Knowledge Base Wiki

Ti Biblia, manipud iti Griego (τα) a βιβλια, (ta) biblia, "(dagiti) libro", plural ti βιβλιον, biblion, "libro", nga original a naggapu iti balikas a βιβλος, biblos, a naadaw met manipud iti βυβλος—byblos, a kayatna a sawen ket "papyrus", manipud iti kadaanan a Phoenician a ciudad ti Byblos a naggapgapuan daytoy a material a pagsurat), ket ti klasikal a nagan ti Hebreo a Biblia ti Judaismo wenno ti napagtipon a Daan a Tulag ken Baro a Tulag ti Cristianidad (ti "Ti Biblia" ngarud ket dumakmadakat iti dua nga agduma a Biblia).

Iti adu a tattao, ti Biblia kadakuada ket isu met laeng ti mismo a naiparangarang wenno naipalgak a sao wenno balikas ti Dios wenno maysa a mapagtalkan a rekord ti naig iti baeten ti Dios, ti lubong, ken ti sangkataoan.

Ti Hebreo a Biblia

Ti Hebreo a Biblia (am-ammo pay kas ti Judio a Biblia, wenno תנ"ך, Tanakh iti Hebreo) ket addaan iti 24 a liblibro. Ti "Tanakh" ket maysa nga acronym para iti tallo a paset ti Hebreo a Biblia: ti Torah, Nevi'im, ken Ketuvim.

Torah (תורה)

Ti Torah, wenno "pannursuro" ket am-ammo pay kas dagiti 5 a libro ni Moises (Hebreo: Chumash wenno Griego: Pentateuch a kayatna a sawen ket "lima").

Dagiti lima a libro ket:

I. Genesis (Bereishit בראשית)
II. Exodo (Shemot שמות)
III. Levitico (Vayikra ויקרא)
IV. Bilbilang (Bemidbar במדבר)
V. Deuteronomio (Devarim דברים)

Dagiti Profeta (נביאים, Nevi’im)

I. Josue (יהושע, Yhoshu‘a)
II. Dagiti Ukom (שופטים, Shofetim)
III. Samuel (1 ken 2; שמואל, Shmu’el)
IV. Dagiti Ar-ari (1 ken 2; מלכים, Melakhim)
V. Isaias (ישעיה, Ysha‘yahu)
VI. Jeremias (ירמיה, Yirmyahu)
VII. Ezekiel (יחזקאל, Yẖezqel)
Ti Sangapulo-ket-dua (תרי עשר)
- 1. Oseas (הושע, Hoshe‘a)
- 2. Yoel (יואל, Yo’el)
- 3. Amos (עמוס, ‘Amos)
- 4. Abdias (עובדיה, ‘Ovadia)
- 5. Jonas (יונה, Yona)
- 6. Mikias (מיכה, Mikha)
- 7. Nahum (נחום, Naẖum)
- 8. Habacuc (חבקוק, Ḥavaqquq)
- 9. Sofonias (צפניה, Ẕfanya)
- 10. Hageo (חגי, Ḥaggay)
- 11. Zacarias (זכריה, Zkharya)
- 12. Malakias (מלאכי, Mal’akhi)

Dagiti Sinurat (כתובים, Ktuvim)

I. Dagiti Danggay (תהלים, Tehilim)
II. Dagiti Pammagbaga (משלי, Mishley)
III. Job (איוב, Iyyov)
IV. Danggay dagiti Danggay (שיר השירים, Shir haShirim)
V. Rut (רות)
VI. Dagiti Unnoy (איכה, Eykha)
VII. Eclesiastes (קהלת, Qohelet)
VIII. Ester (אסתר, Ester)
IX. Daniel (דניאל, Daniyyel)
X. Ezra-Nehemías (עזרא ונחמיה, ‘Ezra’ wNẖemya)
XI. Dagiti Cronica (1 ken 2; דברי הימים, Dvrey haYamim)

Ti Cristiano a Biblia

Ti Daan a Tulag

Ti koleksion dagiti libro a maawagan kas Daan a Tulag dagiti kaaduan a Cristiano (a pakairaman dagiti kameng ti Simbaan a Catolico Romano, Dumaya nga Orthodoxia a Simbaan, ken Oriental nga Orthodoxia a Simbaan) ket saanna laeng nga iraman dagiti 24 a libro ti Hebreo a Tanakh, ngem pati pay sumagmamano a Deuterocanonical (awagan kas Apokripa ti dadduma, nangruna dagiti Protestante) a liblibro a nailebben iti Griego ti Septuagint.

Bigbigen ti Simbaan Catolico Romano ti 7 a libro kadagiti naagapad a deuterocanonical liblibro: Tobias, Judith, 1 Maccabeos, 2 Maccabeos, Sirib ni Solomon, Sirach (Ecclesiasticus), ken Baruch), kasta met ti sumagmamano a paset ti Ester ken ti Daniel nga awan iti Tanakh.

Dagiti nadumaduma nga Orthodoxia a Simsimbaan ket iramanda ti sumagmamano pay, kas koma iti 3 Maccabeos, Salmo 151, 1 Esdras, Odes, Dagiti Salmo ni Solomon, ken uray pay ti 4 Maccabeos.

Dagiti Protestante ket kaaduanna a dida bigbigen dagitoy a libro kas napaypayso a paset ti Biblia.

Ti Baro a Tulag

Ti Baro a Tulag ket nakatiponan ti 27 a liblibro a ni Jesus ti kangrunaan a madakdakamat, a naisurat iti Griego idi nasapa a Cristiano a panawen.

Mabennebenneg dagitoy a libro kas: