|---|
| Centro | Poniente-Sur |
| Levante | Sur |
| Noroeste | Sureste |
| Norte-Sierra | Periurbano Este-Campiña |
| Poniente-Norte | Periurbano Oeste-Sierra |
It-tim sportiv prinċipali ta' Córdoba huwa t-tim tal-futbol, Córdoba CF, li jilgħab fit-Tieni Diviżjoni B Spanjola wara staġun wieħed biss fil-La Liga fl-2014-2015. Il-logħbiet f'darhom isiru fl-Estadio Nuevo Arcángel, li jesa' 20,989 ruħ.
Córdoba għandha wkoll tim professjonali tal-futsal, Córdoba Patrimonio de la Humanidad, which plays in the Primera División de Futsal. Il-klabb tal-basketball lokali taż-żgħażagħ, CD Cordobasket, għandu tim professjonali li lagħab fil-Liga EBA għal tliet staġuni qabel Awwissu 2019. It-tim tal-futsal jilgħab il-maġġoranza tal-logħob tiegħu fil-Palacio Municipal de Deportes Vista Alegre li jesa' 3,500 ruħ.
L-istazzjon ferrovjarju ta' Córdoba huwa kkollegat permezz ta' ferroviji ta' veloċità għolja mal-bliet Spanjoli li ġejjin: Madrid, Barċellona, Sivilja, Málaga u Zaragoza. Iktar minn 20 ferrovija kuljum jikkollegaw iċ-ċentru storiku mal-istazzjon ta' Málaga María Zambrano f'54 minuta, li jipprovdi l-possibbiltà ta' bdil għal destinazzjonijiet tul il-Costa del Sol, inkluż l-Ajruport ta' Málaga.
Córdoba għandha ajruport, għalkemm ma hemm l-ebda linja tal-ajru li topera titjiriet kummerċjali minn hemm. L-eqreb ajruporti għall-belt huma l-Ajruport ta' Sivilja (110 km 'il bogħod), l-Ajruport ta' Granada (118 km 'il bogħod) u l-Ajruport ta' Málaga (136 km).
Il-belt hija kkollegata tajjeb ukoll bl-awtostradi mal-bqija tal-pajjiż u mal-Portugall.
Il-venda prinċipali tal-karozzi tal-linja tinsab qrib l-istazzjon ferrovjarju. Diversi kumpaniji tal-karozzi tal-linja joperaw servizz minn belt għall-oħra.
Córdoba hija ġemellata ma':[5]
LIMS forum content by LIMS forum members is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License. Based on a work at www.limsforum.com.
